SARAHSLY NEMESLER HEM-DE PUŞKINIŇ ÝADYGÄRLIGI

“Nemes” diýen söz biz üçin, ikinji jahan urşunyň awusyny dadan halk üçin, känbir gulaga ýakymly däl. Adamlary rehimsiz gyrýanlar, obalary, şäherleri ýakyp-ýandyrýanlar göz öňünde janlanyberýär. Alaç ýok, biziň aňymyzda olar ganhorlugyň nusgasyny görkezen halk bolup şöhlelenýär. Ýöne... taryhda aklyňa sygmajak wakalar bolup geçýär. Günäliniň oduna bigünäler ýanýar. Şol gezegem şeýle boldy: ýolbaşçylygy ele alan faşistik üýşmejigiň etmişl...

ALEKSANDRIÝA

Beýik Ýüpek ýolunyň Demirgazyk Afrikanyň çäginde tamamlanýan iň soňky nokady bolan Aleksandriýa şäheriniň ýigrimi üç asyrlyk taryhy bardyr. Şäher 332-nji ýylda Isgender Zülkernaýn tarapyndan esaslandyrylandygy üçin, “Aleksandriýa” (araplar “Iskenderiýa” diýip atlandyrýarlar) adyny göterip gelýär. Şol wagtlar ol Müsüriň paýtagty, onuň söwda-ykdysady hem-de medeni merkezi, ellin dünýäsiniň ruhy durmuşynyň ojagy bolupdyr. Şäheri esaslandyran Isgenderiň we owadanlygy bilen ...

KAIR

Musulmançylykdan öň Wizantiýa imperiýasynyň düzüminde bolan Müsür ülkesiniň merkezi Aleksandriýa şäheri bolupdyr. 639-njy ýylda arap serkerdesi Amr al-As Müsüri eýeläp, ýurduň köne paýtagty Aleksandriýada galmak isleýär. Emma halyf Omar (634-644) oňa Müsür dikmeliginiň täze merkezini gurmagy buýurýar. Şeýlelikde, 641-nji ýylda Amr Fustat şäherini esaslandyrypdyr. 750-nji ýylda omeýýalar neslinden bolan halyflar Müsürden kowlandan soň, bagdatly dikme Salyh Fustadyň golaýynda al-...

DAMASK

Arheologlar Damasky Ýer ýüzüniň iň gadymy şäherleriniň sanawuna goşýarlar. Söwda kerwenleri üçin Damaskyň ýerleşýän ýeri juda amatly bolupdyr. Sebäbi Orta ýer deňzine ýa-da daglara barýan ýolda Siriýa çölünden çykan kerwenler üçin bu ýerde oňaýly düşelgeler bolupdyr. Orta asyr arap taryhçysy ibn Asahiriň (XII asyr) ýazmagyna görä, Nuhuň tupanyndan soň ilkinji galdyrylan gala Damaskyň diwarlary bolupdyr. Taryhçylaryň bir toparynyň çaklamalaryna görä, şäheriň gadymy ady bolan “...

BAGDAT

Gündogaryň gadymy şäherleriniň köpüsinden tapawutlylykda, üstünden Beýik Ýüpek Ýoly geçen Bagdat orta asyrlarda gurlan şäherdir. Ol soňra Abbasy halyflygynyň paýtagty bolýar. Arap halyflygynyň paýtagty öň Kufa şäheri bolupdyr. Emma ägirt uly musulman döwletiniň kemala gelmegi, onuň serhetleriniň has gündogara tarap süýşmegi bilen amatly paýtagty gurmagyň zerurlygy ýüze çykýar. Şonuň üçin hem Mesopotamiýada, häzirki Orta Yrakda, Tigr bilen Ýewfrat derýalarynyň biri-birine has...

HEMEDAN

Döwründe üstünden Beýik Ýüpek ýolunyň esasy ugry geçen Hemedan dünýäniň iň gadymy şäherleriniň biridir. Ol baryp b.e. öňki I müňýyllygyň birinji ýarymynda gadymy Midiýa döwletiniň paýtagty we Eýranyň ilkinji paýtagty, birnäçe nesilşalyklaryň merkezi bolupdyr. Häzirki döwürde Hemedan Eýran Yslam Respublikasynyň adybir welaýatynyň dolandyryş merkezidir. Şäher Elwent daglarynyň eteginde, deňiz derejesinden tas 2 müň metr diýen ýaly belentlikde, ýurduň paýtagty Tährandan bolsa ...

TÖWRIZ

Gadymdan galan rowaýata görä, Günorta Azerbaýjanyň merkezi Töwriz şäheriniň ýerinde Mukaddes Injil kitabynda gürrüňi edilýän Erem Bagy ýerleşipdir. Şonuň üçin hem Töwrizi görmäge höwes bildirýänleriň we oňa gelýän jahankeşdeleriň sany ýylyň ýylyna artýar. Şäher EYR-nyň demirgazyk-gündogarynda, Ajyçaý derýasynyň jülgesinde ýerleşýär. Töwriziň töwereklerinde ýyly suwly çeşmeler diýseň köp. Şol sebäpden hem şäheriň ady hem ýyly suwly çeşmeler bilen baglanyşyklydyr. Pars dilinde...

