Aýsapar Emelowanyñ Nukdaýnazar sahypasy üçin ýörite çykyşy Anna, 04.08.2023 ý.
Özbekleriň bir degişmesinde: "Öňler ogrularyň elini çapýan ekenler. Ine, biziň bratoklaryň el çarpyp oturşyna seret" diýip ogurlyk aýdym aýdýanlar tankyt edilýär. Bizde-de bar şeýle el çarpyp oturýanlar. Aslynda olaryň arkaýyn el çarpyp oturmagyna özümizem günäkär. Olar halkyň üstünden gülüp edýär ony. Halkyň sowadyna göwünleri ýetenok. "Şulaň bilýän zady barmy?!" diýip edilýän ogurlyk bular. Halk bolsa okaýan, diňleýän zadyny seljermän, näme hödürlese "şahyr, aýdymçy" diýip kabul edýär. Onsaň näme olaram aňsadyna sereder-da. Bolmanam, goňşusynyň mellegine girip zat ogurlaýany ýazgaryp, goşgy ogurlaýany "şahyr" diýip arşa galdyryp oturan halkyň üstünden gülünmän, kimiň üstünden gülünsin? Bazara baranda iň gymmat eşikler bilen üstümizi bezemäni bilýäris. Ruhumyza bolsa ogurlyk goşgy, aýdymlary rowa görýäris. Gülmezçe dälem. Biri diýýär: "Sen näme janyň ýanýar. Biz gürlämizok, sen ot alyp barýaň" diýip. Üstüňden gülüp, ogurlyk zady hiç zat bolmadyk ýaly ile hödürläp dursa ot almarsyňmy?! Näme üçin biz oňa gürlemeli däl? Ol şo bolşuna häzirki döwüriň döredijiligi, poeziyasy barada öz samsyk pikirlerini aýdyp ýör. ''Häzirki döwürde goşgy ýazýanlaryň arasynda şeýleräk bir pikir bar: "Goşguda bir filosofik pikir bolmaly, oňa-da şahyryň özi düşünmeli." Bu pikire goşulamok, halk düşünmese peýdasy nä?!" diýip, özüni aklap, beýlekileriñ bar eden işini ýeke köpük hasaplaýar. Şu wagta çenli halypalaryň bar ýazanlarynyň hiç hili ähmiýeti ýok eken, muňky dogry eken. Ogurlaýany ýetmeýän ýaly özüniň edýän işini aklabam otyr. Ine men näme üçin ot alýan. Ýogsa meň oňa hiç hili bahylçylym ýa göripçiligim ýok. Käşge bolsa, bahyllap, göripçilik eder ýaly bir zatlar ýazsa-da menem hezil edip göripçilik etsem. Men edebiýaty şular ýalylardan gysganýan. Gysganmaýanlar utansyn!
Men aýdasym gelip, aýdanymyñ haýry ýok, utanç perdesi sypyrylan ynsabyny ýuwudan, halkam goldap dursa, berekellasyny ýetirip hähini berse... Bize düşýän paý ýöne aýbyny aýdanymyz hiç zat bolýar... Men düýnem aýtdym. Onuñ özüni tanadyş halkyñ goldamasy nädip gazanan bolsa şeýdibem fanatlaryna ýetirmeli muña ilki bilen dile çeper tankytlap ýüze gelip biljek bolmaly...
Ýönekeý zat obamda bir üýşmeleñde Şu Kerim Hally tüweleme Kerim Gurbannepesow, Gurbannazar Ezizowdanam geçdi. Syn et Tutuş Türkmenistan bilýär diýip aýdypdy. Bu sözleri aýdanam edebiýat janköýeri. Meniñ bu gürrüñde utuldym hiç-hili söz galmady sebäp edebiýat janköýeri bolup meniñ garşymda we onuñ goldawçysy kän ýagdaýda bolany üçin men hat-da Gurbannazar Ezizowdanam geçdi diýse iki elimi galdyrmaga mejbur boldum.
