• Kurslardan soň

Kurslary gutaryp gelşim ýaly maňa «Edebiýat we sungat» gazetiniň baş redaktorynyň orunbasarlygy wezipesini hödürlediler. Ol orun köpleriň ýetip bilmeýän arzuwydy, ýöne meni özüne çekmeýärdi. Meniň ornum hudožnik hökmünde-hä ussahanamda, ýazyjy hökmünde-de öýmüzdäki iş stolumyň başyndady. Men muňa gowy düşünýärdim we wezipä ymtylmaýardym. Onsoňam ol wagtlar entek soýuz doly dargamandy, gonorarlar ýatyrylmandy we döredijilik bilen günüňi dolamaga doly mümkinçil...

"ÜÝTGEDIP GURMAK" DÖWRÜNIÑ KYSSASY

...Men syýasatçy däl. Ykdysadyýetçem däl. Şonuň üçinem, beýan edilýän döwrümiñ nogsanlyklarynam, oňaýly taraplarynam hut öz başymdan geçiren wakalarymyň, şol ýyllara bolan hususy garaýyşlarymyň esasynda ýazdym. Çünki, men şol döwrüň içinde ýaşadym. Horluklary gördüm. Ejirini çekdim. Egerde, şol döwürlerde ýüz beren wakalar we şahsyýetler babatda...

BEŞERI YLHAMYŇ YLAHY ÝOLY

...Hakyna seredeniňde-hä, bu uç-gyraksyz asmanda ýekeje ussahana bar. Onuň ussasam Biribaryň özi. Aý-ýyldyzlary, uç-gyraksyz älemi, umuman, bu barlygy ýaradanam şol. Ol häzirem älemiň iň bir alysdaky çüňklerinde täze-täze dünýäleri ýaradyp ýör. Ol durşy bilen yşk. Owalebetde adamzady ýaradanda, ol özüne kybapdaş edip ýaradypdyr. Dürs ýoldan sowulman gitmegi üçin, oňa beşeri döredijilik ukybyny beripdir. Ýöne käte beşeri döredijilere-de ylahylyk berlip bilýä...

MUKAMDAN DOLY DÜNÝÄ

Şu günki ýaly ýadymda, süýr günortanlar kakam iki çelegi eşege taýlady-da, menem üstüne mündürip, obamyzyň ilersindäki derýadan suw getirmäge iberdi. On ýaşly oglanam bolsam, olar ýaly ýumuşlar meniň üçin müşgül zat däldi. Gaýtam, hezillikdi. Dagy näme, gidişin ulagly, gaýdyşyn ulagly, bir kyn ýeri, baransoň kiçi göwräň bilen eşegiň üstündäki çeleklere suw guýmak, onam eşegi beýigräk ýere ýanasaň bolup dur. Birneme wagtyň bolsa-ha, suwa-da düşüp bolýar. Derýanyň...

9. SOŇLAMA

― Şol wagtlar men elli ýaşlarymdadym, Azat jan ― diýip, Mähti aga agyr ýüküň aşagyndan çykan ýaly, hopugyp dem aldy. Göwresini dikeldip ýüzüme seretdi. ― Ondan bärem ýigrimi ýyl geçipdir. Ýetmişe gadam basypdyryn. Yzyma ser salsam welin, ýaňky aýdyp beren ahwalatlarymdan başga bitiren goşum ýok. Göwnüm bolsa uly-uly binalar gurjakdy, asyrlardan-asyrlara geçip gitjek ymaratlar, ýadygärlikler dikeltjekdi. Bolmady. Iň bärkisi Sümsüle bilen Hapbynyň öňündäki günämi ýeňletmek...

8. BIR KÜMMETE IKI MAZAR

Işiň ownukly-irili hysyrdylary bilen, üç günüň nähili geçeninem bilmän galypdyryn. Hapbynyň gürrüňlerinden, Sümsüläniň diri däl-de, iki ädim beýle ýanymda ýatandygyna gözüm ýetenden soňam, ol ýerde arkaýyn, aladasyz işledim diýsem-ä ýalançy. Şol bir oý-pikirler, eşiden pajygaly wakalarymyň ählisi birsyhly aňymda aýlandy, göz öňümden geçdi durdy. Bir tarapdan bolsa wyždan azaby azar berdi. Ýöne, nätjek, durmuşyň öz kanunlary bar. Öleniň yzynda ölüb-ä bolanok...

7. SÜMSÜLE ― 2

...Soňky sözlerinden soň damagy dolan Hapby ýerinden turdy-da, üsti-başyny kakyşdyrdy.
― Ýörüň, Mähti mugallym, ýaňkyja ýerimize baraly. Gürrüňimizi şol ýerde dowam etdiris. Siziň entegem eşitmeli, bilmeli zatlaryňyz kän. Jogap okamaly zatlaryňyzyň-a ondanam köp bolaýmagam ahmal.
Şeýdip, ol ýene-de hasasyny käte hümmet hökmünde, käte biline söýget hökmünde ulanyp, käbiri köne, käbirleri täze, has köneräkleri bolsa çöküşip giden ululy-kiçili, atly hem at...

