|
TOBA KYLMASDAN BURUN
Akyl erseñ eý byradar ýygla, gülmesden burun, Sal özüñni dogry ýolga, toba kylmasdan burun. Geç bu kesbi-käriden, çyk bu jahan bazarydan, Derdiñiñ dermanyn al, dellal bilmezden burun. Wehmi-usýan birle bol, pikr et, puşeýman birle bol, Tañla binafyg nedamet wagty gelmesden burun. Bir mynasyp ýer seni, bagryga basyp iýr seni, Iý gamyñny, ýer bile ýegsan bolmasdan burun. Ur nedem daşyg... |
|
AHYRZAMAN
Niçe iş eý, gapyl-a, geldi kyýamatdan nyşan, Ruzu-şep zalymaryñdyr içgeni göýä ki gan, Hiç pukara halyny sormaz adalat birle han, Harsydünýäge uýup, ýagşylar olmuşlar ýaman, Eý ýaranlar, bes niçik kim bolmasyn ahyrzaman. Zalymy-süýthorlary bolmuş Hudadan bihabar, Pany dünýäni baka diýip, ýygnaýurlar simu-zer, Pasyky-murdarlary mesjit sary kylmaz güzer, Eýlemez alymga yzzat hem şerigatga nazar, Eý ýaranlar... |
|
TÜRKMENIÑ AHWALY Ýandakdan pes dagdan belent, Eý ýumrulmyş köne dünýä, Bir sallançak dokuz oglan, Kyrk şäherden hyraç aldy, |
|
SAÝRAN TILLERIM Arap, Ajam her bir zada goşuldy, Biri bar diýr, nämedigin bilenok, Hiç milletin gulagyna ýokanok, |
|
HÖWWEZ-HUTDYNY
Aşyk Myrat müşgil sorag ýazypdyr, Bilmeýärin ebjet, höwwez-hutdyny; Sen maña deginip, päliñ azypdyr, Nesip etsin, örän ýagşy tut dini. Saña öwredýän ussadyñ düşünmez, Diýdik sözlerine özi ynanmaz, Sözüm gün ýalydyr, zatdan ýaşynmaz, Her ebleh adamdan edermi syny. Oguz nesli altmyş lakam, agzybir, Bir ölçegde inçe, ýogyn sözi bir, Men degmesem sen ýoluña geziber, Iliñ azgyn diýip e... |
|
GÖZEL ÝIGRIM BÄŞ ■ Köne türkmen elipbiýi we Şeýdaýy Köne döwürde türkmenleriñ öz elipbiýi bolupdyr. Ol elipbiý tä XVIII asyra çenli kem-käsleýin bolsa-da, ulanylypdyr. Soñra arap elipbiýiniñ we musulman dininiñ zor salmagy bilen biziñ milli elipbiýimiz ýitip gidipdir. Bu elipbiýde ýazlan kitaplar-da ýok edilipdir. Türkmen edebiýatynda aýratyn orun tutýan klassyk şahyrymyz Şeýdaýynyñ (1730-1800) ”Gözel ýigrim bäş”atly gussaly şygry türkmenleriñ öz milli&n... |
|
BETKÄRLER Bes biliñ, bu dem ganymatdyr bize, eý ýarlar, Sebze gül gadryn baharu, bahr gadryn ber biler, |
|
SOPULAR
Üşbu eýýam içde ýokda ibar bolgan sopular, Sopulykny terk edip, näkar bolgan sopular, Dinni sust eýläp, ýamanga ýar bolgan sopular, Bimaza, bigaýratu-biar bolgan sopular, Lukmaýy-başübhe iýp, betkär bolgan sopular.[1] Nefs üçin dyman ýügürip, gije-gündiz, mahu-sal, Çün talap eýläp jahanda ýygşyrarlar munça mal, Saýlamazlar lukmanyñ kaýsy haram, kaýsy halal, Sorsa bilmezler nedir kim ylmy-kalu, ylmy-hal, Iýg... |
|
" Şeýdaýy. Heleýbaz erkekler adamzat taryhynyñ dürli döwürlerinde aýal gyzlary öz ugrunda perwana etmegi ökdelik bilen başarypdyr.
|
|
...kerwen bilen obadaşlary, belli şahyr Şeýdaýy gelipdi. Şahyry goltuklap diýen ýaly inerden düşüren saraýman, ony çaýhana getirip, öňünde bir çäýnek gök çaý goýdy.... Şeýdaýy şahyryň gelenini eşiden adamlar Gün ýaşaryna mähetdel, çaýhana ýygnandylar. Olar ençeme wagtdan bäri şeýle duşuşygyň zarydylar. Ildeşlerini gören şahyram joşdy.
|
|
...18 nji asyryň görnükli şahyry Şeýdaýy hem taryhy nukdaý nazardan aýdyp geçipdir. Gulak salyň : ... Arap, Ajam her bir zada goşuldy, Sanly düzgün bilen saýran tillerim... ...... Şeýdaýy bu ýerde diňe arap dilini göz öňüne tutanok. Ol „Ajam“ diýmek bilen şu toprakda hökmürowanlyk edip, ýerli halkyň dilini, däp ...
|
|
...ýaşan üç sany beýik şahyrlar Şeýdaýy, Şakandy, Andalyp oguz elipbiýiniň zaryny çekipdirler, onuň ýaşyny, sanynyň näçedigini, näme üçin ýok bolup barýandygyny çekinmän ýazypdyrlar. Şeýdaýy onuň harp sanyny doly aýdyp, ...