Her zadyñ wagty bar. Öz goşgusy bolsa gowy zat ogurlukdygyny aýdyp öz sözümiñ dogrudygyny bir aý geçenden soñ, 6 aý geçenden soñ bolsa goldawçylaryny goşgy ogurysy bolsa ýene birini ogurlandyr diýip aýtdym. Ine, görüp otursañ, aýby açylyp barýar. "Pespällik" eger şu goşgy meniñki diýip utanman aýdyp bilýän bolsa, hany seniñ pespälligiñ. Wagt geçer... Düýnki gün arşa göteren mediañ, arşdan ýere çabalandyrybam gaçyrjakdygyny unutma! Goşgy ogrusy!
"Pespällik" Berkarar Döwletimiziñ "Nesil" gazetinde çap edildi. ÝouTobe kanalynda edil şu goşgynyñ asyl nusgasyny özbek telewideniýesiniñ arhiwinden alnyp, Kerim janyñ okany bilen gezekleşdirip goýlup, Hoja Hojaýewiñ prikol gepleri bilen bezelen wideosy hem bar.
Aýsapar, pikiriñ ýazylan ýerinde ýazman, başga ýerde (myhman depderde) anonim ada bukulyp ýazýan palankes Sizi "Ölsem jynazamy bilbil okasyn" diýen goşgyñyzy özbek şahyryndan almakda (goşgymy ýa setir?) aýyplaýar. Biz-ä makullap biljek däl, sebäp kimden alynan? Bilse ýazardy. Bilenok. Kime süýkenjegini bilmeýäniñ biridigini ýüzüne basmak üçin bu barada näme aýdyp bilersiñiz? Soñky goşgularyñyzyñ türk şahyrlaryndan täsirlenmedigini aýdýan deñeşdirmeli subutnamasyz şyltagyna-ha jogap bermegem gerek däl hasaplaýan.
Ol goşgyň ýokarsynda özbek şahyryndan alynandygyny ýazypdym men. Men ony hiç haçanam gizlemedim. Ýöne şol goşgynyň awtoryny bilemok. Şonyň üçinem ýokarsynda "Özbek şahyry" diýip ýazylandyr.
Ine, indi hemme zat düşnükli boldy. Şoñ ü.n ýokarda ýaýjygyñ içinde "goşgymy ýa setir?" diýip ýazypdym. Goşgy ýa setir ogurlamak bilen başga şahyrdan bir setiri çelgi alyp, başga goşgy ýazmagyñ tapawudyny bilmeýänlere mundan soñ jogap berjegem bolup durma.
Ölsem jynazamy bilbil okasyn, Aýtmadyk sözlerim aýtsyn sizlere. Ölsem, güller gözyaş döksün yzymdan, Siz aglamañ, syr bildirmäñ illere.
Ölsem mazaryma agyr daş goýmañ, Hem oýup ýazmañ siz oña adymy, Ýüregimiñ oýuklaram ýeterlik, Daşdan doly durmuşyñ her ädimi.
Ölsem, ýüregimde bir arman bolar: Ejem elin goýup bilmez başyma, Men uka giderin her gijeki deý, Emma ejem gelip bilmez gaşyma, Mährem sesi ol gün meni oýarmaz, (Durmuş sen ne zalym, beyle oýunbaz!)
Irde-giçde ölüm hökmün ýöreder, Dostlar, diñläñ size birje arzymy, Ölsem, menden närazylar tapylsa, Mümkimcilik bolsa töläñ karzymy.
Ölsem, güller gözyaş döksün yzymdan, Arzuwlarym bersin maña patyýa, Meniñ size goýup biljek zadym ýok, Goşgularym bolsun size hatyra, hem ynamym galar menden ýadygär, Gorañ ony, sizi Tañryýalkasyn! Ölsem, ak bulutlar kepenim bolup, Sayrak bilbil jynazamy okasyn!
Umuman, Aýsapara aklawjy gerek däl. Siñegini özi kowup biljek derejedäki ýaş şahyr.
* * *
Goşga ýazylan teswir nämäñ üýtgedilip, üýtgedilmändigini takyklap berýär. Gowy goşgulara sarp etmeli zehiniñi ýakma, her öñýeteniñ her sözüne jogap berjek bolup.
* * *
Dogrymy aýtsam, bu goşgyny öñ görmändirinem. Özbekçe bilmämsoñ, soñky goýlan özbekçe şygyr bilen deñeşdiribem bilemok. Teswir hemmeler üçin açyk, täsirlenmemi, ogurlykmy, okyjylar baha bersin.