* * *

...Ýene bir günem Nowhananyň özümiz tarapyndaky raýyşy bilen, çöp-çalamlardan ätmerläp barýadym. Iki gözümem Sümsülelerde. Bir görsem öz deňlerindäki güzeriň başynda hut şonuň özi otyr, iki dyzyny gujaklap. Egninde-de şo-ol, mekdep döwürleri ürç edip geýýän, ýakasy ak gaýmaly mämişi köýnegi. Iki gözem ýaz aýlarynyň başy bolansoň birneme mesigen, bulançak, akar suwda. Ýap boýunda biten ýandakdyr — şoralaryň ajymtyk-dymyk ysy irki epgegiň tüp yssysy bilen garyşyp, demiňi tutup ...

* * *

― Dokuzynjy synpa geçenimizde-de, siz geldiňiz... ― diýip, Hapby uzaga çekmedik dymyşlykdan soň sözüni dowam etdirdi. ― Gurnak açdyňyz. Hä diýmänem Sümsüle bilen adyňyz çykyp başlady. Bu maňa juda ýokuş degdi. Çünki, her niçik hem bolsa, şo çaka çenli onuň belli bir halaşýany, duşuşýany ýokdy. Başy boşdy. Boýny alajaly däldi.
Şonuň üçinem, derhal Amanyň ýanyna baraga-da: «Menden goraglan bolup ýörsüň welin, seň ol uýaň-a ho-onha, bir ýerlerden gelen ýedi ýat bilen baş...

6. HAPBY

― Şol ýylyň tomsunda men öz bölümimiziň üsti bilen şo-ol, bir wagtky işläp gaýdan etrabyma, iş saparyna gitmeli boldum.
Ol ýerde dünýä belli ýadygärlik ― onunjy asyrda ýaşap geçen uly dini alymlaryň biri, meşhur Mäne babanyň mugallymy Abyl-Fazlyň kümmeti bardy. Ýurduň beýleki sebitlerindäki ähli ýadygärlikler ýaly, şol wagt o-da abatlandyryşa mätäç ýagdaýda durdy we özüne üns berilerine sabyrsyzlyk bilen garaşýardy.

***

Duşenbe güni ir bil...

5.

EPILOG

Erkin baradaky bu gussaly hekaýatymyň üstüni doldurmak isledimmi ýa onuňam öz äri baradaky gutarnykly pikirini bilesim geldimi, ýa şeýtmesem bu üçburç şekilli geň söýgüniň bir tarapy tagaşyksyzrak görner öýtdümmi, merhumyň aşy-suwy sowlandan soň mende baryp Aýlarhan bilenem edil, Jemal bilen gürleşişim ýaly açykdan-açyk gürleşip görmeli, şeýtibem, bu ýatlamanyň «Aýlarhan» atly üçünji bölümini ýazmaly diýen pikir döredi. Çünki, goý, şowsuz bolsun, goý, dawalar...

4.

Howwa, özüne geldigi men oňa şol sözleri aýtjakdym.
Ýöne, bar zat tersine boldy. Onuň bilen gepleşmek, öz pikirimi aýdyp, Jemal ikisini ýaraşdyrmak maňa miýesser etmedi. Aşyk hem şahyr ýürek bu gün-erte başyndan injek agyr apaty aňypmy ýa tötänden gabat geldimi, onuň haýsydyr bir ýurda baş alyp gitmek baradaky hyýalaty çyny ekeni. Ol hakykatdan-da göç üstünde ekeni. Kerwenine ýük urup, ýörişe taýýar bolup dur ekeni. Barjak menzili welin meniň çak edişimdenem has alyslarda...

3.

– Şol iki wakadan soň ol barybir aýňalyp bilmedi. – diýip, Jemal az salymlyk ara düşen dymyşlykdan soň sözüni dowam etdirdi. – Meniň her bir ädimimi yzarlady ýördi. Iňňän uzaga çeken hupbatly ýyllar başlandy. Söýgüniň humaryna gark bolan lezzetli günler gutardy. Men özümiň iňňän uly hata goýberendigime, Erkinem, özümem öz elim bilen çoçgara çolaşdyrandygyma düşündim. «Men indi diňe Erkiniň akyl-paýhasyna bil baglap biljekdim. Ýöne, bar zat tersine boldy. Ol aklyndan asgyn çykdy...

2.