|
|
Andalyp, Şakandy, Şeýdaýy ýaly türkmen şahyrlarynyñ eserlerine salgylanyp, şol elipbiýiñ üç müñ ýaşynyñ bardygy aýdylýardy. Elipbiýiñ harp belgileriniñ ýigrimi dört bolandygy baradaky pikir ...türkmen elipbiýi barada pikir öwrüp, Şeýdaýy onuñ ýedisiniñ çekimli sesi, on sekiziniñ hem çekimsiz sesi añladandygyny belläpdir. Şeýdaýy bu elipbiýde ýigrimi bäş belgi bar diýýär.
|
|
...beter boldum söwdaýy, Degmeseñiz däliremez Şeýdaýy, Kim sözleşip, kim görüpdir Hudaýy, Kimler ondan okap, öwrendi dini? ■ EÝ, AŞYK MYRAT! Meniñ bir sözümden kyrk elli magny Alsañam ...zat bolsa ýene dogrulyk ozar, Şeýdaýy dogrusyn aýdar bir nazar, Kim çöwürme geýip obada gezer, O da gutly bolsun, eý, Aşyk Myrat! Şeýdaýy.
|
|
GÖZEL ÝIGRIM BÄŞ ■ Köne türkmen elipbiýi we Şeýdaýy Köne döwürde türkmenleriñ öz elipbiýi bolupdyr. Ol elipbiý tä XVIII asyra çenli kem käsleýin bolsa da, ulanylypdyr.... Şeýdaýy diýr, bar beterler, Seniñ üçin ýas tutarlar, Bu wagt kem käs tutarlar, Ýiter sen, gözel ýigrim bäş.
|
|
Şeýdaýy diýr kelam, mantyk eyesi, Indi ony hiç kim gelmez diýesi, Arap dili boldy sözler güýesi, Dartyşyp dört ýana süýrän tillerim. ŞEÝDAÝY.
|
|
...tillerim“ atly şygrynda da görýäris: Şeýdaýy diýr, kelam, mantyk eýesi, Indi any hiç kim gelmez diýesi, Arap dili boldy diller güýesi, Dartyşyp dört ýana süýrän tillerim.... diýse, "Şeýdaýy diýr, bar beterler,seniň üçin ýas tutarlar... ýiter sen gözel ýigrimi bäş“ diýip, üç müň ýyllyk taryhy bolan gözel dilimizi "...
|
|
Diýdi Şeýdaýy, günä derýasy gark etmiş meni, Emri maruf işlerin tutsam diýban jähdim kany, Kimse ýagşy, kimse ýaman, kimse bilmez kimsäni, Ogul ... ŞEÝDAÝY. [1] Bu bendiñ aşakdaky ýaly warianty hem bar: Pähm edip, bu halk era hiç bir kanagat galmady, Çün bahyl boldy, ...
|
|
Käşki, Şeýdaýy diýr, men girgeli ýarylsa ýer, Uçgaly gökge meger jismimde peýda bolsa per, Magsyýet derýasyna boldum garygy paýser, Ugrady nefsi belaýu ... Şeýdaýy. [1] Bu bendiñ aşakdaky warianty hem bar: Eý ýaranlar, hak ýaratdy, han bolgan sopular, Bizge müşgil, özüne asan bolgan sopular, ...
|
|
Bu barada Şeýdaýy has ygtybarly maglumatlary miras goýýupdyr: Kör han ogly Ugurjyk , alp, Gezdi türk ilin at salyp, Körogly oňa at galyp Paç ...aýtsak, taryha diýseň belent bolan Şeýdaýy ( Bu hakda edebiýatçy B.Weliýew ýörite makala ýazdy –A.B.) Görogly hakyndaky bir gadymy çeşmäni peýdalanyp ýokarky setirleri ýazypdyr.
|
|
...şahyrlar a däl, hatda Andalyp, Şeýdaýy, Magrupy dagy bilen deňeşdireniňde de Şabendä Gündogar poeziýasy, onuň gazalçylyk, mesnewiçilik däpleri az täsir edipdir.... Magtymguly, Şeýdaýy, Seýdi, Zelili dagy bilen birlikde Şabende hem ençeme tapmaçalaryň awtorydyr. Ol bu topara girýän goşgularynda halk döredijiliginiň matalçylyk däplerini ýerlikli ...
|
|
...türkmeniň beýik akyldar ogly Şahyr Şeýdaýy özüniň "Saýran tillerim” (3. 232 sah.) diýen gymmaty egsilmejek ajaýyp goşgusynda: Arap, ajam, her bir işe goşuldy, Sanly düzgün bilen ... Şeýdaýy diýr, kelam, mantyk eýesi, Indi any hiç kim gelmez diýesi, Arap dili boldi diller güýesi, Dartyşyp dört ýana sürän tillerim.
|
|
Geldim, bir bilbilem, şeýdaýy göwnüm, Gül küýsedi Aý üstünde gögeren. Söz ýok! Sözlüge sygmadym indi! Bak, baryny aýan eder didelem.
|
|
” Şeýdaýy “Gol biter, gol ýiter...” Türkmen halk nakyly Türkmen halkynyň gelip çykyşy barada alymlar dürli dürli pikirler ýöredýärler.
|
|
Nurmuhammet Andalyp, Şeýdaýy, Şabende, Magrupy, Seýdi, Zelili, Kemine, Mollanepes, Aşyky, Zynhary, Kätibi, Misgingylyç, Mätäji... – bularyň hemmesi çeper sözüň ussatlary hökmünde durmuş meselelerine özboluşly ...
|
|
ŞEÝDAÝY.
|
|
Şeýdaýy.
|
|
...adyñy Göwni galkyp çykar şahyr Şeýdaýy Gözel ýigrim bäşiñ waspyn etmäge Öwreneris boş ýitirmän wagtymyz, Dikelderis miras goýan tagtyñy... Peşeñ ogly AFRASYÝAP 05.07.2017 ý.
|