Waşington "TikTok"-dan gorkýar

WAŞINGTON "TIKTOK"-dan GORKÝAR

Häzir kartinany doly görüp bilýäris, çünki ähli taraplar hukuk we gumanitar pozisiýasyny güýçlendiren hususlaryñ üstünde pikir alyşýarlar we adamlaryñ dykgatyna muny ýetirýärler

Dünýäni dürli paýtagt şäherlerinde Gazadaky palestinalylary goldaýan we Ysraýylyñ Gaza sektoryny rehimsizlik bilen bombalamagyny ýazgarýan uly we san-sajaksyz demonstrasiýalar geçirildi.
Demonstrasiýalara gatnaşan köpçülik Londony, Pariži, Waşingtony, beýleki ispan we Aziýa şäherleriniñ köçelerini doldurdy.
Ýewropaly we amerikaly ýaşlaryñ Gazadaky çagalar üçin gözýaş döküp aglandyklaryny we jümle-jahant ysraýylly bombalaýjylary duruzmaga çagyrandyklaryny gördük.
Nýu-Ýorkly ýewreýlere çenli Gaza sektoryndaky çaga gyrgynçylyklaryny ýazgaryp we ysraýyl hökümetiniñ ilatly nokatlary nyşanalamagyny bes etmegi talap edip köçelere çykdy.
Elbetde, arap ýurtlarynda-da köplenç halkara areneda ýiti täsir döretmeýän demonstrasiýalar bolup geçýär.

Bu kartinalaryñ dünýäniñ çar künjündäki adamlaryñ duýgularyna ot basmagy tebigy zat.
Hiç kimse bir atanyñ perzentleriniñ bölek-bölek bolan bedenini göterip barýanyny görmäge ýüregi çydamaz.
Halklaryñ şular ýaly görlüp-eşdilmedik aýaga galyşy üçin diñe şu kartinanyñ özem ýeterlik boldy.
Bu kartinalar Birmingemdäki ýaş iñlislere, Blibaodaky ýaş ispanlara we Lozandaky ýaş şweýsariýalylara nädip baryp ýetdi?
Sosial mediýanyñ şeýle gynançly pursatlary islendik el telefonyna elýeterli edip bilýändigine şübhe ýok, emma iñ çakgan poçta kepderisi hytaýly "ByteDance" kompaniýasynyñ eýelik edýän "TikTok" sosial ulgamy boldy.
Sosial ulgamyñ geñ galdyryjy aýratynlyklary ony "Kremniý jüljesiniñ" oýlap tapan platformalary üçin basdaş platforma öwürdi.
Çalt, ulanmaga amatly we emeli añ tehnologiýasy bilen ulanyjynyñ isleglerine görä we keýpine laýyk wideolary görkezip bilýän ulgamyñ agza sany az wagtda ummadan çykdy.
Başdan geçirýän tragediýalaryna garamazdan, Gaza halkynyñ görýän kösençlikleriniñ rekord derejede günüñ her sagadynda we minudynda bütin dünýäniñ halklarynyñ dykgatyna ýetirilýändigi babatda nesibesiniñ çüwendigini aýtmak gerek.
Şonuñ üsti bilen Ysraýylyñ Gazadaky parahat oturan ilaty bütinleý ýok etmek üçin özüni goramak hukugyny tutaryk edip, birtaraply syýasat ýöredýän amerikan we ýewropa hökümetlerini utandyrjak görnüşde dawalary boýunça üns bermähe mynasyp simpatiýa we raýdaşlyk gazandylar.
Hawa, gazalylar şu tarapdan nesibeli. Gynansak-da, Siriýadaky, Ýemendäki, Yrakdaky çagalar bu nesibä ýetip bilmediler.
Şumat Gazada görýän ýagdaýlarymyza meñzeş ýagdaýlar, belki-de ondanam beterleri başga arap şäherlerinde-de bolup geçdi, emma olaryñ birinde-de şular ýaly görnüşde başdan geçirenlerini dünýä köpçüligine ýetirme mümkinçiligi bolmady.
Çünki surata düşürilen we paýlanan wideolar juda azdy, ýaýradylyşy haýaldy, sünni we şaýy yslamçy militaristleriñ arap şäherlerinde parahat oturan garawsyz ilata garşy eden gyrgynçylyklaryny bolşy ýaly berip bilmeýärdi.
Görnüşi nähili bolanda-da, duýgudaşlyk oýandyrýan we köpçüligi köçä çykaryp bilýän güýç mediýadyr, çünki bolup geçýän hakyky wakalary adamlaryñ dykgatyna ýetirip başarýar.
Netijede adam öldürjek bolup durka "Allahu ekber" diýýän biriniñ eden jenaýaty bilen "Dawut pygamberiñ ýyldyzyny" göterýän ganhoryñ eden jenaýatynyñ arasynda hiç hili tapawut ýok.
Eýsem, bu mediýa nämücin Ýemende, Yrakda, Siriýada, Liwanda çagalara dünýä derejesinde duýgudaşlyk oýarmagy oñarmady?
Eýran ýaly ýurtda-da soñky on ýylda hökümete garşy edilen çykyşlaryñ barsy hökümetiñ interneti kesmegi, sosial mediýada aktiwistleri yzarlamagy we ady çykan türmelersäki gynama otaglaryna hiç kimiñ aralaşyp bilmeýändigi zerarly çekinjeñlik bilenem bolsa ýer ýüzüne ýaýrady.
Ysraýyl bu ýagdaýy giç duýup, aragatnaşyk stansiýalaryny nyşanalap, Gaza halkynyñ dünýä bilen baglanyşygyny kesdi, emma üç hepdäniñ dowamynda adamlara baryp ýeten wideolar ysraýyl goşunyna we premýer-ministrine garşy ýigrenç bildirmäge ýeterlik bolupdy.
"TikTok" programmasy ulanyjysyny bary-ýogy birnäçe sekundyñ içinde bütin dünýäniñ daşyna aýlap çykýar.
Ulanylyşynyñ añsatlygy we köp dürli funksiýalary registrasiýa edilende maglumatlaryny girizýän millionlarça ulanyjy üçin ony maglumat paýlaşmagyñ iñ amatly ýoluna öwürdi.

