«GORKUT ATADA» TÜRKMEN DÄP-DESSURYNYŇ ÇEPER BEÝANY

XX asyryň ahyrynda türkmen halkynyň durmuşynda ähli babatda uly özgerişler bolup, ol ylaýta-da hakyky bolşunda edebi mirasymyza ser salmakda mese-mälim aýan boldy.
Islendik milli eserde halkyň medeniýeti, däp-dessury, ynançlary, milli häsiýetleri şöhlelenendir. Milli däp-dessura sarpa goýan eseriň bolsa ömri uzakdyr. Edebi mirasyň gadyryna aňryýany bilen düşünýän Saparmyrat Türkmenbaşynyň aýdyşy ýaly, 40-50-nji ýyllarda türkm...

■ Kazynyň «kölegesi»

Ependi bir gün baş kazynyň ýanyna baryp, ondan welaýatlaryň birine özüni kazy bellemegini haýyş edipdir. Emma ol welaýatlaryň hemmesinde hem kazylyk orunlaryň eýelidigi üçin:
– Şu wagt bize kazy gerek däl – diýip, onuň möhümini bitirmändir. Onda Ependi nähili-de bolsa şäherden özüne laýygrak bir wezipe berilmegini sorapdyr. Ýöne kazy Ependiniň bu haýyşyny hem bitirmändir. Ependi haýsy gullugy diýse-de, kazy bir ba¬hana bilen oňa w...

■ Ot hem aýalymdan gorkýan eken

Bir gün Ependi ojakda ot ýakjak bolup, hernäçe üflese-de, ot tutaşmandyr. Onsoň Ependi ýerinden turup, aýalynyň börügini alyp, öz başyna geýipdir-de, ojakdaky ody üflemäge başlapdyr. Ot derrew tutaşypdyr. Ependi muňa geň galyp:
– Be-ýeý! Ot hem aýalymdan gorkýan eken-ow! – diýipdir. 

■ Bally golça

Belli parahor bir adam şähere kazy bolupdyr. Ependi öz hat-peteklerini tassyklatmak üçin şol kaza iberipdir. Bir aý geç...

■ Sen öz paýyňy diňdir

Bir gije aýaly Ependini ukudan oýaryp: 
– Kakasy, bu çaga ikimiziňki, ýarysy seniňki, ýarysy meniňki. Bu aglap hiç diňmeýär. Sen hiç bolmanda bir gezek ony üwre-de diňdir – diýip jibrinipdir. Ependi: 
– Keýwany, sen öz paýyňy diňdir-de, goý, meniň paýyma düşen ýarysy aglabersin – diýip, ýorgany başyna çekip uklapdyr.

■ Hemmeden beter men gynanýan

Ependiniň aýaly mydama özüniň öňki äri barada gürrüňe b...

■ Ependi tirýegiň güýjüni synaýar

Ependi «tirýek keýp berýär» diýip eşidipdir. Ol bu keýpi barlamak üçin attaryň  dükanyndan tirýek satyn alypdyr. Tirýekden az-kem atyp, hammama gidipdir. Hammamda otyrka, ol şeýle pikir öwrüpdir: «Ine, saňa ýalan gep. Keýp nirede, beýleki nirede. Iň bärkisi başyňam aýlanok. Ýa meni attar aldaýdymyka? Gel, onuň ýanyna baryp, any¬gyna ýeteýin».
Ol hammamdan çuw-ýalaňaç ýagdaýda çykyp, attaryň ýanyna gelip:
&n...

■ Dört adam sygarmy?

Ependi bir dul aýal alypdyr. Olar gije ýatanlarynda aýaly öňki ärini öwüp baş¬lap¬dyr. Ependi bolsa öňki aýalyny öwüpdir. Ahyrynda Ependiniň gahary gelip, aýalyny depip, sekiden aşak ýykypdyr. Aýalynyň gapyrgalary döwlüpdir.
Aýaly kaza arz edipdir. Kazy Ependiden sorag edipdir. Onda Ependi:
– Dört adamyň bir sekä sygjak gümany barmy? Şonuň üçin hem aýalym sygyşman ýere gaçdy – diýipdir.
Kazy:
– Dört adam kim? &ndas...

