Eýranyñ nyşana alynmagy tolgundyrýar we geñ galdyrýar

EÝRANYÑ NYŞANA ALYNMAGY TOLGUNDYRÝAR WE GEÑ GALDYRÝAR

Tähran wagt geçdigisaýy we uruşlaryñ sany köpeldigiçe peselýär. Liderlik piramidasy duldaky bimazalyk we özüne garşy gönükdirilen ykdysady sanksiýalaryñ dowam etmegi bilen indi şertlerini boýnuña dakyp biljek güýçde däl

ABŞ-nyñ Eýrana garşy içerde geçiren ilkinji we iñ soñky hüjümi "Bürgüt penjesi" atly harby operasiýasy boldy.
1980-nji ýylda amerikan hökümeti Tährandaky ilçihanasynda zamuna alynan raýatlaryny halas etmekligi niýetine düwdi we uçar gämisi, söweşjeñ uçarlar, harby ýük daşaýjy uçarlary, wertolýotlar, ýörite we deñizçi güýçleriñ ulanylan ýyldyrym çaltlygyndaky hüjüm hökmünde meýilleşdirilen harby operasiýany işläp düzdi.
Garaşylmadyk ýagdaýda gopan gaý-tupan, operasiýany şowsuzlyga uçratdy, yzyndan amerikanlar gönüden-göni çozmak pikirinden el çekip, wekilçilikli ar alyş operasiýalary arkaly daşdan garşylyk bermegi ýeterlik hasaplady.
Yspyhandaky uçarmansyz dolandyrylýan strebitelleri öndürýän zawodlara ABŞ-nyñ we Ysraýylyñ eliniñ yzy görnüp duran garaşylmadyk we geñ galdyryjy hüjüm dünýäni haýrana goýdy. Uçarmansyz dolandyrylýan strebitelleri bilen hüjüm etmek Eýranyñ Ukraina urşuna uçarmansyz dolandyrylýan strebiteller bilen goşulmagyna garşy berilen aç-açan jogap.
ABŞ-nyñ Hytaý bilen düşünişmezliginiñ ulalmagy we Orsyýet bilen Ukrainanyñ arasynda urşuñ turmagyndan soñ nebit-gaz, region we Eýran meselesi gaýtadan üns merkezine düşdi.
ABŞ-dyr Ysraýylyñ geçen hepdedäki harby okuw-türgenleşikleri aç-açan ýagdaýda Eýrana garşy gönükdirilen möhüm hadysady, üstesine-de ýadro howpuna garşy göreş tälimlerini-de öz içine alýardy.
Harby hüjüm uruş yglan etmekden zyýat aç-açan duýduryşdyr. Tähranyñ ýykylan ýerlerini öñküsi ýaly edip abatlap biler. Ýogsam bolmasa, Eýran Ukrainadaky urşuñ nyşanasyndan düşmese gerek.
Ukraina urşunda-da, Eýrana garşy hüjümlerde-de elimiz ýok, ýöne bular täze möçbere giñäp, Orsyýet-Günbatar harçañlaşmasyny Siriýa oñşuksyzlygyndan geçirýän görnüşde Ýakyn Gündogara äkitdi.
Ors mediýasy hökümetini Eýrana we onuñ ýadro bulen bilelikde ýarag maksatnamasyna goldaw bermäge çagyrýar. Moskwanyñ birnäçe sebäpden ötri beýtmegi onçakly mümkin däl.
Eýranlylar Ukrainada orslaryñ ucarmansyz dolandyrylýan strebitelleri üçin esasy satyjysy bolmaga ilgezik bolanlarynda başga bir howply oýuna baş goşandyklaryny bilseler gowy bolardy.
Meñ pikirimçe olaryñ maksady öz peýdalaryna gönükdirilen şertlere amatly ýagdaýda Günbatar bilen giñ gerimli ylalaşyga dolanyp gelmek üçin gepleşikleri geçirmekdi. Gysgaça alanda, Ukraina urşuna gytaklaýyn girmekleriniñ sebäbi Wena gepleşikleridir. Geñ galdyrýan ýeri bolsa, Jo Baýden hökümetiniñ Eýrana öñem bolşy ýaly ýurduñ daşyndaky wekillerini nyşanalap däl-de, göni mañlaýyna urup, garşylyk bermegidir.
