KAGYZ ŞÄHERJIGI
Bular ýaly şäherjigiň haçan we kim tarapyndan döredilendigini anyk aýtmak çetin. Sebäbi onuň ýaşaýjylaram beýle täsin şäheriň haçan peýda bolandygyny bilmeýärler, hatda şäheriň örän geň şäherdigine-de düşünmeýärler. Olaryň bar bilýän zady — bu şäheriň häkimi maşgalasyz, ýalňyz suratkeş bolmaly. Hiç kim henize çenli onuň ýüzüni görmek hukugyna eýe bolup bilmändir. Ol şäheri etekläp oturan dagyň aýagujunda ýerleşýän bir otagly pessejik jaýda ýaşaýarmyş. Jaýyň diňe bir otagdan ybaratdygy baradaky çaklamalaryny ogryn-dogryn suratkeş hakynda nähilidir bir maglumat bilmäge çalşan aňtawçy toparlary otagyň başga hiç bir ýerinde çyranyň ýanmaýandygy bilen düşündirýärler. Gynansagam, olara otag we onuň eýesi barada şondan başga maglumatlary almak başartmanmyş. Aňtawçylar pessejik jaýa golaýlaşan badyna haýsydyr bir jadyly güýç olary yzyna — şähere tarap itekleýärmiş.
— Meniň şol suratkeş hakda bilmäge çalşan gezegim-ä, güýçli ýel turupdy — diýip, ýüzündäki ýygyrtlary zerarly hasam yzgytsyz görünýän bir ýaşuly bize soňundan, has dogrusy, şäheriň täsinliginiň sebäbini aýan edenimizden soň gürrüň berer. Şäheriň täsinligi welin, ine, şunda: haýsy yklymdadygy-ha belli däl, ýöne şol şäheriň dört tarapyny hem suw gurşaýar. Şäheriň ýaşaýjylary hiç haçan şol suwuň aňyrsynda nämeleriň bardygyny görüp bilmeýärler. Olar dört tarapyny gurşap, tolkunyp ýatan suwa umman diýjeklerinem bilenoklar, diýmejeklerinem. Gözýetime uzalyp gidişi taýdan ol ummana meňzese-de, dört tarapynam umman gurşap alan şäher ýer ýüzünde ýok ahyryn.
— Bular ýaly şäher kartada ýok, bu şäheriň bolmagy akyla sygjak zat däl — diýip, eli we aýagy bolan, dörtburçluga meňzäp duran ýognas adam ýumurtga ýaly tekiz kellesini sypap gaýtalaýar. Ýöne şäheriň ýaşaýjylary bu gürrüňe känbir ähmiýetem berenoklar. Sebäbi dört tarapynam suw gurşap duran şäheri almanyňda-da, olaryň durmuşynda täsinlik az däl. Şäheriň ýerleşişi-hä, hälki bir «Durnaň üstüne urna» diýleni ýaly bir zat. Bu şäheri beýleki şäherlerden iň tapawutlandyrýan zat — onuň ýaşaýjylarynyň hemmesiniň kagyzdan ýasalan bolmagy. Eliň aýasy ýaly ululykdaky kagyzjyklaryň ýüzüne dürli galam bilen her kimiň şekili çekilen. Öňki durmuşynda bu kagyz şekiljikleri hakyky adamlar bolupdyrlar, hakyky adamlar ýaly doglupdyrlar, ýaşapdyrlar, ýöne haýsydyr bir näbelli güýjüň täsiri bilen ömürleriniň bir pursadynda kagyza öwrülipdirlerde, şol täsin kagyz şäherjigine düşmäge başlapdyrlar. Özlerem hersi belli bir wagtda däl-de, aýry-aýry wagtlarda, aýdaly, inçejik billi, süzük gözli, eli örän naşyja çekilen gyz ýigrimi sekiz ýaşynda, uzyn boýly, agajet, kümüşsöw saç adam özüniň nygtaýşy ýaly, otuz üç ýaşynda (ýöne hemmeler ony altmyş ýaşyndadyr öýdýär) şol şähere düşüpdir. Olar haçan kagyza öwrülen bolsalar, edil şol hili görnüşde-de kagyz şäherjiginiň ýaşaýjylaryna öwrülipdirler. Suratkeş olaryň hemmesini şeýlebir anyk görnüşde çekýän ekeni welin, olar ilkibada