BURKAZLAR BARADA

(BURKAZ, WARKAZ, GERKEZ, ÇERKEZ)

Dörtleme goşgularda sazlaşykly kapyýany hasyl edip biljek bu etnonimler söz ýasalyş ýollary, ýagny gurluşlary boýunça-da biri-birine ýakyndyrlar. Beýik Watançylyk urşunda Sowet Soýuzynyň Gahrymany diýen belent ada ilkinji mynasyp bolan Gurban Durdy ýaly gerçegi ösdürip ýetişdiren burkazlar sany boýunça ortagürp türkmen taýpalarynyň biridir, olaryň wekilleri Mary, Murgap, Sakarçäge, Baýramaly, Garagum, Türkmengala we Teje...

BIZIŇ GÜNLERIMIZIŇ NESIHATLARYNDAN

(A.Hudaýberdiýewiň «Ogluma wesýetlerim» diýen kitapçasyndan alyndy) 

1. Salamlaşylýan wagty saglyk-amanlyk soraşmak gezegini ýaşula ber.

2. Salamlaşanyňda, iki eliň bilen görüşmegi öwrenjek bol.

3. Salamlaşanyňda, özüňden ýaşy uly adamlara we aýal-gyzlara ilki bolup eliňi uzatma.

4. Salamlaşýan adam bilen görüşeniňde, onuň elini gaty gysma, oňa eliňi parhsyzlyk bilen göwünli-göwünsiz däl-de...

ABU ALY IBN SINANYŇ (LUKMAN HEKIMIŇ) ÖZ PERZENDINE BEREN NESIHATLARYNDAN

(A.Hudaýberdiýewiň «Ogluma wesýetlerim» diýen kitapçasyndan alyndy)

1. Eý perzendim, beýik we gudratly Ýaradany tana.

2. Kime pent-nesihat etseň, oňa özüň amal etgin.

3. Söz sözläniňde, öz mertebäňi sakla.

4. Adamlaryň gadyryny bil, olara edepsizlik bilen çemeleşme.

5. Hemmäniň hak-hukugynyň birdigini ýadyňdan çykarma.

6. Syr s...

ANUŞIRWAN ADYLYŇ NESIHATLARY

(«Kowusnama» kitabyndan alyndy)

1. Gije bilen gündiz çalyşyp durka, pelegiň gerdişine geňirgenmäň.

2. Adamlar näme üçin bir gezek ökünen zatlaryna ýene ökünmelimişler?

3. Patyşa belet adam näme üçin arkaýyn ýatýarka?

4. Durmuşy arzuw edişi ýaly geçmeýän adam näme üçin özüni diri soýýarka?

5. Günäsiz halyňa dil ýetiren adamyň günäsini muny saňa ýamanlanyň günäsinden has çalt ötgün. ...

HALKLAR WE TAÝPA-TIRELER ARASYNDAKY DOSTLUK BARADA    

Dünýädäki halklaryň ählisi bir ata we bir eneden – Adam ata we How eneden (käbir türki halklarda Adam ata we How eneden, hristianlarda hem-de katoliklerde Adam we Ýewadan) doglan hasap edilýär. Dogrudan-da, adamzadyň asyl köki birdir, çünki adamlaryň haýwanat dünýäsinden bölünip aýrylmagy üçin tebigy şertler dünýäniň ähli künjeginde däl-de, belli-belli ýerlerinde döräpdir. Şol ýerlerde emele gelen ilkinji adamlaryň sany barha kö...

HÜNÄR ÖWRENMEK, BILIM ALMAK HAKYNDA  

Söhbetimizi «Kowusnamanyň» sözleri bilen dowam etdireliň: «Maly-döwlet jähtden garyp bolsaň-da, akyl-paýhas tarapyndan baý bolmaga çalyş, çünki akyl paýhas baýlygy mal baýlygyndan has gowudyr.  
Akyl bilen mal toplap bolar welin, mal bilen akyl toplap bolmaz. Nadan adam tiz garyp düşer, emma akyl-paýhasy ogry hem alyp gidip bilmez, suwdyr ot hem mizedip bilmez.
Akylyň bolsa, hünär öwrengin, çünki bilimsiz akyl lybassyz tendir ýa-da...

GEPLEMEK, SÖZLEMEK, DILEWARLYK BARADA  

Köpçüligi agzyna garadyp bilýän guýmagursak dilewarlyk, suhanwerlik her kese ýetdirmeýär, ýöne weli süýji dilli bolmak, her bir adam bilen mylakatly gepleşmek ählimiziň borjumyzdyr, çünki ýagşy söz ýylany hinden çykaryp bilýän bolsa, jaýsyz aýdylan ýaman söz gylyjy gyndan çykaryp bilýändir.
Magtymguly bu babatda:    

Ýaman dil ýol ýitirer,  
Ýagşy – rähmet getirer

– diýýär.  
Gowy gepläp bi...

