NEDIR ŞANYÑ TÄSIN YKBALY

Gadymy Gündogarda her ynsana dünýä inende dakylýan ýa-da görkezen şahsy edermenlikleri üçin soňra berilýän at-lakamlar şolaryň ykbalyna hökman täsirini ýetirýär diýen düşünje rowaç bolupdyr. Belki bu Nedir şa babatda hem şeýledir. Çünki «Nedir» sözi «seýrek, meňzeşi ýok» ( نادر arapça: Nadir; parsça: Nader) diýen manylary berýär. Ykbaly — gören görgüleri,...

SOLTAN SANJAR

Beýik Seljuk türkmen şadöwletiniň iň soňky hökümdary soltan Sanjar (hökümdarlyk ýyllary 1118–1157 ý.) 1084-nji ýylyň 27-nji noýabrynda dünýä inýär. Sanjar ýaşlygynda atabegi Kamajyň tälim-terbiýesini alypdyr. 10-11 ýaşynda dogany Berkýarygyň Horas...

ALABAÝ — GADYMYÝETIÑ JANLY ÝADYGÄRLIGI

...Ylymda türkmen alabaýlarynyň gelip çykyşynyň gadymydygyna arheologiýa we ýazuw çeşmelerinde näçe diýseň subutnamalar bar. Şolarda itleriň 11 müň ýyl mundan ozal peýda bolandygy tekrarlanýar. Meşhur taryhçy Ö.Gündogdyýew...

FIRUZŞA TOGALAK

Halaçlardan soňra Deli soltanlygyny Togalaklaryň nesilşalygy dolandyrypdyr. Bu nebereden bolan hökümdarlar Demirgazyk Hindistandan başlap, Dekan ýaýlasyna çenli bolan ýerleri 94 ýyllap edara edipdirler. (1320-1414 ý.). Togalaklaryň paýtagty ilki Deli, soňra Döwletabat şäheri bolupdyr. Togalaklar yslamyň sünni-hanefi mezhebine uýupdyrlar. Döwlet dili pars dili bolup...

ÜMÜR BEG

Anadolynyň häzirki Menderes derýasyndan başlap Tire, Aýaslug (Seljuk) we Birgi etraplarynda 1308-1426-njy ýyllar aralygynda 118 ýyl dowam eden Aýdyňogullary türkmen begligini gurujylaryň Anadola Hazar deňziniň ýakalaryndan göçüp gelendigini çaklaýarys. Ç...

UZYN HASAN

Akgoýunly türkmenleriň döwletini esaslandyryjylar oguzlaryň baýyndyr taýpasyndan bolupdyr. Taryhçy Orazpolat Ekäýewiň maglumatyna görä, Akgoýunly türkmenleri XIII asyryň ahyrlarynda, Ilhan Argun han (1284-1292 ý.) zamanynda Horasandan, ýagny günorta Tü...

ABYŞ HATYN

Türkmen döwletiniň taryhynda mynasyp yz galdyran zenan hökümdarlaryň biri Abyş hatyndyr (1251-1287 ý.). Ol 24 oguz taýpasynyň biri bolan salyr türkmenleriniň häzirki Eýranyň Pars böleginde guran atabegliginiň soňky hökümdarydyr. Abyş hatyn 1263-1287-nji ýyllarda bu döwleti 24 ýyllap dolandyrýar. Onuň döwletiniň paýtagty Şiraz şäheri bolupdyr. Şiraz, Buşehr, Lar, Fesa, Kazerun, Jehrem, Firuzabad, Abadan diýen 8 etraba (şähristana) bölünýän Pars bölegi demirgazyk-günbatard...

HOREZMŞALAR DÖWLETINIŇ HARBY ULGAMY

Horezmşalar özleriniň döwletini Beýik Seljuk türkmen nesilşalygynyň mirasdary hasaplapdyrlar. Goşun bilen bagly ähli işlere, edil gaznalylarda we seljuklarda bolşy ýaly, Diwany-arz seredipdir. Döwlet gaznasyndan aýlyk alýan ähl...

NEDIR ŞA

Nedir şanyň hakyky ady Nedirguly bolup, ol 1688-nji ýylda Abiwerdiň Kelat etrabynda (häzirki Deregeziň golaýynda) eneden doglupdyr. Ýaşlykda Hywada ejesi bilen gul bolmagyň ezýetini çekipdir. Ýetginjekliginde Abiwerdiň häkimi Baba Aly begiň serkerdebaşysy bolupdyr. Ol 26-27 ýaşynda (1714-1715 ý.) Horasanyň demirgazyk serhedini goramakda görkezen aýratyn hyzmatlary üçin Y...

SARA HATYN

Türkmen halkynyň taryhynda edermen, hökümdar zenanlar bilen birlikde, Gündogarda ilkinji meşhur diplomat zenan bolan Sara hatynyň bitiren hyzmatlary nesillere nusgalykdyr. XIV-XV asyrlaryň sepgidinde ýaşan Abu Bekr Tährany «Akgoýunlylaryň taryhy» («Kitaby Diýarbekriýe») atly eserinde onuň adyny Saraý hatyn görnüşinde getirýär hem-de hemme ýerde ony «päk ahlagyň hemaýat...

