Nagasakiniñ jañlary...

NAGASAKINIÑ JAÑLARY...

1945-nji ýylyñ 9-njy awgust güni sagat 11:02-de Ýaponiýanyñ Nagasaki şäherine ikinji atom bombasy atyldy. Birinji atom bombasy Hirosima şäherine zyñylypdy (06.08.1945 ý.).
Nagasakide birinji 30 minudyñ içinde 30 müñ adam wepat bolupdy. Ýüz müñden gowrak ýaraly bardy. Ölmän galanlar radioaktiw şöhlesini alypdylar, soñky günlerde ölümler artmalydy.
Nagasaki uniwersitetiniñ medisina fakultetiniñ hassahanasy agyr ýykgynçylyga uçrapdy. Ol ýerde işleýän radiolog lukman Takasi Nagai ýaralanandygyna garamazdan ölmän galdy, işini dowam etdirmäge çalyşdy, soñ bir kitap ýazdy: "Nagasakiniñ jañlary".
Bu kitaby okañ we Ýaponiýanyñ şeýle çökder weýrançylyklardan nähili çykandygyny pikir ediñ.

• Ýapon ahlagy

Ýapon ahlagynda ýalan sözlemek bolmaýar.
Ýapon ahlagynda jogapkärçilikden gaçylmaýar.
Ýapon ahlagynda çüýrük jaýlary gurjak bolýanlaryñ berimini alyp, olara gurluşyk etmek üçin rugsat berilmeýär.
Ýapon ahlagynda "ýer titreme salgydyny" alyp, milliardlarça liranyñ hasabyna ýol çekip öwünilmeýär.
Ýapon ahlagynda gurluşyk harytlarynyñ ujundan çilip guran binalaryny reklama arkaly aldap satylmaýar.
Ýapon ahlagynda jaý-gurluşyk firmalary bilen öwünip hyzmatdaşlyk edýän ýolbaşçy ýok.
Ýapon ahlagynda ylymy gyrakladyp, her başa düşen betbagtlygy "takdyra ten berip" başdan sowýan döwlet ýolbaşçylary ýok.

• Ahlagyñ ýoly akyldan geçýär

Elbetde, betbagtlyk juda çökder geldi. Iki gezek ýer titredi. On welaýatyñ çäginde birgiden ýerler weýran boldy.
Ýöne alymlaryñyz bulary aýda-aýda dillerinden tüý çykdy, diñlediñizmi näme.
Ylymt gyraklatdyñyz. Berilýän duýduryşlara gulak germediñiz.
Ýer titremesinde wagt bilen ýaryş ömür bilen ölümiñ aralygynda bolýar.
Birinji 12 sagat. Birinji 24 sagat. Birinji 36 sagat. Birinji 48 sagat.
Ýokduñyz-a. Nirede bolduñyz? Betbagtlyga gözegçilik etjek merkezleriñizem-ä ýok. Kim öldi, kim galdy, onam bileñzok.
Adamlar harabalyklaryñ arasynda başa-baş galdylar. Soñundan herekete geçen bolýañyz, ýöne gijä galdyñyz. Ýene ilki bilen özüñizi aklamakdan başga bilýän zadyñyz ýok.
Öz partiýañyzdan bolmadyk şäher partiýalaryny günäkärleýärsiñiz, olaryñ halka etjek kömeklerine böwet bolýarsyñyz, hamana olary öz eden kömekleriñiz ýaly görkezjek bolýañyz.
Bütin ýurt ýer titrän ýerlere eñdi, kömek etjek bolup çyrpyndy. Ýöne siz bireýýäm halk köpçüliginiñ ynamyndan gaçdyñyz.
Döwlet edaralaryny öz partiýa organlaryñyza öwürdiñiz. Iş başarmaýan geleñsizlere "bizden" diýip, wezipe berdiñiz.
"Gyzyl ýarymaý" jemgyýeti ýaly gurama halk köpçüliginiñ ynamyndan gaçypdy.
Haluk Leventiñ “AHBAP”  atly haýyr-sahawat guramasyna gelýän kömeklerij hetdi-hasaby ýokdy.
Ýer titreme çadyrlaryny-da gurmadyñyz-a.
Ölmän galanlar sowuk, açlyk, suwsuzlyk bilen gidişýär.
Sebitde ýag-ýangyç serişdeleri ýok, ýollar opurylyp ýatyr, aragatnaşyk kesildi.
Dört gün geçensoñ az-kem essine gelinip başlandy.
Goşun bölümleriniñ goldawy gijä galypdy.
Hünär edaralaryny gyrakladypdyñyz.
Inženerler, arhitektorlar, hekimler, şepagat uýalary kömek etmek üçin betbatlygyñ bolan ýerlerine gitjek bolýardylar.
A siz häzirem özüñizi halka görkezmegiñ gaýgysynda gezýäñiz.

• Öz islegiñiz bilen işden gidiñ!

Siz - ähli ýolbaşçylar öz islegiñiz bilen arza ýazyp, işden gitseñiz gowy bordy.
Siziñ ýeriñizde bir ýapon oturan bolsa, eýýäm öz janyna kast ederdi.
Bir nemes oturan bolsa, öz islegi bilen işden giderdi. Size-de derhal öz islegiñiz bilen işden gitmek gerek.
Bu bolýan zatlara gös-göni jogapkärdigiñizi indi kabul ediñ. Ret edeniñiz, günäni başgalara ýöñkäniñiz bilen jemgyýetin wyždanyndan gutulyp bilmersiñiz.
Şu ýykan-ýumranlyklaryñ barsy siziñ eden etmişleriñiziñ jemidir.
Kesekleriñ astynda galyp ölen on müñlerçe adamymyzyñ hasabyny nädip berersiñiz?
Olaryñ üstüne täze jaýlar gurmaga haýsy wyždanyñyz ýol bererkä?
Ol ýerde başa düşen betbagtlyga döz geljek bolup urunýan adamlaryñ derdini 10 müñ lira berip giderip bilersiñizmi?
Işiñizden gidiñ we bu jemgyýete hasap beriñ.
Häzir nämäni pikir edýäniñizi biz bilýäs.
Şeýle uly betbagtlykdan nädende öz peýdañyza köp ses alyp biljegiñiziñ hasabyny edýärsiñiz.
Beýle mümkinçilik indi ýok, bilip goýuñ.
Ölüler gürlemeýändir öýtmäñ, gürleýändir. Ölüler hasabam sorap bilýär.
Saýlawlara garaşyp durmañ, işiñizden el çekiñ. Bu jemgyýete indi hasap beriñ. Iñ bolmanda, iñ bolmanda şuny bir ediñ. Şuny ediñ, onsoñ bizem sizde wyždan bardygyna ynanalyñ...

Erdal ATABEK.
erdalatak@gmail.com

"CUMHURIYET" gazeti, 13.02.2023 ý.