Sen ölülere eşitdirip bilmersiñ

SEN ÖLÜLERE EŞITDIRIP BILMERSIÑ

"Sen ölülere eşitdirip bilmersiñ. Yzlaryna öwrülip gaçanlarynda, kerlere-de çakylygy eşitirip bilmersiñ".
("Neml" süresi, 80).

"Hiç bir mal-mülk siziñki däl, nämäni bölüşip bileñzok?
Hiç bir jan siziñki däl, nämä gyrlyşýarsyñyz?
(Möwlana).

"Adamlar kanagatsyzlyklary sebäpli, zol-zol oñşuksyzlyklar döredip durýar.
Syýasatda, sosial gurluşda, ykdysadyýetde çözmesi çetin oñşuksyzlyklar bar.
Açgözlük adamy mahluklaşdyrýar, hemme zada eýe boljak bolup, akla-huşa sygmajak hereketleri bilen göze düşýärler.
A dünýä bolsa, oýundan we oýnaşdan ybarat. Muña garamazdan adamlaryñ ýalmawuz işdäsi nämäniñ alamaty?
Ýunus Emräniñ aýdyşy ýaly:

"Mal eýesi, mülk eýesi, hany munuñ ilki eýesi?
Malam ýalan, mülkem ýalan, senem biraz şoña güýmen!"

Dünýewileşme sebäpli, oñşuksyzlyk her meselede bar. Karunlaşmak üçin halal-haram diýmän, hemme zady holtumymyza dolap aljak bolup hars urýarys.
Ogurlamagy bolaýmaly zat, ezmegi hak-hukuk saýdyk. Halka degişli zady öz hasabymyza geçirdik, il-günüñ hakyny ýada salmadyk.
Ölümi ýatlamak ýatdan çykdy. Wezipäniñ serhoşy bolduk. Oñşuksuzlyk döretmegi hak-hukuk saýdyk. Diýdimzorluk etmegi güýç hasapladyk. Şonuñ üçinem batdygymyzça batdyk.
Baýram günlerinde ýaraşmagyñ deregine, biri-birimize her dürli myjabatlary atdyk. Bize görelde bolmalylar bu babatda bizden ozdurdy.
Nutuklar adamlaryñ ýigrenjine tutalga boldy. Barybir ol dereksiz nutuklaryñ aglabasy ýalan-ýaşryklardan düzülendi.
Şular ýaly ýagdaýlar hem köpçüligi ynjalykdan gaçyrýandygy üçin täze ugur-ýollaryñ gözlegine çykyldy.
Özlerine mynasyp şekilde wekilçilik edip biljek adamlar gözlenýär. Öñkülere ynam bolmansoñ, bu gözlegler ýerliklidir.
Synalany-da synanyşmagyñ ýalñyşyna düşünýänler sagdynyny, adalatlysyny, güler ýüzlüsini ylymly-bilimlisini we tejribelisini gözläp tapjak bolýar.
Tersine bolanda ýagdaýyñ erbetleşjekdigine göz ýetirene meñzeýärler.
Akyl-paýhasyny gara nebsine ýesir eden, hakşynas däl adamdan ýagşylyga garaşmak akylyñ etjek işi däl.
Gara nebsiñ ýesiri köpeldi. Elbetde, il-güne gowy ýolbaşçylyk edip biljek adamlar ýok däl, emma fanatizm sebäpli olaryñ ýoly açylanok.
Çünki syýasy tabular zyýadalaşdy. Hakşynas adamlaryñam sany azaldy.
Syýasatda gul ýaly bolmaga, ýolbaşçylara hudaýa çokunan ýaly çokunmaga, olary kemsiz-kössüz hasaplamaga dowam etmegiñ özi ýurduñ sosial, syýasy-ykdysady problemalaryny agraldýar.
Allatagala bendesine hakynyñ berilmedik wagty kyýamatyñ ýakynlaşandygyny duýdurýar.
Ýangynlar, ýer titremeleri, sil joşgunlary, tüweleýler, çekirtge we kebelek gurçugynyñ (гусеница) çozuşlary ýaly bolup geçýän ähli tebigy apy-tupanlar munuñ subutnamasydyr.
Şu ýerde bir zady aýdyp geçmesem bolmaýar: Allany, pygamberi diñlemekden has beter, başlyklary, wezipelileri we kisesi pullulary diñleýäris.
Mundan diñe watanymyz, halkymyz, musulmançylygymyz zyýan görýär.
Kollektiwligiñ, imanda töwhidiñ, durmuşda agzybirligiñ we gatnaşyklarda adamkärçiligiñ ýok ýerinde yslam ýokdur".
(Abdylbaky Erdogmuş "Yslamsyz musulmanlyk", sah. 67 / Hökman okalmaly kitap).

Omar Haýýam şeýle diýýär:

"Jelladyna aşyk bolan bolsa millet,
Ha azany, ha-da jañ sesin diñlet.
Nägile bolmasa bir süri mahluk,
Mynasypdyr oña her dürli zulmat!"

Aýratynam, iş oñarjaklara ähmiýet bermeýänlerden, adyl çemeleşmän tarapgöýlik edýänlerden, söz sözlände edep sypaýyçylygy saklamaýanlardan, her çykyşyna garşydaşlaryna agzyndan gelen hapa-paýyş sözleri ýagdyrýanlardan, adalatsyzlyklary görmezlige salýanlardan, ýallakçylyk we garyndaşparazlyk edýänlerden peýda gelmez, häzire çenli gelen ýeri-de bolmady.
Nejip Fazylyñ aýdyşy ýaly:

"Eý girdenekler, size galsyn günübirin syýasat!
Suprañyzda azygñyz - heñli çörek, porsan et.

Aşyk Kätibi-de şeýle diýipdir:

"Däli köñül melul bolup gam iýme,
Aglamagyñ elbet gülmesi bardyr.
Duşmana ar alyş galarmy beýle,
Her kim etdigini görmesi bardyr."

Neýzen Tewfik hem şeýle diýýär:

"Çüýredi ýurduñ iç ýüzi, çökdügiçe binýady,
Häzirlikçe ýerimiz baram bolsa,
Ýüzümiz ýok bakmaga gabryna eždadymyzyñ
Tüýkürermikä diýýän ýüzümize taryhy!"

Sag-salamatlykda galyñ.

Ismail MÜFTÜOGLY,
Türkiýäniñ öñki ýustisiýa ministri.

21.07.2022 ý.