BÖRÜLER ATABEGLIGI

1104-1154-nji ýyllar aralygynda 50 ýyllap Siriýada türkmenleriň Börüler atabegligi dowam etdi. Taryhy çeşmelerde bu atabeglige Damask atabegligi ýa-da Tugteginliler atabegligi hem diýilýär. Atabegligi esaslandyryjy Zahyreddin Seýfulyslam Tugtegin (Tug hökümdar) Beýik Seljuk soltany Mälik şanyň dogany, Siriýanyň hökümdary Täjüddöwle Tutuşyň hyzmatynda bolup, onu...

HOJANEPES

Hojanepes Söýün ogly türkmen diplomatiýasynyň taryhynda rus patyşasy Pýotr I bilen duşuşan ilkinji türkmen ilçisidir. Biziň günlerimize gelip ýeten resminamalarda onuň ady Hojanepes Söýün ogly diýlip görkezilýär. Bu türkmen diplomatynyň ömri barada taryhçy A.Begjanowyň «Hojanepesiň Peterburga gitmegi. Aleksandr Bekowiç-Çerkasskiniň ekspedisiýalary» atly makalasynda maglumatlar bar. Kakasynyň ady Söýün bolupdyr. Hojanepes, takmynan, 1678-nji ýylda Maňgyşlakdaky Ýykylgan diý...

KEÝMIR KÖR

Keýmir kör (1712–1800) belli rawy Rejep Gaýypgulyýewiň maglumatyna görä, 1712-nji ýylda Owganystanda — türkmenleriň köpçülikleýin ýaşaýan Antguýy (häzirki Andhoý) etrabynda meşhur türkmen batyry Hojanepesiň maşgalasynda dünýä inýär. Keýmir sözüniň «gaý...

OSMAN GAZY

Osman Gazy (1258 — 1326 ý.) — Osman türkmenleriniň döwletiniň ilkinji soltany. Ol Ärtogrul Gazynyň ogludyr. 23 ýaşynda Osman beg Söwütde uç begliginiň başyna geçýär. Osman beg türkmeniň görmegeý ýigidi bolupdyr, ol uzyn boýly, giň döşli, gür we çytyk gaşly, ala gözli we goç burunly bolupdyr. Iki gerdeniniň arasy gaty giň bolupdyr, göwresiniň bilden ýokary bö...

SOLTANGULY KUTUBŞA

Hindistanyň taryhynda uly yz galdyran türkmen nesilşalyklarynyň birem Kutubşa türkmenleriniň döwletidir. Kutubşalar Günorta Hindistanda we Gündogar Dekan welaýatynda hökümdarlyk eden türkmen neberesidir. Bu neberäniň esaslandyryjysy Soltanguly ...

RAZIÝA HANYM

Iltutmyşyň maslahatçysy Mübärek şa türkmen diplomatiýasynyň taryhyndan möhüm çeşme hasaplanýan «Uruş alyp barmagyň hem-de edermenligiň kada-kanuny» («Adab al-harb wa-ş-şujaat») eserinde ähli döwürleriň hökümdarlaryna pent bolmaly şu ajaýyp setirleri miras goýup gidipdir: «Bilip goý, öňki döwürde işler, jedeller ara alyp maslahatlaşmalaryň, ylmyň we parasatlylygyň köme...

ABDYRAHYM HAN

Baýram hanyň ogly Abdyrahym han hem (1556-1626 ý.) kakasy ýaly, «Hanlar hany» derejesini alan harby serkerde, şahyr bolupdyr. Çagalygynda kakasy haýynlyk bilen öldürilensoň, Abdyrahym Ekber şanyň köşgünde önüp-ösýär. Ol Ekber şanyň höküm süren, tary...

ALAEDDIN HALAJY

Hindi alymlary N.K.Sinha bilen A.Ç.Banerji Alaeddiniň döwrüniň Deli soltanlygynyň gülläp ösen hem-de iň kuwwatly döwri bolandygyny tassyklaýarlar. Emma biz sowet hindişynasy K.Z.Aşrafýanyň bu hökümdaryň özgertmeleriniň üstünligini diňe ýüzleý diýi...

Beýik Seljuk türkmenleriniň şadöwletiniň meşhur soltany Alp Arslan Türkmen milletimizden çykan iň beýik gahrymanlaryň biridir. Ol Horasanyň meşhur häkimi Dawut Çagry begiň ogludyr.
...

SOLTAN TEKEŞ

Horezmşa Tekeşiň (hökümdarlyk ýyllary 1172-1200ý.) doglan wagty hakda taryhy çeşmeler bize hiç zady habar bermeýär. Biz diňe onuň kakasy Il Arslanyň 1117-1118-nji ýyllarda doglandygyny, 17-18 ýaşlarynda öýlenendigini hasaba alyp, Tekeşiň 1135-1136-nj...