Futbol boýunça dünýä çempionaty we Kataryñ nyşana alynmagy

FUTBOL BOÝUNÇA DÜNÝÄ ÇEMPIONATY WE KATARYÑ NYŞANA ALYNMAGY

Synçylaryñ bitarap ýagdaýda bilişi ýaly, Günbataryñ mediýa platformalarynda arap we musulman jemgyýetler bilen baglanyşykly gürrüñlere gönükdirilen kemsidiji gep-gürrüñlere, ýigrenç duýgusyny döredýän kampaniýalara parhlylyk hem-de aýgytly garşy çykýan birtopar seslenmeler bar.
Katarda 2022-nji ýylda geçirilýän futbol boýunça dünýä çempionatynyñ öñüsyrasynda Dohada diwaryñ ýüzüne çekilen bir surat. Forosurat: Kirill Kudrýawsew / AFP

Halkara Futbol Federasiýasynyñ (FIFA) başlygy Janni Infantino 2022-nji ýylyñ futbol boýunça dünýä çempionatyny geçirýändigi üçin Katar döwletini nyşanalaýan kampaniýany, tankydy bellikleri "adam hukuklaryny" goramak bahanasy bilen bulagaýlyk edýän ýewropaly taraplaryñ ikiýüzlüligi hökmünde dogry baha berdi.
Bu ýerde aýdylýan tankydy bellikleriñ diñe etniki azlyklarnbilen baglanyşyklydygyny nygtamak gerek.
Ilki bilen-ä, Günbataryñ adam hukuklary babatda ikitaraply ýa-da has köp ülñüli çemeleşende ikiýüzlülik edýändigi barada aýdylýan gep-gürrüñler ir wagtlardan bäri bar.
Başgaça aýdanda, muny birinji gezek Infantino tarapyndan agzalan zat däl. Ýöne şeýle diýende-de, uçdantutma hemmesini aýyplamak nädogry.
Biraz soñrak munuñ üstünde aýratyn durup geçeris. Häzirlikçe iñ wajyp zat hökmünde şu hakykatyñ hasaba alynmagy gerek:
Geçen ýekşenbe güni futbol çempionatynyñ şeýlekin saýlama halkara wekilleriñ gatnaşmagynda başlanmagy kampaniýanyñ Kataryñ "derwezesine" ýeke gol salyp bilmändiginiñ aýratyn görkezijisidi.
Has dogrusy, kampaniýa "kürre tozanyny" turuzmakdan başga zat edip bilmedi.
Gaýtam ýaşyl meýdança dürli-dürli medeniýetlerdenn ynançlardan we pikirlerden düzülen adamlary bir ýere jemläp ajaýyp futbol duşuşyklarynyñ we garşydaş toparlaryñ arasyndaky garaşylmadyk oýunlaryñ lezzetini görmäge taýýar ýagdaýa getirildi.
Munuñ bilen birlikde işiñ ýaramaz tarapy, geçen aýlarda garalama kampaniýasynyñ ýygjamlaşmagy bilen birlikde meseläniñ diñe Katar bilen çäklenmän, aýratynam Pars aýlagynyñ arap jemgyýetleriniñ goldanýan kada-kanunlarynyñ hemmesini we esasan-da musulman jemgyýetleri nyşanalaýandygyna düşünilip başlandy.
Şeýle-de, ýer ýüzünde ýaşaýan we Günbatar jemgyýetiniñ adamlaryñ özara gatnaşyklarynyñ daşyndaky zatlar bilen baglanyşykly ülñülere doly boýun egmegi häli-häzirlerem ret edýän birnäçe jemgyýetiñ gymmatlyklaryna hüjüm edýändigine göz ýetirildi.
Hakykatdan-da, bu ýagdaý hususanam günbatarlylaryñ başga jemgyýetleriñ işlerine kämahal añ ýetirip bolmajak derejede nähili burunlaryny sokuşyny, Günbatar jemgyýetleriniñ kimdir birinde onlarça ýyllap ýaşan biri hökmünde yakyndan we mysal üçin žurnalist hökmünde hünär baglanyşygynda yzarlaýanlar üçin aşa geñ görünýär.
Belli azlyklaryñ "hak-hukuklaryny" goraýandyklaryny öñe sürýänler "geçiñ öñ aýagy" ýaly bolsa-bolmasa hemme ýere sokulyp ýörüşleri, hamala halkara şertnamalar arkaly kepillik astyna alynan hak-hukuklary ýaly kejeñeklik edýärler. Munuñ özi aýratynam şahslaryñ özara adaty däl gatnaşyklarynda şeýle.
Günbatar jemgyýeti, mysal üçin, dini ýazgylara garşy gönükdirilen hereketleri indi hiç bir gözegçilige tabyn tutman, mukaddeslik derejesine göterilen jemgyýetçilik gymmatlyklarynyñ kemeldilmegini bökdeýän ähli "tabulary" bir ýana süýşürip, bökdençlikleri aradan aýryp, şeýle anormal gatnaşyklary kadalaşdyrmakda aýratyn nygtalmaga mynasyp sepgide ýetdi.

