Troýa urşundan biziñ günlerimize çenli himiki uruşlaryñ gysgaça taryhy

TROÝA URŞUNDAN BIZIÑ GÜNLERIMIZE ÇENLI HIMIKI URUŞLARYÑ GYSGAÇA TARYHY

Russiýany penalanýan Siriýa režiminiñ parahat ilatyñ we oppozision güýçleriñ garşysyna himiki ýaraglary ulanmagy Troýa urşundan tä biziñ günlerimize çenli uzaýan himiki uruş taryhynyñ iñ soñky wakasy boldy.

Gomeriñ "Odisseýa" poemasynda Troýa urşuna gatnaşanlaryñ ujy zäherlenen oklary ulanandygy aýdylýar. Bu bolsa söweşlerde himiki maddalaryñ ulanylandygy baradaky ilkinji taryhy maglumatdyr.

1764-nji ýylda Demirgazyk Amerikada iñlis podpolkownigi Genri Lui Buke odeýallara siñdirip ospa keselini indeýlere ýokuşdyrdy we gyrgynçylyk döretdi.

Birinji jahan urşunda alymlaryñ geçiren himiki synaglary himiki ýaraglaryñ mundan beýläk ýygy-ýygydan ulanylmagyna sebäp boldy. Uruşda her iki frontda biri-birine garşy uruşýan esgerler zäherli gazlardan zäherlenip wepat boldy.
Goşun bölümlerine garşy ulanylan himiki ýaraglar esgerleriñ gözleriniñ sokurlaşmagyna (körleşmegine) sebäp boldy. 1918-nji ýylyñ aprel aýynda Fransiýanyñ Betýun şäherinde himiki ýaraglardan şikes alan iñlis esgerleri bejergi astyna alyndy.
Ýurt içindäki gapma-garşylykly uruşlarda-da uzak wagtlap himiki ýaraglar ulanyldy.

Ikinji jahan urşunda amerikan goşuny garşydaşlaryna iprit gazyny ulanmak howpuny abandyrdy. ABŞ-nyñ şol wagtky Prezidenti Franklin Delano Ruzwelt iprit gazyny diñe garşydaş güýçleriñ himiki ýaragy ulanan halatynda ulanyljakdygyny aýdypdy.
Muña garamazdan ikinji jahan urşunyñ gutarmagyna sanlyja günler galanda ABŞ termit we napalm gatyşykly oksidleýji maddalar goşulan ýakyp-ýandyryjy bombalary Tokionyñ depesinden inderip, 106 km kwadrat ýeri küle öwrüp taşlapdy.

1951-nji ýylyñ fewral aýynda Koreýada garşydaşyñ möhüm obýektiniñ üstüne napalm bombasy oklandy. Napalm nebit ýa-da beýleki nebit önümleri bilan garyşdyrylyp partladylanda has ýykyp-ýumrujy häsiýete eýe bolýar.

1952-nji ýylyñ iýun aýynda amerikan paraşýutçylary kommunist esgerleri seljermek üçin Koreýadaky konslagerleriñ birine girende ýesirleriñ garşysyna göz ýaşardyjy gaz ulandylar.

1960-njy ýylyñ maý aýynda Germaniýanyñ Kil şäherinde Faşistik Germaniýa döwründen galan nerw gazy bombalarynyñ ýerleşdirilen çelekleriñ üstünden baryldy.
1961-nji ýylyñ fewral aýynda faşistik ofiser Adolf Eýhman harby tribunala çykarylanda onuñ ikinji jahan urşunda Oswensim ýaly birentek faşistik konslagerlere dykylan ýewreý ýesirlerini öldürmek üçin "Ziklon B" gazyny ulanandygy aýdyldy.

1962-1971-nji ýyllarda bolup gecen Wýetnam urşunda amerikan goşunlary kommunist duşmanlarynyñ gaçybatalgasy we iýmit çeşmesi bolup hyzmat edýän tokaýlaryñ ýapragyny dökmek üçin zäherli himikatlary ulandylar.

1984-nji ýylda Birleşen Milletler guramasynyñ wekilleri sekiz ýyl dowam eden Eýran-Yrak urşunda Yragyñ himiki ýaraglary ulalandygy baradaky gep-gürrüñleriñ magadyna ýetmek üçin Eýranyñ paýtagty Tähranda boldular.

Pars aýlagyndaky uruş gutaran badyna 1991-nji ýylda amerikan goşuny "Khamisiyah" harby ammaryndaky raketalary we goranyş desgalaryny bombalady. ABŞ-nyñ Merkezi Razwedka uprawleniýesiniñ soñra beren beýannamasynda ammarlarda zarin nerw gazynyñ çykandygy öñe sürüldi.

1996-njy ýylda Birleşen Milletler Guramasynyñ wekilleri Yrakda biologiki ýaraglaryñ önümçiliginde ulanylandygy öñe sürülen enjamlary ýok etdi.

1998-nji ýylyñ mart aýynda Kuweýtdäki amerikan esgerlerine Yragyñ ýarag ammarlarynda bardygy çak edilýän şarbon wirusyna garşy sanjym geçirildi.

2003-nji ýylda amerikan goşuny tarapyndan ýaýradylan fotosuratda Yragyñ günbatarynda ýadro, himiki we biologiki ýaraglaryñ ulanylyşy boýunça tälim berýän türgenleşik merkeziniñ bardygy öñe sürüldi.

# Internet maglumatlary esasynda taýýarlanyldy.

@ Kitapçylar.