■ Ependi eşege okamagy öwredýär

Bir adam Teýmirleňe bir daýaw eşek sowgat beripdir. Teýmirleň muňa gaty şatlanypdyr. Köşk ýaranjaňlary bolsa, «Dünýä döräp, munuň ýaly haýwan dörän däldir» diýşip, ol eşegi magtapdyrlar. Gezek Ependä ýetende:
– Şu owadan haýwanda men ullakan ukyp görýärin. Eger şu eşegi okadyp bolsa, ol gaty sowatly bolarmyka öýdýän – diýipdir. Teýmirleň bu sözi eşidip:
– Eger sen şu eşege şol sungaty öwredip bilseň, men seniň s...

■ Iň bir howply gedaý

Günlerde bir gün Teýmirleň Ependini çagyryp:
– Şäherimizde haýasyz, uýatsyz gedaýlar biçak köpelipdir. Olar bir adam görseler ýakasyndan tutup, zat alman goýberenoklar. Sen eliňe bir galam, kagyz alyp, gedaýlaryň atlaryny ýaz, soňra hemmesini şäherden çykaryp kowaly – diýip buýruk beripdir.
Ependi eline galamdyr kagyz alyp birinji bilen Teýmirleňiň öz adyny ýazypdyr. Pa¬tyşa ony gören badyna gazap atyna münüpdir. Ependi:
– ...

■ Guýrugy horjundadyr

Ependi eşegini satmakçy bolup bazara alyp barypdyr, görse guýrugy laý bolupdyr. «Hyrydarlara ýaman görünmesin» diýip, derrew eşegiň guýrugyny kesip, horjunyna salypdyr. Bir adam:
– Ependi, eşegiňizi alardym welin, guýrugy ýok eken – diýipdir. Ependi:
– Eşegi halan bolsaň, gel, söwdasyny et, guýrugy horjundadyr – diýipdir. 

■ Çyrany söndüräýmeseňiz...

Ependi bir gije ulamalar mejlisinde oturan ek...

■ Dokuzam bolsa beräý!

Bir gün Ependi düýş görüpdir. Düýşünde bir eşegi bar eken. Bir adam gelip:
– Ependi, eşegiňi satarmyň? – diýipdir.
Onda Ependi:
– Puluny köp berseň sataryn – diýen.
Onda ol adam:
– Näçä satarsyň? – diýen.
Ependi:
– On teňňä – diýip jogap beren.
Ol adam:
– Ýedi, sekiz, dokuz teňňe bereýin – diýipdir.
Ependi «Ýok» diýen pursaty ukudan...

■ Eşege ynanýarmyň?

Günlerde bir gün Ependi çöle gitmekçi bolup durka, bir dilegçi gelip, ondan eşegini sorapdyr. Ependi bir bahana tapyp, eşegini bermezligi ýüregine düwüpdir-de:
–    Häzir eşegim ýatagynda ýok – diýipdir. Onýança-da eşegi aňňyraýypdyr.
Dilegçi adam: 
– Eý, Ependi sen-ä ýalançy ekeniň. Sakgalyň agyndan utansaň bolmaýarmy? Eşegiň ýatagynda eken-ä! – diýipdir.
Onda Ependi:
– Men ýalançy bol...

■ Meni täze öýe göçüreňzokmy?

Günlerde bir gün Ependiniň  öýüne giren ogrular tapan-tupan zatlaryny göterip gidipdirler. Muny gören Ependi hem olaryň söbügine düşüp gidiberipdir.
Ogrular şol gidip baryşlaryna öýlerine ýetipdirler. Ependä gözleri düşen ogrular:
– Ýeri, siz nirä gelýärsiňiz? – diýip sorapdyrlar. 
Onda Ependi:
– Weý, siz näme meni täze öýe göçüreňzokmy? – diýip, olaryň özlerine sorag beripdir.

■ Guýyny çöw...