* * *
Myhman depderde tema hakda ýazylan zatlaryñ öçürilýändigi hakda aýtsak. Biz hemme pikiriñ edebi çekişmäniñ çäginde temanyñ gozgaýan meselesiniñ aşagynda aýdylmagyny isleýäris. Awtor ü.nem, okyjy ü.nem peýdaly we täsirli boljak şeýle söhbetdeşlik temada aýdylman galan zatlaryñ, kemter gaýdýan ýerleriñ üstüni doldurmaga ýa-da öte geçilen ýerde salyhatlylyk bilen duýdurmaga gowy bolýar. Pikir pikiri ösdürýär. Myhman depder saýt hakda ediljek bellikler we beriljek teklipler ü.n goýlan. Her zadyñ öz ýeri bar. Ol ýerik hapasyny döküp gidýänler muña bizden has gowy düşünýär. Aýsapara kimleriñ kesek atandygyny eger gyzykly bolsa, ol biziñ bilen habarlaşyp, gerek bolsa, bu ýerliksiz jenjeli döreden bulagaýyñ kimdigini ýazanlarynyñ ip adresi, gmail poçtasy, telefon belgisidir kysymyna çenli aýdyp bileris. Ýerliksiz azara galmañ, öz ýüzüñize düşjegini bilip durubam asmana tüýkürýäñiz. Gülkünç. Saýtyñ hemişelik okyjylary, agzalary gowy bilýär, bahany halk berer, biziñ agza toplajak bolma we ş.m. bolgusyz aladamyz ýok. Bagabat, Garaýolly, Mähriban, Sylapberdi, Gumlygelin ýaly bäş ýylda toplan bäş agzamyz olar ýaly şama-şaýyrdy elli agzadan gymmat biziñ ü.n! Gaýtam gelmese gowy, delillendirip bilmejek şyltaklaryny atýan bihepbeler şu ýerik. Gelmänem, hiç zat ýazmanam bilersiñiz. Gaşanmañ.
BegendimAý!!! Aýsaparyñ entek ertir.com barka ýaýran goşgusy şu wagta çenli käbirlerini gününe goýanok eken. Beh-h. Onsañam goşgy hakda aýtsak, bir setir alnyp, alnan ýerem şol ýerde görlezilipdir. Indi iki goşgynyñ aýratynlygy hakda aýdaýyn. Birinji goşguda bir uzyn ömür gören ynsanyñ aydaýjak mynajaty, Aýsaparyñ goşgusynda ýaş gyzyñ pikir-duýgulary beýan edilýär. Birinji goşgy dini tarapdan juda ösdürilen. Aýsaparda diñe şahsy duýgulary, ölüm-âyrylyk temasy has çuñlaşdyrylýar. Ine tapawut. Dury suwy bulandyrjak bolýanlara aytjagym: kürre tozanyñyzy añyrrakda etseñizläñ-eý!
@Remezan, Sylapberdi, Aýsapar, aslynda teswirde göni adyny tutmagyñ hem geregi ýokdy olar ýalylaryñ. Sebäp olar barybir bu zatlara düşünmeýärlerem, düşüneslerem gelenok. Bar bilýän zatlary, sögünip ýazmak, şyltak atmak. Myhman depderi eýýäm näçe gezek pohlap gitdiler. Myhman depderde häzir dnewalny goýmaly bolýar içi poh-püsülli bisowatlañ derdinden.
