Ötünç sorañ

ÖTÜNÇ SORAÑ

Ikinji jahan urşy dünýäni ýakyp-gowrup barýardy.
1942-nji ýylyñ 12-17-nji awgusty.
Angliýanyñ premýer-ministri Uinston Çerçill, ABŞ-nyñ SSSR-däki adatdan daşary we doly ygtyýarly ilçisi Uilýam Awerell Garriman we Iosif Stalin Moskwada duşuşdy.
Stalin aýak diräp, ýeke söz aýtdy:
- Türkiýe uruşa girmeli!
Çerçill Adanada Ismet Inönü bilen duşuşdy. Inönü bir tarapyñ tarapyny çalyp, uruşa girmegi ret etdi.
1943-nji ýylyñ 28-nji noýabry-1-nji dekabry.
ABŞ-nyñ Prezidenti Ruzwelt, iñlis premýer-ministri Çerçill, sowet ýolbaşçysy Stalin Tähranda duşuşdy.
Stalin ýene şol bir sözüni gaýtalady:
- Türkiýe uruşa girmeli!
Ruzwelt we Çerçill Kairde Inönü bilen duşuşdy.
Inönü uruşda tarap tutmagy ret etdi.
1945-nji ýylyñ 4-11-nji fewraly.
Uruş gutaryp gelýärdi. Soýuzdaş liderler U.Çerçill, F.D.Ruzwelt, I.Stalin dagy Ukrainanyñ Ýalta şäherinde duşuşdy.
Staliniñ ünsünde indi Türkiýäniñ uruşa girizilmegi ýokdy!
Ýöne bu gezek Inönü 1945-nji ýylyñ 23-nji fewralda Soýuzdaşlaryñ hatarynda uruşa girýändigini mälim etdi! Iki aýdan soñam uruş gutardy...
Şuny-da goşsam gowy bor: Inönä "uruşa gir" basyşy Germaniýanyñ liderligindäki ýaranlykdanam geldi.
Netijede Inönü "işjeñ bitaraplyk" strategiýasyny ýöredip, ýurdy uruşa sokmady.
Munuñ özi aslyýetinde Montrodan Hataýa uzaýan Atatürküñ "ýaraga ok sürmezden" gazanan daşary syýasatda gazanan ýeñişleriniñ dowamydy...
Bu gysga düşündirişiñ sebäbi şu sowaly bermek:

• AKP-ä TARYHY ŞARPYK

Russiýa-Ukraina urşunda-da syýasy partiýalaryñ bolşy Inönüniñ ýokarda görkezen tutumyna meñzeýär:
AKP/Erdogan? JHP/Kylyçdarogly? İYİP/Akşener? A başgalary?
Hawa, haýsy syýasy partiýa şu gün "işjeñ bitaraplyk" strategiýasyny oñlaýar?
Haýsy partiýa NATO-nyñ isleýän ugry boýunça ýöremäge höwesli?
Bu sowallaryñ jogabyny siz beriñ. Meniñ nygtamak isleýän zadym başga! Şu:
Inönä "Gitleriñ janköýeri, faşist" diýdiler.
Inönä "Uruş - erkekleñ işi, ýurdy urşa sokmadyk gorkak" diýdiler.
Inönä "Ýurdy gytçylyga, çörek kartoçkasynda dañyp goýdy" diýdiler.
Inönä "alkaş" diýdiler. Inönä "matlapsyz" diýdiler. Diýmedik paýyş sözleri galmady.
Ýeri, häkimiýet merkezli bu sferalar Ukraina-Russiýa urşynda haýsy tarapy goldaýar?
Haýsy tarapda ýer alýarlar?
Haýsy strategiýany oñlaýarlar?
Ýeke söz bilen ýazaýyn: Işjeñ bitaraplyk.
NATO-Günbataryñ basyşyna garamazdan Erdoganyñ ýolbaşçylygyndaky hökümet bitaraplykdan gyşararly däl. Hut Inönüniñ Ikinji jahan urşunda ýöreden "işjeñ bitaraplyk" strategiýasyny ýöredýärler.
Aý, gadyrdan! Durmuş nädip sizi we sizleri birnäçe ýyllap kemsidip-paýyş sözleri ulanyp gelen Inönüñiziñ pozisiýasyna getirdi?
Diýmek, Inönüñki dogry eken-dä?..
Diýmek, "Işjeñ bitaraplyk" strategiýasy dogry eken-dä?..
Diýmek, "ýurtlaryñ arasyndaky ylalaşyklara goşulma" syýasaty dogry eken-dä?..
Diýmek, "goñşularyñ içerki işlerine burnuñy sokma" diýleni dogry eken-dä?..
Montro şertnamasynyñ talaplary dogry eken-dä?..