UKLAMAK, DYNÇ ALMAK WE OÝALYK HAKYNDA    

Oýalygy we ukyny gezekleşdirmek arkaly adam ýadawlygyny aýyrýar, beýnisiniň we bedeniniň güýjüni dikeldýär. Uklap gowy dynç alan adamyň işe ukyplylygy artýar, şadyýan, şähdaçyk bolýar. Şonuň üçinem uklamak, dynç almak we oýalyk babatdaky kadalary, ol baradaky tertip-düzgünler bilmek hemde berjaý etmek zerurudyr.
Bu hakda «Kowusnamada» şeýle nesihat berilýär: «Köp ýatmagyň zyýanly bolşy ýaly, az ýatmagyň hem zeleli bardyr. Eger bir ada...

IÝIP-IÇMEK KADALARY BARADA  

Wagtynda we kadaly iýip-içmek saglygyň seresidir. Şonuň üçinem iýmitlenmegiň kadasyny her kimiň bilmegi hökmandyr, çünki cop keseller bu kadany berjaý etmezlikden gelip çykýar.
Hadyslarda «Adam oglunyň rehimsiz duşmany özüniň garnydyr. Garyn  äsgerilmese, ol eýesini heläk eder» diýilýär.
Gurhanyň bir aýatynda bolsa iýmitlenmek kadasy barada şeýle ýazylypdyr: «Adam oglunyň doldurýan gaplarynyň arasynda garyndan zelellisi ýokdur. Adamyň ýaşam...

ARASSAÇYLYK WE SAGLYGY GORAMAK BARADA  

Il arasynda «Arassaçylyk saglygyň girewidir» diýen dana aýtgy bar. Adamyň ähli bedeniniň we geýýän eşikleriniň arassa bolmagy onuň saglygyna hem-de uzak ýaşamagyna hemeýat edýän esasy zatlaryň biridir, çünki arassa endam we tämiz eşik bedeni howadan dem almagyny, onuň peýdaly maddalaryndan ýa-da fiziki zähmetden soň, endamyňy aram tempraturadaky suw bilen gowy ýuwmak gerek (ýöne gyzyp gelip, sowuk suwa düşmek zyýanlydyr, şonuň üçin bedeniň sow...

REHIMDARLYK, ÝÜREGI ÝUKALYK, YNSANPERWERLIK WE TEBIGATA SÖÝGI BARADA  

Ýüreginde rehimi bolmadyk adama zalym diýilýär. Zalymlyk bolsa ynsanyň iň ýigrenji sypatydyr.
Eýsem zalymlyk näme? Adamlara, haýwanlara, ösümliklere, tebigata bilkastlaýyn zyýan bermek, zulum etmek, adamlaryň tenine, kalbyna öçmez ýara salmak, öz sähelçe bähbidiňi göz öňüne tutup, il bähbitli zatlara zyýan ýetirmek, ýowuzlyk bilen tebigaty zaýalamak ýaly işler zalymlykdyr. Zähmet çekmän, iliň gazananyna gö...

MYLAKATLYLYK, GÜLER ÝÜZLÜLIK, ADALATLYLYK, DOGRUÇYLLYK, PÄK AHLAKLYLYK BARADA.

Hyýasyz, yzgytsyz adamlardan il gaçýar, güler ýüzli, mylakatly adamlaryň bolsa  dost-ýary köp bolýar. Şonuň üçin öýüňde, mekdepde, iş ýeriňde we köpçülikde adamlar bilen mylakatly aragatnaşyk etmek zerurdyr. Güler ýüz we mylakatly aýdylan hoş söz gahary gelen adamyň gaharyny ýatyryp, ony köşeşdirip biler, emma bilgeşleýin ýa-da tötänleýin aýdylan ajy sözüň ýa-da hyýrsyz ýüzüň garşyňda duran adama oňaýsyz ...

KÖPÇÜLIKDE ÖZIŇI ALYP BARMAK BARADA  

Märekede özüňi alyp barmak hem özboluşly  sungatdyr, çünki adam (isle ol ýaş bolsun, isle-de uly) özüniň kimdigini, medeniýetli ýa medeniýetsizdigini, edepli ýa edepsizdigini, akylly ýa samsykdygyny märekede aýan edýär. Il bolsa ýaşlaryň köpçülikdäki hereketi we özüni alyp barşyna syn edip, olara örän dogry  baha kesmegi başarýar.
Beýik Magtymgulynyň:

Her ýigidiň aslyn bileý diýseňiz,
Märekede oturyp-turuşyn görüň! ...

