FAŞIZMIŇ ELHENÇLIKLERINI AÇYP GÖRKEZÝÄN ESER 

Şu ýyl tomus (2018-nji ýyl, 22-nji iýun) faşistik Germaniýanyň biziň öňki umumy watanymyz SSSR-iň üstüne çozanyna 77 ýyl boldy. Bu uruşda şol döwürde SSSR-iň düzümindäki onlarça milletiň hatarynda türkmenler – biziň ata-babalarymyz hem faşistlere garşy mertlerçe söweşip, watan gorap, ýeňiş üçin mukaddes ganlaryny dökdüler. Ganhor nemes faşistler bu uruşda adamzat taryhynda heniz görlüp-eşidilmedik elhençlikleri amala aşyrdylar. ...

XIV. DÜRLI  MAZMUNLY  MATALLAR

Agaçdan aty bar,
Demirden gaty bar,
Adamzatdan suraty bar.(Gämi)

Agzy asmanda, 
Içi pasmanda . (Ury ) 

Agzy ýok, adam dişlär. (Tiken) 

Ahmal etseň, sypjakdyr,
Jaýy jübi-gapjykdyr. (Pul) 

Alty matalymyň ady ýok. 
                   (Ýorganyň ýeňsizligi, içmegiň jübüsizligi, gulanyň ötsüzligi, guşuň süýtsüzligi,...

HALK  PAÝHASYNYŇ  SYRLY  HAZYNASY

Türkmen halkynyň taryhynyň gadymy bolşy ýaly, onuň halk döredijilik eserleri hem öz döreýiş gözbaşlaryny has irki döwürlerden alyp gaýdýar. Halk döredijiligi adamzat aňynyň görnüşleriniň bir bölegidir, adamyň tebigata, dünýä, durmuşa bolan garaýyşlarynyň şöhlelenmesidir. Halk aňynyň ösüşiniň dürli döwürlerinde dörän eserler wagt geçdigiçe kämilleşip, ru¬hy gymmatlyga öwrülýär. Halk paýhasyna eýlenen şol eserler dil hem ýazuw üsti bi...

KÖNELMEDIK KÖNE HEKAÝATLAR

Bir kişi Hasan Basry hezretleriniň ýanyna gelip, «Biri siz hakynda bolar-bolmaz gepleri aýytdy» diýipdir.
− Haçan?
− Şu gün.
− Nirede?
− Öýünde.
− Onuň öýüne näme diýip bardyň?
− Zyýapatyna bardym.
− Zyýapatynda näme iýdiň?
Hälki kişi sekiz dürli tagamyň adyny sanaýar. Onda Hasan Basry:
− Ol adamyň sekiz dürli tagamy garnyňa sygyp, bir agyz sözi ...

XIII. HARBY  ENJAMLAR  HAKYNDAKY  MATALLAR

Agam agzyny açar,
Hemmeler ondan gaçar. (Tüpeň) 

Aýaksyz-elsiz daşa gider. (Ok)  

Aý, emirden-emirden,
Ýakan ody kömürden,
Guşlarda bir guş gördüm ,
Ýumurtgasy demirden. (Tüpeň)

Bar özi ýeke taýagym,
«Ur» diýsem, weýran eder,
«Ur» diýmesem, gülzar eder. (Top  ýarag) 

Bir agajym bar, 
Pürsüz-pudaksyz,
Men ...

XII. SAZ  GURALLARY  HAKYNDAKY  MATALLAR

Alsaň, eliňde oýnar,
Kaksaň, ýürekde gaýnar, Eliňde tutup başlaňda,
Dil bitip, ajap saýrar. (Dutar)

Alty guşak, ýedi gözdür,
Agzy bilen süýkeýär.
Agzy dilsiz, içegesiz, Eýse, sözläp aýdýar. (Gargy tüýdük) 

Bir oglan bar, jansyz,
Geplände dili bar,
Gygyranda sesi bar. (Tüýdük) 

Dili bar-a, dili bar,
Diliniň dildary bar.
Uzyn boýly bir pälwan.
B...

XI. BEZEG  WE  ŞAÝ-SEPLER  HAKYNDAKY  MATALLAR

Akja kümmez içinde, 
Akja güjük läle kakýar. (Düwme)  

Aňgyl guş-a, aňgyl guş,
Aňgyl ala çaňgyl guş,
Haý-haý, onuň saýraýşy,
Parsy bilen söýleýşi. (Kejebe) 

Asty – haýpar,  
Üsti –gümmez,
Müň gulak, 
Müň bir ýaprak. (Kejebe) 

Aý, egmeg-ä, aý egmek,
Ýüpekden çigme düwmek (Akgaýma, keşde)

Bir agajym b...