Bu üýtgeşmeleri ýakyndan yzarlaýan biriniñ gözüne ilýän täsinligi iki tarapdan görüp bolýar.
Birinjisi, anormal azlyklar häzirem ýigrenç gatyşykly basyşlara uçraýar we hut Günbatar jemgyýetlerinde özlerine garşy edilýän diskrimiasiiýadan ejir çekýär, hut geçen ýekşenbe gününiñ agşamy ABŞ-nyñ Kolorado ştatyndaky gijeki barlaryñ birinde bolup geçen wakalar munuñ, megerem, iñ soñky bolmajak ýene bir subutnamasydyr.
Ikinjisi juda täsin: şol azlyklaryñ adyndan gürleýän "lobbileriñ" kowum-kowahada sygmaýan gymmatlyklaryny bulary ret edýän jemgyýetlere satma hötjetligi.
Katary we bikanunçylyklary kanunylaşdyrmaga hem-de kowum-kowahada sygmaýan nysaklaryny adatylaşdyrmaga mejbur etmek synanşyklaryna direýän beýleki ýurtlary nyşanalaýan kampaniýanyñ añyrsynda şol niýet bardy we häzirem bar.
Hernä, Katar bu urgyny yzyna gaýtaryp bildi. Ata-babalarynyñ ýetişen, perzentleriñ, agtyk-çowluklaryñ goldanýan mirasynyñ gymmatlyklaryna wepaly nesillerimiz barka hiç bir arap jemgyýeti ýa-da umumyadamzat jemgyýeti bu urgyny "derwezesine" saldyrmaz.
FIFA-nyñ başlygy Infantino barada aýdanda bolsa:
Ol Günbatar mediýasynda Katara garşy ýöredilýän garalama kampaniýasyny "ikiýüzlilik" daşlary bilen urup, gowy iş etdi.
Ýöne munuñ özi gürrüñi edilen ýaramaz sypaty tutuş Günbatar mediýasyna ýa-da Günbatar jemgyýetleriniñ hemmesine ýöñkemegiñ hiç bir ýagdaýda dogry däldigi hakykatyna kölege düşürip bilmez.
Synçylaryñ bitarap ýagdaýda bilişi ýaly, Günbataryñ mediýa platformalarynda arap we musulman jemgyýetler bilen baglanyşykly gürrüñlere gönükdirilen kemsidiji gep-gürrüñlere, ýigrenç duýgusyny döredýän kampaniýalara parhlylyk hem-de aýgytly garşy çykýan birtopar seslenmeler bar.
Akyly-huşy ýerinde bolan islendik kişiniñ bilşi ýaly bäş barmagyñ bäşisi-de gyradeñ bolmaýar.
Gowy adamlaryñ bolşy ýaly erbet adamlaram bar. Ýöne hemme zatdan ötri ýaradylyşdan gowy zat bolup bilmez.

Bekir UWEÝDA.

Penşenbe 24.11.2022 ý.