MYHMAN ALMAK WE MYHMAN BOLMAK BARADA    

«Myhman ataňdan uly» diýen ajaýyp nakyly döreden ata-babalarymyz bütin Gündogar ýurtlarynda özleriniň myhmanparazlygy bilen tanalypdyr.
Orta asyr arap alymlary, şeýle-de türkmenleriň arasynda XVIII-XIX asyrlarda bolup gören Borns, Wamberi ýaly ençeme Ýewropa alymlary türkmenleriň myhmansöýerligine geň galyp, bu babatda öwgüli sözleri ýazyp galdyrypdyrlar.
Eždatlarymyzyň bu gowy däbini mydama dowam etdirmek möhümdir. Şerigatda-da...

DOSTLUK BARADA    

Adam dostsuz ýaşap bilmeýär. Şonuň üçin her kim dostyny köpeltmäge çalyşmalydyr. Islendik adam bilen mylakatly we hoşniýetli aragatnaşyk etmeli, olaryň içinden dünýägaraýşy, gözýetimi, gylyk-häsiýeti seniňki bilen deň gelýän deň-duşyňy dost tutunmaly.
Kalby päk, eli arassa, niýeti düzüw, köpçülikde özüni alyp baryşy gowy, medeniýetli, edepli, üstesine-de ene-atasy il içinde abraýly deň-duşlaryň bilen dostlaşsaň, olar seniň gowy şahsyýet hökmünde kemala gelm...

GOŇŞUÇYLYK BARADA  

«Kyýamat güni goňşydan» diýen dana nakyl bar. Başyňa ýagşy ýaman iş düşende, uzakdaky dogan-garyndaşyň ýetişmezden öň möhümiňi gadyrly goňşyň bitirip berýär. Şonuň üçin türkmenler «Öý alma, goňşy al» diýýändirler.
«Kowusnama-da» bu babatda şeýle ýazylypdyr:
«Goňşyň ygtybarly bolmagyna üns bergin, jaý satyn alansoň, goňşyňa sarpa goýgun, onuň mertebesini saklagyn, çünki«Goňşy  mertebesi hemmäňkiden beýikdir» diýipdirler» (108 sah).
Ertir- agşa...

SALAMLAŞMAK BARADA      

«Salam Taňrynyň – haky», «Taňry – salamy» diýlip ýöne ýerden aýdylmaýar. Şerigatda hem ynasanyň beýleki adamlaryň öňündäki esasy alty borjunyň ilkinjisi salamlaşmakdyr diýilýär. Umuman, uçraşylanda salam bermeklik her kişiniň mukaddes borjy bolsa, oňa jogap gaýtarmaklyk hem hökmanydyr.
Salamlaşmak we onuň düzgün-tertibi hakynda «Könelmeýän söz» diýen kitapçany çap etdiren Kakajan Ataýew salamy «adamkärçiligi mukaddes kada-kanunlaryny, medeniýeti, edep...

ATA-ENE WE ULULARA HORMAT BARADA  

Şahyr aýtmyşlaýyn, "edebiň ýagşysy ulyny sylamakdyr". Onda-da çagany dünýä inderen ata-ene öz çagasynyň hormatyna tüýs mynasyp ynsanlardyr. Ata-enäniň sarpasyny belent tutup, olaryň buýran ýumuşlaryny birkemsiz we öz wagtynda berjaý etmegi ýaşlykdan endige öwürmek gerek.
Çagasy şadyýan we mähirli bolsa, ata-enäniň hem wagty hoşdur. Şonuň üçin irden turanyňyzda, ata-ene bilen bir otagda ýatmaýan bolsaňyz, olara edep bilen salam bermek, agşam ...

AWTOR BARADA MAGLUMAT  

Filologiýa ylymlarynyň doktory, Türkmenistanyň ylym we tehnika baradaky döwlet baýragynyň laureaty Soltanşa Atanyýazow diňe bir Türkmenistanda däl, eýsem, Orta Aziýanyň, umuman aglaba türki döwletleriň ylmy dünýäsinde giňden meşhurlyk gazanan alymdyr.
Ol Türkmenistanyň geografik atlary, türkmen adam atlary, türkmen diliniň dialektologiýasy boýunça ençeme saldymly kitaplaryň we ýüzlerçe ylmy makalalaryň awtorydyr.
S.Atanyýazow asly käri mugall...

OĞUZ BOYLARINDAN TÜRKMEN TAYFA VE TÎRELERİNE

Tabloda alt sıralarda yer alan boylar yukarıda belirtilen istilâ hareketlerinddn sonra önceki durumlarını kaybedip ya diğer boylara karışmışlar; ya da yeni gruplarla birleşerek önceki boylarından tamamen farklı yeni bir ad almışlardır. Daha doğrusu saldırıya uğrayan halkı toparlayarak bünyesine alan boyun veya uruğun adları, yeni topluluğun adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Buna “Burkaz”, “Göklen”, “Yemreli”, “Yomut”, Olam”, “Sakar”, ...