KAZWIN

Eýran Yslam Respublikasynyň demirgazyk-günbatarynda ýerleşýän Kazwin gadymy şäherleriň biridir. Bu ýerler ýurduň gadymy halklarynyň hem watanydyr. Bu ýerde saklanyp galan gadymy ýadygärlikler taryhyň müňýyllyklaryndan habar berýärler. Kazwiniň töwregindäki Sagizabat, Buin Zahra we Takestan depelerinde arheologlar tarapyndan geçirilen gazuw-agtaryş işleri, bu ýerlerde ekerançylyk medeniýetiniň öz gözbaşlaryny baryp b.e. öňki VIII müňýyllykdan alyp gaýdýandygyny subut etdi. ...

REÝ

Taryhy Reý şäheri Eýran Yslam Respublikasynyň paýtagty Tähranyň eteginde ýerleşýär. Ol ýurduň gadymy şäherleriniň biridir. Gadymy zamanlarda ol “Raga” diýlip atlandyrylypdyr. Şäher barada “Awestada” aýdylýar, ahemeni patyşasy Dariý bolsa özüniň Behistun ýazgylarynda agzap geçýär. Reý gadymy Midiýa döwletiniň, soňra bolsa Ahemenileriň, Selewkileriň, Beýik Parfiýanyň we Sasanylaryň möhüm syýasy merkezleriniň biri bolupdyr. Şol wagtlar Eýranyň häzirki paýtagty Tähran (Dehran) Reýi...

NIŞAPUR

Taryhçy alymlaryň şaýatlyk etmeklerine görä, Eýranyň meşhur orta asyr şäherleriniň biri bolan Nişapur sasany patyşasy Şapur I tarapyndan düýbi tutulypdyr, IV asyrda bolsa beýleki bir hökümdar Şapur II-niň amala aşyran işleriniň netijesinde üýtgedilip gurlupdyr. Başda şäher we onuň daş-töwregindäki welaýat Abarşehr (arap çeşmelerinde – Abraşehr) diýlip atlandyrylypdyr. Şäheriň häzirki döwürde ulanylýan ady pars diliniň “new-şapur”, ýagny “Şapuryň gowy [şäheri]” diýen sözden d...

SARAHS

Galanyň ýazuw çeşmelerindäki “Sarahs”, “Serahs” görnüşli ady ilkinji gezek orta asyryň görnükli arap taryhçylary al-Belazuriniň (IX asyr), al-Ýakubiniň (IX asyr) we at-Tabarinin (IX-X asyrlar) işlerinde biziň eýýamymyzyň 651-nji ýylynda araplaryň galany basyp almagy bilen baglanyşykly wakalaryň beýan edilişinde duş gelýär. “Sarahs” adynyň gelip çykyşy barada gürrüň edilende, ol ýerde ýaşan ilat we olaryn atlandyrylyşy hakyndaky maglumatlar hem ünsi çekýär.
Sarahs oazis...

MERW

Beýik Ýüpek ýolunyň gülläp ösen döwründe “Horasan şäherleriniň enesi” adyna eýe bolan gadymy Merw şäheriniň harabalyklary häzir Türkmenistanyň günorta-gündogar çäginde, Murgap derýasynyň köne akabasynyň ugrunda ýerleşýär. Bu şäher dürli asyrlarda Marguş, Margiana, Merw we Mary ýaly dürli atlar bilen atlandyrylypdyr, ýöne onuň esasy ýorgünli ady Merw bolupdyr. Otparazlaryň keramatly kitaby Awestada berilýän we arheologik barlaglar döwründe alnan maglumatlar Merwiň b.e. öňki VIII...

AMUL

Türkmenistanyň gündogarynda, Amyderýanyň orta akymynda ýerleşen gadymy Amul şäheriniň taryhy gadymy geçmişiň jümmüşlerine uzalyp gidýär. Orta asyrlarda Amul atly başga bir şäher Eýranyň demirgazygynda hem bolupdyr.
Arheolog-alymlaryň tassyk etmeklerine görä, Amyderýanyň boýundaky Amul şäheri baryp b.e. I-IV asyrlarynda peýda bolýar. Saklanyp galan rowaýatlar şäheriň “Amul” adyny Amula atly gyzyň ady bilen mäkäm baglanyşdyrýarlar. XV asyryň ahyrlarynda – XVI asyryň başlar...