X. ÖSÜMLIKLER,  BAG-BAKJA  ÖNÜMLERI  HAKYNDAKY  MATALLAR

Abdyl agam arrykdyr,
Agzy-burny mürrükdir,
Hemme zada gereklir. (Gowaçanyň köregi, pagta) 

Agaçdan aty,
Daşdan gaty,
Öýden uly,
Ýumurtgadan kiçi,
Ötden ajy,
Süýtden süýji. (Hoz agajy, hoz) 

Agyzlaryň ajysy,
Bogazlaryň gijisi.
Sapagy ediresden , 
Özi gyzyl begresden . (Gyzyl burç) 

Akdyr, gar däldir,
Ý...

IX. HAÝWANLAR,  GUŞLAR  WE  MÖR-MÖJEKLER  HAKYNDAKY  MATALLAR

Agy – ak,
Garasy – gara,
Guýrugy – garyş sere. (Alahekek) 

Agy bardyr, 
Garry däldir.
Garasy bar, 
Ýigit däldir.
Başy darakly, 
Gyz däldir,
Burny simden  
Sary gyz. (Hüýpüpik) 

Agzy gyzyl begzada,
Dag aşanyn kim biler? (Kebelek) 

Alty aýakly, diri maslyk.  (Jy...

VIII. GEÝIM-GEJIM  WE  AÝAKGAP  HAKYNDAKY  MATALLAR

Aýagy ýok, eli bar,
Başy ýok, ini bar. (Köýnek)

Aýak bassam içine, Elin aýlar daşyna. (Çaryk we onuň baglary) 

Başaşak goýsaň, 
Içi dolar.
Ýokaryk goýsaň, 
Içi boş galar. (Telpek) 

Başymdaky bagymdyr,
Menden uly agamdyr. (Telpek) 

Bäş barmagy bar, dyrnagy ýok. (Ellik)

Bir zadym bar, 
Ertir gider, agşam geler,&...

VII. AZYK  ÖNÜMLERI,  IÝILÝÄN-IÇILÝÄN  ZATLAR  HAKYNDAKY  MATALLAR

Ak atamyň agzy bitik. (Ýumurtga)

Ak deňiz üstünde ak gaýyk. (Süýt we gaýmak) 

 Ak guş, ak guş,
Nireden gelýäň?
 Ganly derýadan gelýän.
Ganyň, kokuň bolmasa?
Ýaradan Alladan gelýän. (Içege, içýag) 

Akja guzym suwa çozar. (Tüwi, palaw bişirlende tüwiniň gazana salynýan pursady) 

Akja kümmez, agzy ýok. (Ýumurtga) 

KEMINÄNIŇ IÇMEGI

Halk arasynda köne geýim ýa-da şoňa meňzeş zat görülse: «Bu-ýa, Keminäniň içmegi ýaly, köp çarşenbäni başdan geçirene meňzeýär» diýilýär. Keminäniň «Içmek» şygryny we onuň içmek bilen baglanyşykly şorta sözlerini eşiden we okan adamlara «Keminäniň içmegi ýaly», «Keminäniň kyrk ýamaly içmegi» diýen aýtgylar bellidir. Ýöne näme üçin XIX asyr türkmen nusgawy şahyry Mämmetweli Keminäniň içmegi halkyň diline düşdükä? Näme üçi...

AKGOÝUN TOÝY 

Giçligiň öň ýany, «heleý öýlesi» diýilýän wagtlary Akmämmet mugallymyň kellelerine telpekdir papak geýen epeý-epeý üç ogly aýal-ebtadyň agysy eşidilýän öýden çykdylar-da, töweregine garanjaklaşdylar. Öz aralarynda bir zatlar diýişdirdiler. Soň ellerini ýüzlerine tutup, gaýra bakyp, üçüsi deňine aýylganç ses çykaryp goýberdiler: «Eý, waý-eý, il-gün-eý, ýeteweriň-eý, dädem jan gitdi-ow… Eý, waý-eý, eý, waý-eý, il-gün-eý…». Şeýdip,...