Waşington hytaý hökümetiniñ programma hödürleýjileri arkaly gowşup biljek maglumat gorundan gorkup geldi we häzirem gorkýar. Şonuñ üçin hökümet edaralary garamagyndaky şahsy düzümlerine bu programmany döwlete degişli kompýuterlere we telefonlara ýüklemegi gadagan etdi.
ABŞ-nyñ gorkusynyñ sebäbi oña girizilýän maglumatlardy, emma Waşington üçin asyl howpy programmanyñ añsat ulanylyş düzgüni emele getirdi.
Programmanyñ meşhurlygy şeýle bir artdy welin, programma jogapkär işgärler ulanyjy agzanyñ registrasiýa bolanyna 60 minut geçenden soñ duýduryş funksiýasyny girizdiler. Çünki ony ulanyjy agzalar köplenç wagtynyñ nähili geçenini bilmän galýarlar.
Üns beriñ, häzir Birinji jahan urşy hakda dokumental filme tomaşa edenimizde, bu uruşyñ ýagdaýlary hakda köp zatlary bilýändigimize garamazdan, öñ bilmeýän ýene bir maglumatymyzy bilmegimiz ýa-da ýene bir epizody görmegimiz mümkin.
Munuñ sebäbi telewizion tehnologiýanyñ başlangyç tapgyrynda uruş habarlary mediýa kemter görnüşde gelip ýetýänligindedi.
Uruş hakda aýdylýanlar birtaraply we ýarym-ýarpy bolandygy üçin hemişe kemterligine galar.
Häzir bolsa kartinany doly görüp bilýäris, çünki ähli taraplar hukuk we gumanitar pozisiýasyny güýçlendiren hususlaryñ üstünde pikir alyşýarlar we adamlaryñ dykgatyna muny ýetirýärler.

Emel ABDYLEZIZ HEZZANI,
Saud Arabystanly žurnalist.

@Alhazzani_Amal

Çarşenbe, 01.11.2023 ý.