* * *
Umuman, Kerim diýilýän ady tutulyp kän tankyt edilýär. Muña gönümellik, açyksözlilik we goýberen ýalñyşlygyna gelen seslenme diýip düşünmän, gaýtam dumly-duşdan kesek ýagdyrmaga başlaýarlar. Sebäp edilýän belliklere kesek atmadyr, görübilmezçilikdir diýip düşünýär. Nätjek, her kim özünde özüni görýär. Olardanam aýyplaşmaly däl. Şoña görä-de men K.Hallynyñ çetine öteräk degilýär, ýazygyna galynýar diýip hasap edýärin. Çünki ondan has beterräklerem bar eline galam alýanlaryñ içinde. Diñe şomy edebi ogurlyk edip gününi görýän ýa ogurlygyñ başyny başlan? Çeper söz döräni bäri bar, häzirem bar, ýene-de bolar. Bulam şolañ hatarynda geçer gider-dä. Ogurlyk mal bilen sürüli bolup bolmaýşy ýaly, ogurlyk goşgular bilenem şahyr bolup bolmaz. Şahyryñ öz ýüzi, öz sözi bolmaly, özi bolmaly. Nämüçin diñe Kerimiñ ady tutulyp, eger bar bolsa beýleki "ogrularyñ" adynyñ tutulmaýandygy hakda aýtmaly bolsa, Kerim dürli güýmenje sosial torlarda çeper söze ýüzleý düşünýänleriñ - ömründe kitabyñ gatyny açyp görmedik ýa-da açsa-da bir kitaby soñlap bilmedikleriñ we şeýle sowat derejesindäkileriñ TikTok, Imo, Instagram ýaly güýmenje torlarda emele getiren jemendesiniñ arasyndan "şöhrat" gözleýär (şolara-da halkdyr öýdýär), aýdym-saz sungatymyzyñ derejesini ýedi gat ýeriñ teýine sokan "aýdymçylar", şowmenler, tamadalar bilen ham-çam bolup sesini eşitdirjek, şolañ üsti bilen "meşhurlyk" gazanjak bolýar (aslynda näme etmelidigini bilýär). Adatça ogry diýeniñ sessiz bolar, beýleki ogry şahyrlañ sesi ýok, ogurlygyny üstünde tutsañ, bular ýaly gohlap, galmagallap duranok, pyssarýar, ýerini bilýär, gaýdyp gaýtalamajak bolýar ýa-da ogurlygynyñ stilini üýtgedýär. Kerim dogry düşünişmegiñ deregine ýöntem pikirleri bilen özüni aklajak bolup azara galýar. Şoñ ü.nem bu janagyryly mesele boýunça diñe öz adynyñ tutulmagyna sebäp bolýar (belkäm, şeýle bolmagyny isleýändirem, kim bilýär...) "Şygyr ogrusy" diýlende diñe şoñ adynyñ tutulmagynyñ we "Şygyr ogrusy" sözüniñ oñ ady bilen bitewileşmeginiñ düýp sebäbi-de şunda. Edilýän tankytlara-da sögünç bilen jogap berýänlere dymmak ýa-da orta atan pikirleriñizi deliller bilen berkidip jogap berseñiz, utan tarap siz bolarsyñyz, hormatly okyjylar we agzalar.
Birnäçe günden bäri gozgalýan "Şygyr ogrulary hakdaky..." bu tema degişli makalalardyr-teswirleri okamak gaty gynandyryjy. Edebiýat muşdagy hökmünde gerimi günsaýyn ajaýyp eserler bilen giňäp barýan edebiýatymyza özüniň ogrulyk eserleri bilen goşant goşjak bolýan şygyr ogrularyndan ajaýyp edebiýatymyzy ençeme ýyllardan bäri gysganýardym. IMO, TikTok, Instagram ýaly programmalarda birnäçe şowmenleriň ýardamy bilen ogrulyk eserleri bilen arşa çykan şygyr ogrularynyň ogrulyk eserleri gazet-žurnallardyr, telegepleşikleri bezäp başlamagy meni hasam gynandyrdy. Köpçülik ýerlerinde şygyryň muşdaklaryndan häzirki döwrüň ajaýyp şahyrlaryny sanap bermegini haýyş etsem ýokarda agzan programmalarymda köp ses gazanan şygyr ogrularyndan başga hiç kimi sanap bermezler. Men şu saýtdaky ajaýyp şahyrlardan ençemesini sanap bersem welin birdir-ikidirini ýa tanarlar bolmasa olam gümana. Gaty gynandyryjy ýagdaý. Men başga bir makalada bellän teswirimde-de aýdypdym şygyr ogurlary bu zatlardan habarsyz bolup ýa-da habarlary bolubam nebsine haý diýip bilmän ogrulyk eserlerini ýaýradýarlarmyka? Bilemok? Şygyr ogrularyny barmak basyp sanamak gerekdir diýip pikir edemok. Olar barybir bu zatlary okaýandyr öýdemok. Ýöne şygyr ogurlary siziň halyňyza gynanýan hemem utanýan.