KYÝAMATLYK DOGAN

Bir alymdan sorapdyrlar:
– Doganyňy has ýagşy görýärmiň ýa-da dostuňy?
– Doganymy, eger ol dost bolsa…
(Köne kitaplardaky paýhaslardan)

* * *
Geçen asyrda nemesler bilen bolan uruşda iki kişi, aý, hamala, atlary Atajan bilen Babajanmyş, bir obadan, bir harby wekillikden bileje urşa gidipdirler. Awtomatdyr pulemýot, goşhaltadyr agyr ädik bilen urşuň kyn-kyn menzillerini geçipdirler. Yzgar okoplarda ýatyp turupdyrlar, b...

GÜL GADYRY

Baýramçylygyň öňki günüdi. Soňky sapaga girsek-de, hemişekiler ýaly süňňümizde argynlyk duýamzokdyk. Baýramçylyk keýpi studentleriňem, mugallymlaryňam kalbyny gaplap alypdy. Mundan öňki sapaklarda mugallymlarymyzy starostamyz Sülgün biziň adymyzdan mugallymlar güni bilen gutlap, el çarpyşmalarymyz astynda olara sowgat üçin alan gülümizi gowşurypdy. Şonda mugallymlarymyzyň minnetdarlyk sözlerini eşitmek biziň üçin nähili ýakymly bolandygyny bilsediňiz…
Men Sülgü...

VI. ÖÝ  WE  OŇA  DEGIŞLI  ZATLAR  HAKYNDAKY  MATALLAR

«Açyl-açyl» hyzmatkär,
«Ýapyl-ýapyl» hyzmatkär. (Gara öýuň serpigi) 

Agaçdan bir tor etdim, 
Bir-biriniň bendine Etden saýlap çüý etdim (Tärim)

Ala çebiş, 
Dula ýapyş. (Gara öýüň götergi bagy) 

Altmyş kempir ýer dişlär. (Gara öýüň tärimi) 

Altyn apba, 
Kümüş gupba,
Tes-tegelek, 
...

V. ÖÝ  GOŞLARY,  HOJALYK  GURAL-ESBAPLARY  HAKYNDAKY  MATALLAR

Agramy aşykça,
Kölegesi köşekçe. (Ýanlyk) 

Agşam geler leý-leýlim, Ertir gider leý-leýlim.
Sekizýabyň suwundan
Durlap içer leý-leýlim. (Kündük) 

Agzy açyk daýym,
Alty ýeri gaýym. (Çelek)  

Agzy bar-da, dişi ýok,
Ony urmadyk kişi ýok. (Soky we sokudaş) 

Agzy bar-da, jany ýok.  
Garny bar-da, gany ýok. (Sebet...

IV. YLYM-BILIM,  MEDENIÝET  WE  TEHNIKA  HAKYNDAKY  MATALLAR

Ak goluň içinde, garadyr guşy. (Hat) 

Akja geçim ýüzi dişli,
Ýalançyň biler işini. (Gazet) 

Ak ýere gara dary,
Kim seçse, şol orar. (Kagyz, hat) 

Ak ýeri açdym,
Gara dary seçdim. (Kagyz, hat) 

Alym görse biler, 
Garadyr ýüzi.
Ony bilmeýänler 
Nadandyr özi. (Hat) 

Asmanda gara guşum aýlanýar,...

III. ZÄHMET  WE  ZÄHMET  GURALLARY  HAKYNDAKY  MATALLAR

Aç garga agzyn açar,
Laçyn guş başyn atar. (Atagzy we çekiç) 

Adam eli degdigi, Ýeri dörer, gül eder. (Pil) 

Adamyň elinde,
Şeýtanyň alynda,
Guşagy dilinde,
Alty aýagy bar,
Guýrugy bilinde. (Tereziniň bir görnüşi) 

Agzy ildirgiç,
Aýagy ölçegiç. (Asma terezi) 

Agzyna berenim almady,
Iýeni içegä aýlandy. (Ik,  ...

II. ADAM,  ONUŇ  BEDEN  AGZALARY  WE  OŇA  DEGIŞLI  ZATLAR  HAKYNDAKY  MATALLAR

Açylmadyk sandykda,                                               
Biçilmedik don ýatyr. (Göwreli aýal) 

Adamda bar, ady ýok. (Burnuň aşagyndaky çukurjyk ) 

Adamda bar höwürtge,
Içinde ala ýumurtga. (Göz)&n...