BALH

Balh – Owganystanyň adybir welaýatynda ýerleşýän şäheriň adydyr. Ol Balh welaýatynyň häzirki dolandyryş merkezi bolan Mazari-Şerif şäherinden 20 km demirgazyk-günbatarda, Amyderýadan bolsa 75 km günortarakda ýerleşýär. Ilaty 80 müňe golaýdyr. Balh Owganystanyň Amyderýanyň ýakasynda ýerleşýän ýerleriniň biri bolmak bilen, gadymyýetde dünýäniň iň uly şäherleriniň biri bolupdyr. Baryp antik zamanynda we irki orta asyrlarda Balhda 200 müň ilat ýaşapdyr. Beýik Ýüpek ýolunyň gülläp ö...

BUHARA

Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Buharanyň 2500 ýyldan hem köp taryhy bardyr. Şäheriň medeni gatlagynyň galyňlygy 20 metrden geçýär. Şeýle çuňlukdan arheologlar b.e. öňki IV asyr bilen senelendirilýän binagärçilik desgalarynyň dürli görnüşlerini, gap-gaçlary, teňňeleri, zergärçilik önümlerini ýüze çykardylar.
Şäheriň döreýşi bilen baglanyşykly her hili rowaýatlar we hekaýatlar saklanyp galypdyr. Şolaryň birinde şäheriň Eýran şasynyň türki aýalyndan bolan Siýawuş ta...

SAMARKANT

Samarkant – dünýäniň ýaşamagyny dowam etdirip gelýän iň gadymy şäherleriniň biridir. Ol b.e. öňki VIII asyrda esaslandyrylypdyr. Samarkant Rim bilen ýaşyt şäherdir. Şäheriň häzirki Samarkant ady sogdy dili bilen baglanyşyklydyr. Antiki döwürde şäher sogdy dilinde “Sogdiana”, grek dilinde bolsa “Marakanda” diýlip atlandyrylypdyr. XV asyrda ýaşap geçen hyratly alym Hafizi Abru şäheriň adyny “Şamarkand” (Şamaryň obasy) sözi bilen baglnyşdyrypdyr. Alymlaryň arasynda Samarkandy...

ÇAÇ

Daşkendiň ýerindäki Çaçdepe ýa-da Şaşdepe diýlip atlandyrylan ilkinji ekerançylyk mesgeni, baryp b.e. öňki II-I asyrlarda ýüze çykýar we geljekki beýik şäheriň iki müňýyllyk taryhynyň başlangyç nokadyna öwrülýär.
Gadymy Çaç şäheriniň yzlary häzirki Daşkendiň demir ýol menziliniň we Salar derýasynyň golaýynda ýerleşýär. Ol ylymda Medine Çaç (paýtagt Çaç), Şaşdepe ýa-da Çaçdepe atlary bilen hem tanalýar. Eýran dilleriniň gündogar şahalarynyň biri bolan sogdy dilinde „şaşde...

OTRAR

Otrar şäheri Beýik Ýüpek ýolunyň taryhynda uly yz galdyrypdyr. Ol orta asyrlarda Otrar atly uly oazisiň söwda-ykdysady we medeni merkezi bolupdyr. Otrar oazisi Syrderýa bilen Arysy derýasynyň birleşýän ýerindäki 2500 kм² meýdany tutýan mes toprakly oazisde ýerleşýär. Baryp 2100 ýyl mundan öň bu ýeriň üsti bilen han imperatory U-diniň ilçisi Çžan Sýan Horezme tarap geçip gidýär.
Otrar dürli geografik giňişlikleriniň birleşýän, dürli ugurlara gidýän ýollaryň başlanýan ýe...

KAŞGAR

Amatly geografik giňişliklerde ýerleşýän Käsgar şäheri Gündogar Türküstana, Tibete, Hytaýa, Orta Aziýa, Päkistana, Hindistana we Owganystana aralaşmaga mümkinçilik berýän möhüm derwezedir. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen we hemişe söwda şäheri bolup gelen Kaşgar asyrlaryň dowamynda dürli döwletleriň düzüminde bolup geldi. Häzirki döwürde ol Hytaý Halk Respublikasynyň Sinszýan-Uýgur awtonom etrabynyň iri şäherleriniň biri. Ululygy boýunça ol diňe etrabyň merkezi Urumçiden...

Gurtnyýaz Hanmyradow Gurtnyýaz Hanmyradow

Gurtnyýaz HANMYRADOW.

Gurtnyýaz HANMYRADOW.

Gurtnyýaz HANMYRADOW.

Gurtnyýaz HANMYRADOW.

Gubaỳewiň, Gurtnyýaz Hanmyradowyň, şeỳle hem M.Ỳ.Masson, A.A.Maruşenko, W.I.Sarianidi ỳaly köp sanly daşary ỳurt alymlarynyň Maşat ...we beỳleki senetkärleriň köçeleriniň bolandygyny anyklamak bolỳar. Arheolog alym G. Hanmyradow Türkmenistanda orta asyr söwdasy barada ...