özleriniň kagyza öwrülendiklerini saýgarmandyrlaram. Kagyz şekiljigine öwrülen adamlar öňki durmuşy hakda hiç zady bilmändirler. Bu şähere düşen batlaryna haýran galaýmaly ýagdaýda ähli maglumatlary, hatda atdyr familiýalaryny hem ýatdan çykarýan ekenler. Şol sebäpli olar kimiň-kimdigini diňe daşky sypatyna seredip bilmeli bolupdyrlar. Olar ýukajyk kagyzyň ýüzüne çekilen şekiljikler bolany sebäpli, ýel turaýsa ýa-da harasat gopaýsa, edil güýz ýapraklary ýaly titräp, şemalyň ugruna uçup gidýän ekeni. Käbirleri uçup-uçup, şäheriň daşyny alan ummana-da düşüpdir. Şolar ýaly ýagdaýda beýleki kagyz şekiljikleri: «Ýene birimiz azaldy» diýip, gussa bilen dem alypdyrlar. Kagyz şekiljikleri ýagyşdyr garyň ýagmagyndanam örän heder edýärler, ýöne olaryň bagtyna bu örän seýrek bolýan hadysa. Iň soňky gezek olaryň şäherinde ýagyş, üfleseň ýykyljak bolup duran, saç-sakgaly ösüp giden görnüşde çekilen bir horajyk garryny derwüş ýa jadygöýdür öýdüp, şäherden kowmak islän wagtlarynda ýagypdyr. Şonda birnäçe kagyz şekiljikleri heläk bolupdyr, köpüsi ýyrtylyp, maýyplyk halyna gelipdir. Şonda kagyz şekiljiklerini synlanyňda-da «örän akylly adamdyr» diýen täsiri döredýän biri giň çekilen maňlaýyny sypalap-sypalap: «Biz aýry-aýrylykda däl-de, bilelikde ýaşamaly, jemgyýet bolmaly, ana, şonda köp tebigy betbagtçylyklara döz gelip bileris» diýipdir. Şondan bärem olar, hamana, jemgyýet görnüşinde ýaşaýarlar we diňe tebigy betbagtçylyklardan gorkýandyklary üçin birek-birege ýapyşmagyň zerurdygyna düşünip, jebisleşen bolýarlar. Ýöne içlerinden olar hiç kimi ykrar etmeýärler we özleriniň kagyzlaryň içinde döredilenleriň iň ajaýybydygyna ynanýarlar. Bolmanam, özüň hakdaky pikirlere berläýmeseň, bu şäherde alada edere zat ýok. Ähli gerek zatlar öňünden gurnalan, şäher diýseň şäherleri bar, agyz diýseň, agyzlary. Iýip-içmek ýaly hakyky adamlara mahsus endikler kagyz şekiljiklerine mahsus däl. Olar hiç haçan iýmite zerurlyk çekmeýärler we bu boluşlaryny «beýikligiň çür depesi» diýip atlandyrýarlar. Iýip-içmeýändikleri üçin olara bazara gidip, gök önüm almagam hökman däl. Elbetde, bu boluş bilen oňuşmajak bolýan birki sany zenanlaram tapyldy. Bir otagly jaýda ýaşaýan suratkeş hiç haçan kagyz şekiljiklerini diňlemeýär ýa-da diňlese-de, diňlemedik bolýar, garaz, haýsysydygyny anyk aýdyp bolanok, ýöne onuň islänini edip ýörendigi welin hak. Ol kagyz şekiljikleri bilen gürleşenogam. Diňe köpçüligiň üýşen wagty peýda bolýan, galan wagtyny nirede geçirýändigini hiç kim bilmeýän garaýagyz ýaşuly bir gezek sandyraýan sesi bilen suratkeşiň ilkibadalar, entek kagyz şäherjigine köp şekiljikler gelmänkä, özi bilen gepleşendigini tolgunma bilen ýatlady. Ýöne onuň tolgunmakdan yraň atýan göwresine her kim gülki bilen seretdi:
— Ýeri, onsoň ol saňa näme diýdi? — diýip, ýaňyrak gelen, hemişe erni göwnüýetmez ýylgyryş bilen bir tarapa agyp duransoň, dälişgeräk hasap edilýän kagyz şekiljigi sorag berdi.
