"Didarlaşmak"

Söz aslyna ýet ýagşy

▶ "DIDARLAŞMAK" / Şahsy pikir

Golaý günlerde girelge tarapy diýseñ medeniýetli görnüşe getirilen bir piwohananyñ işiginden ätläp, içerik göz aýladym welin, kakadylan balygy soýup, ikinjimi, ýa üçünjimi, gezek doldurylýan kürüşgeleriniñ üstünde yranyşyp şagal mesligi edip oturan üç ülpede gözüm düşäýmezmi.
- Didarlaşyp duralyñ! Didarlaşyp! - diýip, meýhorlaryñ biri gadyr açyp gürleýärdi. - Hanha, Betdi janam ölüp gitdi. Indi onuñ bilen didarlaşaýyn diýseñem, didarlaşyp bilmeýäñ! Meñ diýenim dogry gerek?
Ülpetler sämän başlaryny atyşyp "häde-hä" boluşdylar. Men bularyñ "didar" diýip at berýän mysalalaryna syn etdim. Ýüregim bulandy. Biriniñ ýüzi keselli goýnuñ öýkeni ýaly, pakga-pakga gök ýeljikdi. Ikinjisiniñ alkymyna, duluklaryna goñras düwürler örüp, bagrynyñ çüýräp başlandygyny añladýardy. Üçünjisiniñ burny asyl durkuny ýitirip, ezik pomidory ýatladýar. Bäh, gör, neneñsi ýüz bilen "didarlaşýardy" bular!
Soñky döwürde dil bilmezleriñ dilinde "didarlaşmak" sözi ýoñ bolupdyr. Öñi bilen beýle sözüñ türkmen dilinde düýbünden ýokdugyny aýtmak gerek! Magadanda ýa Workutada on ýyldanam köp katorgada jebir çekýän garabagt bendäniñ yzynda galan ýakynlarynyñ, dogan-garyndaşlarynyñ didaryny görmek arzuwy tebigy zat. Sandyga salnyp derýa taşlanan Tahyryñ Zöhre janynyñ didaryny görmek islegi hem düşnükli. "Heý, bir jana-janlaryñ didaryny gaýdyp görmek barmyka!" diýip ölümiñ öýünde aýdylýar. Munda paltasy daşa degen namut kişiniñ ýürek hasraty bar. Ýönekeý halatlarda görüşilýär, duşuşylýar, sataşylýar. "Didar" iññän belent derejedäki söz. Mysal üçin, sufylar Allanyñ didaryny görmegiñ arzuwynda.
Diliñ öz kada-kanuny bar, kabul edýän, etmeýän zatlary bolýar. Käbir sözlerden şäriklik derejesi ýasalmaýar. Sabyr, gadyr, takat, bagyr, bäbenek, gulak, boýun, böwür, uýluk, oñurga... ýaly sözler bar bolsa-da, sabyrlaşmak, gadyrlaşmak, takatlaşmak, bagyrlaşmak, bäbenekleşmek, gulaklaşmak, boýunlaşmak, böwürleşmek, uýluklaşmak, oñurgalaşmak ýaly sözler bizde ýokdur. Ýürege düşgüç derejede gaýtalanýan "didarlaşma-da" emelsizlik bilen ýasalan sözdür.
Magtymguly: "Ol didardyr, iýmediler doýdular". Geliñ belent ~ sözi şorja balyk ýaly edip soýmalyñ.

Sapargeldi ANNASÄHET Iner ogly.

"Edebiýat we Sungat" gazeti, 07.04.2000 ý.