- ...Barysam şol deňizli wakadan soň başlandy. – Jemal uludan dem aldy. Şonda onuň gaba göwüsleri öňe tarap owsun atdy, göwresi suwa goýberilen gaýyk ýaly çalaja çaýkanjyrady. – Şol gezek gaty bir syr bildirmedigem bolsam, Erkiniň meni iki gyzym bilen deňze ýeke goýberenini ýokuş gördüm. Dogry, bir ýyl öň ol bizi özi alyp gitdi. Hossarly bolsaň bar zat başgaça bolýar. Ýatara ýerimizem, üpjünçiligimizem gowy boldy. Esasy zadam gapdalyň söýerli. Goragly. Soňky gezek welin... Baran...

Ikinji bölüm

JEMAL

«...Yşk bir gün geler-de, hemmeleri,
hatda özünden gaçyp gutulmak üçin
ýeriň ol ujuna gaçyp gidenlere çenli
dolap alyp, öz goýnuna dykar».
Möwlana Jelaleddin Rumy.

1.

Hassahanadan çykyp gaýdanymda ýaňy bir daň saz berip ugran ekeni. Oba ýeri bolan bolsady, onda ondan-mundan horazlaryň daňy buşlaýan, itleriň üýrüşýän sesleri eşidilerdi. Onda-munda sygyrlar molaşardy. Bu ýerde bolsa eý...

5.

Men Erkiniň ýagdaýyna düşündim. Ol ýadapdyr. Şol wagt oňa aladalardan aýňalmak, bar zatdan ünsüni sowmak, dynç almak gerekdi. Munuň üçin bolsa men bir amatly ýagdaý döretmelidim.
Şol maksat bilen işimden bir hepdelik rugsat aldym-da, ony Amyderýanyň gyrasynda ýerleşýän obalaryň birinde ýaşaýan, birwagtlar bile okan, dostumyzyňka gezjelenje alyp gitdim.
Köne dostumyz bizi iňňän gowy garşylady. Baranymyza begendi. Tä gaýdýançak ýanymyzdan aýrylmady. Dostlaram, dogan-...

Guýdy. Içdim. Içişim ýalam der basdy. Elýaglygymy çykaryp ýüzümi, boýnumy süpürip durşuma ony gürletmek üçin bor-bolgusyzragam bolsa sorag berip başladym. Ol meniň çak edişimdenem beter geplemsek bolup çykdy. Soňabaka-ha sorag bermek geregem bolmady. Jemalyň adamsynyň garyndaşydygyny, her üç günden bir gezek, o-da diňe gijesine şäher çüwdürimleriniň birinde nobatçylyk edýändigini, şonuň üçinem bu ýerde islemekligiň esasy işine gaty bir päsgel berip barmaýandygyny bir demde aýtdy. Yzyndanam: «Aý...

Oňa çenlem duralga ýetdik. Awtobus geldi. Mündük. Göz aýlaýan welin boş ýer ýok. «Geçiň, oturyň» diýýänem ýok. Ikimizem tutawaçdan ýapyşyp dik durus. Bir görsem Jemalyň gözlerinden ýaş akýar. Şonda meniň oňa nebsim agyrdy. Aýal halyna bir öýüň keşigini ýeke özi çekip ýör. Erkek adamyň etmeli işlerininem özi edýä. Jaý bejermek hakda-ha gürrüňem ýok welin, kran döwülse-de, tok öçse-de, rozetka çalyşmalam bolsa özi ylgap ýör. Men bolsam kömek edenden geçen, gaýtam, gabanjaňlygym zerarly oňa görgi ...

Şeýdip, ol gitdi. Men galdym. Ýöne yzyma dönmedim. Yzlaryndan garap durdum. Jemal iki tarapam bag bilen bürelgi garaňky ýanýoda bilen gyzjagazynyň elinden tutup barýar. Ýanýodanyň aňrybaşy ýagty bolansoň olar aňyrsynda yşyk görünýän ullakan turbanyň içi bilen ýöräp barýan ýaly. Şol yşyk olaryň ikisinem gara siluet edip görkezýär. Daşlaşdyklarysaýy siluetleriň ikisem kiçelýär. Baglar şemalyň ugruna şahalaryny ýaýan wagty trotuaryň ýüzi edil, kümüş apbasy sepilen ýaly tegelek ýagty tegmillerden d...

Şol pursat men Jemaly tanamadym. Çünki şo çaka çenli men ony aňly, düşünjeli, akylly-başly, parasatly agras bir gelin hasap edip ýördüm. Şol wagt welin ol meniň gözüme ýeňles, özünem, golaýynam sylamaýan, diňe öz göwnüni görýän, sähelçe bähbit üçin iň bir ýakyn adamsynyňam ýüzüne gelip, synasyny orta goýup biljek ýakymsyz gelin bolup göründi. Şol wagt men oňa ýa-ha iň soňky sözümi aýtmalydym, ýa-da binamyslyga salyp oturybermelidim. Çünki men ony resmi ýagdaýda bolmasa-da, öz maşgalam hasap edý...