• JHP-ä NÄME DIÝMELI

Ynha, Ukraina-Russiýa urşy bu taryhy hakykaty öñe çykardy:
Häkimiýet Inönüden ötünç soramaga borçly.
Erdogan Inönüden ötünç soramaga borçly.
AKP Inönüden ötünç soramaga borçly.
Bir bitewi döwletiñ duşmany we liboş (bähbitparaz) çepçileriñ täsirindäki AKP-ä birnäçe ýyllap şuny düşündirip bilmedik:
Atatürküñ, Inönüniñ deñ-duş nesli añyrsy-bärsi görünmeýän gojaman imperiýanyñ dargaýşyny başdan geçirdi, olar muny özlerine sapak edindi, tejribe edindi...
AKP/Erdogan bu gören-başyndan geçiren nesiliñ tejribelerinden peýdalanmagyñ deregine, zol-zol olaryñ garşysyna hereket etdi, olaryñ adyny garalamaga synanyşdy. Netijede Yrakda, Siriýada, Liwiýada NATO-nyñ basyşyny boýun egip, gödek ýalñyşlyklary goýberdi.
"15-nji iýul" FETÖ döwlet agdarlyşygyna synanşygy häkimiýeti-Erdogany gurujy pelsepäniñ daşary syýasat pozisiýasyna getirdi. Ýalñyşlyklaryndan netije çykarana meñzeýärler, Ukraina-Russiýa urşundaky "işjeñ bitaraplyk" ýörelgesi munuñ iñ soñky mysaly...
Beýleki bir ýandan:
"Inönüniñ partiýasynyñ" Ukraina-Russiýa urşy dowam edip ýörkä, ilkinji nobatda ýadyna düşýäni NATO bolýan bolsa, muña nähili baha bermek gerek?
Ikinji jahan urşundaky Inönüniñ çuññur pähim-paývasyndan, tejribesinden bu partiýa jinnek ýaly miras galmadymyka? Taryhy refleks şolar ýaly derejede ýok boldumy?
Dünýäniñ ýarag eksport edýän iñ uly bäş ýurdundan biri bolan Fransiýanyñ Prezidenti Makronyñam "NATO-nyñ beýin ölümi bolup geçdi" diýip durka, JHP-niñ "NATO-nyñ bir bölegi hökmünde NATO-nyñ isleýän ugrunda hereket etmäge borçludyrys" diýmegi "doly tabynlyk" dälmi näme? Nirede "işjeñ bitaraplyk" strategiýasy?
Inönü näme diýipdi:
"Urşuñ başynda goýberen bir ýalñyşlygyñyz kämahal urşuñ soñuna çenli sizi sypdyrmaýar".
AKP/Erdogan dagy daşarky syýasatdaky ýalñyşlyklaryny düzetmäge çytraşýarka, JHP-niñ şindem globalçy liboş çepçileriñ sözlerine ýapyşmagyna nähili baha bermeli?
JHP-niñ özü-de Inönüden ötünç soramaga borçly dälmi?

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 29.03.2022 ý.