Amerika petik dem!

AMERIKA PETIK DEM!

Burnundan gyl ýolduranok, giýewsini özüne baş geñeşçi belleýär, jümle-jahana internetden sms ugradýar, Hytaýa akyl öwredýär, Germaniýanyñ premýer-ministrine hapa-paýyş sözleri aýdýar, Arabystanyñ patyşasyna ulanylmajak ýaraglary satýar, Türkiýäniñ Prezidentine agyr-agyr kemsidiji sözlerden doly hat ýazýar, Ierusalimi tutuşlaýyn Ysraýylyñ paýtagty diýip yglan edýär, iñlislere akyl berýär...
Edil ýöne gabarylyp duran tipiki hindi towugy-da!
Buthana sygyndy.
Elinde Injil.
Aldygyna surata düşýär.
Eli Injilli buthanada arkaýyn surata düşsün diýip polisiýa göz ýaşardyjy gaz we plastik gülle hüjümini ulanyp töweregi arassalamaga girişdi.
Elinde Injil!
ABŞ-ny ikä böldi.
Aldygyna "Biz iman eden perişdelerdiris. Olar şeýtan terrorçy" diýip käkeleýär.
Garaýagyzlaryñ gahar-gazabyna garşy akýagyz milletçiligini küşgürme taktikasyna ýapyşdy. Hýuston polisiýasynyñ komissary oña "Agzalalyk dörediji çykyşlaryñy bes et!" diýen manyda: "Köşeşdiriji, birleşdiruji jümleleri aýdyp bilmeýän bolsañ, iñ bolmanda agzyñy ýum!" diýip gygyrdy. Komissary piñine-de alanok. Hiç kimi piñine alanok. Ak tenli gäbazan polisiýa işgäriniñ "dem alyp bilemok..." diýip çyrpynýan gara tenli Jorj Floýdyñ boglup öldürilmänkä sekiz minut kyrk alty sekuntlap dyzy bilen basyp durmagyny protest edenleri ýaragly goşun bilen gorkuzmaga synanyşdy.

★★★

Amerika petik dem!
Çaknyşyk.
Talañçylyk.
Birküç ýyllykda Fransiýada benziniñ nyrhynyñ galmagyna we barha ýokarlanýan salgytlara garşylyk görkezip başlanan "Sary ýelekli gazabyñ" köçelere dolup-daşyşyna şaýat bolupdyk. Muña meñzeşi şindi ABŞ-nyñ her ýerinde ýüze çykdy.
Göräýmäge polisiýanyñ garşysyna.
Aslynda sistema garşy gozgalañ.
ABŞ dünýäniñ iñ uly ykdysady, diplomatik, harby, tehnologik güýjü. Bir söz bilen aýdanda "dünýäniñ hekemi". Ýyllyk milli girdeji önümçiliginde dünýäniñ birinji belgili tüçjary. Emma onuñ birem dökülen yüzi bar: işsizlik, ýoksullyk, umytsyzlyk, koronawirusyñ ýüreklere salan “puluñ bolmasa ölersiñ” gorkusy… ABŞ baýlygy, tüçjarlygy döredip bilýär, emma ony paýlaşmaga modeli ýol bermeýär.
Paýlaşyk bozuldy.
Amerikan taryhynda görlüp-eşdilmedik girdeji deñsizligi ýarylmasy bu burnundan gyl ýoldurmaýan Prezident Donald Trampyñ döwrüne gabat geldi. Ykdysady taryhçy Tomas Pikettiniñ "baýamagyñ ulalmagyny we paýlaşygy" analizleýän 750 sahypalyk kitabynda (adyna "KAPITAL" goýdy) ABŞ-da iñ ýokary onda birlik diliminiñ jemi girdejiniñ 50%-den gowragyny alýandygyny we munuñ 60%-e ýeteñkirländigini ýazdy. Tüçjar Amerikada ähli baýlyk gutulgysyz ýagdaýda ýokarky gatlakdaky bir gysym güýç eýeleriniñ eline geçdi.
Işsizleriñ sany 40 milliona ýetdi. Günde 5-10 dollar bilen gün görmek mejburyýetinde galanlaryñ sany 48 million. Jemgyýetiñ ähli gatlaklary, aşakdakylar, ortadakylar, ýokardakylar tüçjarlaşmadan ýeterlik paýyny almadylar. Baýlyk 1970-nji ýyldan bäri dowamly ýagdaýda az sanly toparyñ elinde jemlendi.

★★★

Şindi näme bolýar?
ABŞ-nyñ dökülen ýüzi!
Tüçjaryñ ýüzünde ýaryldy!
Ýurdumyzda-da edil şunuñ ýaly ýagdaý gaýtalanyp biler.
Ýoksullyk artýar.
Girdeji uçurumy ulaldy.
Bolçulyk uçurumy açyldy.

Nejati DOGRU.

"Sözcü" gazeti, 03.06.2020 ý.

Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW,
Stambul uniwersitetiniñ talyby.