Dünýädäki suwuñ ýaşy kesgitlendi

DÜNÝÄDÄKI SUWUÑ ÝAŞY KESGITLENDI

Muña görä planetadaky suwuñ iki gözbaşy bar, ikisi-de örän gadymy

Dünýädäki iñ gadymy suwuñ 4 milliard 571 million ýyl ýaşynyñ bardygy anyklandy.
"GeoScienceWorld Elements" ylmy žurnalda çap edilen makalada hytaýly we italýan ylmy-barlagçysy birtopar çylşyrymly hasaplamalar bilen planetanyñ suwunyñ haýsy döwürlerde emele gelendigini ähli-jikme-jiklikleri bilen ýüze çykardy. Muña görä planetadaky suwuñ iki gözbaşy bar. Birinjisi Gün sistemasy heniz sowuk bulut görnüşindekä ýüze çykypdyr. Ikinjisi bolsa planetalaryñ emele gelen döwründe (4 milliard 543 million ýyl öñ) emele gelipdir.
Ylmy-barlagçylar Gün sistemasynyñ kemala gelmeginiñ irki tapgyrlarynda emele gelen suwuñam bir ýol bilen Ýer togalagyna gelendigini aýdýar.
Gün sistemasy aslynda Gün ümürligi diýilýän äpet molekulýar bulutdan döredi. Bu buludyñ düzüminde köplenç suwuñ esasy komponenti bolan wodorod bardy. Ony gezegi bilen geliý, kislorod, karbon dowam etdirýärdi. Buludyñ düzüminde ownuk silikat tozany we karbonly tozgalar bardy.
Ylmy-barlag makalasynda Gün sistemasyndaky suwuñ taryhynyñam şu ýerden başlanýandygy aýdylýar. Ýagny, wodorod we kislorod reaksiýas girip, iki dürli suw buzuny döretdi: Adaty suw we deýteriý düzümli agyr suw.
Deýteriý - agyr wodorod (DAW) ady berilen wodorod izotopydyr. Özeninde proton we neýtron (adaty suwuñ tersine) bolýar.
Täze barlagyñ awtorlary Çeçiliýa Çekarelli we Fužun Du bu hadymy suwuñ Ýer togalagynda bar bolup-bolmandygyny anyklamak üçin jemi suwuñ mukdaryny we deýterili suwy ulandy.

Hasaplamalar netijesinde Ýer togalagyndaky suwuñ 1%-den 50%-ne çenli Gün sistemasynyñ kemala gelşiniñ birinji tapgyryndan gelip çykandygy belli boldy.
Ylmy-barlagçylar 1-50%-niñ giñ aralyga yşarat edýändigine ynanýar. Emma şeýle-de bolsa planetamyza düşünmek üçin diýseñ gymmatly maglumatdygyny nygtaýar.
Ylmy makalada bu mesele boýunça, "Guýrukly ýyldyzlardaky we astreoidlerdäki suwuñam ep-esli bölegi alyndy" diýilýär.
Öñe sürlen esasy çaklamalaryñ birinde guýrukly ýyldyzlardan gopan astreoidleriñ planetamyzy bombalandygy we şonda planetamyza suw molekulalaryny getirendigi öñe sürülýär.
Şol sanda Çekarelli we Fužun munuñ beýle däl bolmagynyñ mümkindiginem aýdýarlar:
"Planetamyz birinji suwuny uly ähtimallyk bilen astreoidlerden we planetalardan öñ bolandygy çaklanýan planetajyklardan (planetesimal) miras aldy.

Çagla ÜREN.

Ýekşenbe, 18.12.2022 ý.