— «Galamy al!» diýdi — diýip, garaýagyz ýaşuly seslendi.
— Hany onda şol galam? — diýip, märekedäki beýleki şekiljikler öňe süýşdüler. Oňa çenli gaşlary gap-gara bolup duran zenan şekiljik:
— Men ol galam bilen her gün gaşymy çyzdym, gutardy — diýip, kiçijik edip çekilen agzyny towlady. Garaýagyz ýaşuly ýene sandyramaga başlady. Daş-töwerekden zenan şekiljige gönükdirilen suwjuk öwgüli sözler, içi ýangyndan doly berekellalar, manysyz, gury gep atmalar eşidilip ugrady.
— Gaty uly ýalňyşlyk goýberipsiňiz — diýip, jemgyýet bolmalydygy baradaky pikiri öňe süren maňlaýy giň şekiljik kel kellesini yralady. — Galpakly akademikleriň edäýjek işi-dä. Şo galam bilen birgiden zady çekip bolardy, belkem, belkem... — diýip, ol howany içine çekdi. — Öýümiziň suratyny çekip, öýe giderdik, öz mähriban öýümize, düşünýäňizmi? — diýende, onuň owadan gara gözlerinde gussa görnüp gitdi. — Indi bolsa şu guşkelle zerarly uly häkimiýeti elden gideripdiris — diýende, beýleki kagyz şekiljiklerem öňki öýleriniň bardygy ýadyna düşüp, eginlerini salladylar. Olaryň içinden hordan agajet kagyz şekiljigi kümüşsöw saçyny ýolara getirip: «Öňki öýümiz düýşüme-de girenok» diýip, bir goşgy okady welin, onuň öňki durmuşynda şahyr bolandygyna hemmeler düşündiler. Bu şeýlebir agyr pursatdy welin, kagyz şekiljikleri seslerini çykarman, maňlaýy giň şekiljigiň daşyna tegelenişip durdular. Ýöne olaryň köpüsiniň gözi şahyr şekiljikdedi. Ol öz öňki durmuşy barada haýran galaýmaly, ýüregiňi elendiriji wakalary goşga salyp, aýdyp berýärdi. Şonda käbir şekiljikler öňki durmuşlaryndaky wakalaryň kagyz şäherjigine düşeninden soň, ýadyndan çykandygyny aňdylar. «Megerem, şeýle ýatkeşligi üçin bu şekiljik şahyrdyr, şahyrlar hiç zady unudanok» diýip, uludan dem alanlaram tapyldy. Ýöne näçe ýüregiňi awudyjy sözleri goşgy etse-de, şahyra azdy. Ol aglaýjak-aglaýjak bolýardy. Emma näçe gynançly bolsada, kagyz şekiljikleri gözýaş döküp bilmeýärdiler. Olar ilkibaşda nähili görnüşde çekilen bolsalar, şol hili görnüşde-de ýaşaýardylar. Bu kagyz şäherjiginiň altyn kanunydy. Ony bozmak entek hiç bir şekiljige başartmandy.
— Belkem, içimizde gözi ýaşly çekilenimiz bardyr, özümiz-ä aglap bilemizok, ýöne şony tapyp, bu aglap bilmeýän betbagtam — diýip, keltejik sary saçly, dolmuşrak çekilen zenan maşgala ortarada goşgy okap duran şahyrdyr öýdülýän şekiljige tarap ümledi — köşeşdirerdik — diýip, köpçülige sala saldy. Zenan şekiljigiň örän mylaýym sandyrawuk sesi kagyz şekiljikleriniň entek kagyzlaşmadyk ýüregini gozgady. Olar makullaýjylyk bilen baş atdylar.
Bägül ATAÝEWA,
Murgap etrabyndaky 31-nji orta mekdebiň mugallymy.
|
0