Ors mediýasy bu üýtgeşmä ABŞ bilen onuñ ýaranlarynyñ Eýranyñ harby merkezlerini bombalamakdaky düýp maksadynyñ ABŞ-nyñ Eýran bilen gizlin geçiren gepleşiklerini bukmakdygyny aýdyp, jogap berýär.
Dogrusyny aýtmaly bolsa, gepleşikleriñ geçirilendigi ýalan däl, hem Wenada, hem Nýu-Ýorkda eýran meselesine jogapkär amerikan ygtyýarlysy Robert Malleý bilen Eýranyñ BMG-daky wekiliniñ arasynda şeýle tagallalara şaýat bolundy.
Uly hüjümiñ maksady Eýranyñ Ukrainada Orsyýete berýän ýarag kömegini togtatmaga mejbur etmekdir. Eýran uçarmansyz dolandyrylýan strebitelleri we raketalary ýollamagyny dowam etdirmekçu bolsa, hüjümleriñ Eýrana garşy gönügen hüjümleriñ dowam etmegi ähtimal.
Amerikanlaryñ we ysraýyllylaryñ islän wagty Eýranyñ raketalaryny we uçarmansyz dolandyrylýan strebitellerini ýer bilen ýegsan edip güýje eýe.
Ýeriñ sekiz metr astynda ok-däri ammary we gaçybatalgasy bilen birlikde iki ýarym metrlik örtük bilen goranýan ýadro maksatnamasynyñ tersine, bu önümçilik territoriýasy açyk meýdanda ýerleşensoñ, ony añsat nyşanalap bolýar.
Gürrüñ harby güýçde däl, isleg we kararlylykda ABŞ 24 aý öñ Owganystandan çekilensoñ, şindi Eýran bilen uruş howpuny alyp bilermi?
ABŞ Ukraina urşunyñ gönüden-göni howpsuzlygyna baglanyşýandygyny we liderlik edýän NATO-syna garşy ýumruk çenemedigini bilýändigi üçin Tähran režimi bilen ýûzleşmäge taýýar ýaly görünýär. Onuñ resmi taýdan oñlama-da güýjüni görkezmek, Ysraýyl bilen geçirýän okuw-türgenleşiklerini artdyrmak we Eýranyñ harby zawodlaryny bombalamak arlaly taýýardygyny ilkinji gezek duýýarys diýsek bolar.
Bu bizi şu soñky soragy bermäge iterýär:
Eýranyñ nyşanalanmagy biziñ üçin jşi añsatlaşdyrjakmy ýa-da ýagdaýy hasam bulaşdyryp taşlajakmyka?
Režimiñ gowşamagy gürrüñsiz diýen ýaly sebit bilen bir hatarda Ukrainadyr Azerbaýjan ýaly ýurtlar üçin begendiriji habar, ýöne munuñ üçin jedele giresimiz gelenok.
Tähran giñ gerimli ylalaşygyñ garaşylyşy ýaly dikeldilmegi ors urşujylaryna ýarag kömegini duruzmak üçin Washington bilen gepleşiklere girjek deñlemäni üýtgedip biler. Şu ýerde deñleme dürli-dürlileşýär. Günbatar Orsyýetiñ daşyny gabap alaýjak bolýar, diñe Eýranyñ däl. Munuñ bilen birlikde, Tähran wagt geçdigisaýy we uruşlaryñ sany köpeldigiçe peselýär. Liderlik piramidasy duldaky bimazalyk we özüne garşy gönükdirilen ykdysady sanksiýalaryñ dowam etmegi bilen indi şertlerini boýnuña dakyp biljek güýçde däl.

Abdyrahman RAŞID,
"Şarku’l Avsat" gazetiniñ baş redaktory, "El-Arabiyye" kanalynyñ öñki müdiri.
@aalrashed

Çarşenbe, 01.02.2023 ý.