Ýazanyňyzam okadym, teswirlerem okadym. Dogrusy, ýagny käbiri edil beýlede däldirle. Entek ýokardan başlaýyn: Kerim Hallyň goşgusyny mysal alypsyňyz. Özbekleň goşgusy bolsada degerli awtoryny tapman, subut etmän bärik goýmak gelşiksiz, ýagny subutnama ýok. Ikinjidenem, tik-tok, youtube ýaly saýtlara olar öz goşgusyny goýmasa, başga nirä goýsunlar? Kitap çykaryp bolýarmy ýurtda? Çykardyň diýeli, kitabyň öwezini dolup okajak barmy? Giň ýeriň gürrüňini edýäniz. Üçünjiden, terjime edip ogurlan bolsa sözüm ýok, plagiat bolýar. Dördünjiden: hemme delil birzatdyr. Kaka-Eje ini dogan ýazylyşy ýaly, deň gelýän wagtam bolýar.
Goşgy ogyrlyk däl. Täsirlenme. Ikisem gowy. Özbek şahyrynyñ goşgysy ýaşy uly adamyñ geçiren ömrinden çagalarna ýüzlenme, sabr kanagaty, dini täsirlenmesi, hupbatly durmuş ýolunda çagalary üçin ýaşandygy aýdylýar. Aýsaparyñ goşgysy bolsa, ýaş gyzyñ durmuş täsirlenmesi diýsek dogry bolar, bu täsirlenme ýaş şahyrlarda köp duş gelýär meñ pikirimçe, ýöne bi täsirlenme meni juda tolgundyrdy. Aýsapar, jigim! Durmuşyñ belentli - pesli ýollary siz üçin entek öñde ahyry , häzir durmuşyñyzyñam, döredijiligiñiziñem iñ ajaýyp döwri meniñçe, sizden ýene- de gowy şygyrlara garaşýas. Şygyr ogrylarnyñ oýlaýşy ýaly halkam juda mal däldir.Olara el çarpyp, indi ökünip ýören ildeşlermizem kän aslynda. Hakyky eser, aýdym bolsun, goşgy, surat bolsun hiç wagtam halk içinde öz gymmatyny ýityrýän däldir. Häzir näçe gygyrsalaram wagtyñ geçmegi bn öz seslerini özlerinden başganyñ eşitmejegi belli. Görnükli ýazyjy şahyrlarmyzy, aýdymlarmyzy şu güne getiren sowatsyz halkymyz. Iñ esasy halkymyzyñ azam bolsa edebiýatymyzy,aýdymlarmyzy asyrlara äkitjek ýazyjy, şahyrlary bolsun.
Goşgy ýazylan wagtlary men 21-22 ýaşlarymda bolsam gerek. Belki ondanam ýaşdyryn. Anyk ýazan ýylym ýadyma düşenok. Ilkinji saparam ertir.com saýdynda paýlaşdym. Şo wagtam haýsy goşgudan alanym görkezilendi. Ýöne goşgyň awtoryny bilemokdym. Şonuň üçinem "Özbek şahyry" diýip görkezdim. Bu saýtda-da men paýlaşmadym ony başga agza paýlaşypdyr. Indi maňa atylýan töhmete gelsek. Men goşgydan alan setirimi görkezmänmişim, soň düzedilenmiş. Ol öňden bärem goýulandy. Şonuň üçinem şu wagta çenli hiç kim ses çykarmady. Şol töhmet atýan adam öň şol setiriň ýoklugyny gören bolsa onda näme üçin öň aýtmady-da indi ses çykarjak bolýaka? Garalabersinler. Olaryň atan garasy maňa geljegi gümana, olaryň eline ýapyşjagy welin hakykat. Şuň özem maňa ýetip, artýaram. Garga-da adyny tutup gygyrýar-a, "Aýsapar" diýip gygyranok. Bardyr munda-da bir haýyr. Maňa düşüneniňiz üçin, wagtynyzy aýaman teswir ýazanyňyz üçin size köp minnetdarlyk bildirýärin. Köp sagboluň!
Ependi aga, meni bagyşlañ ýöne Kerim hally meselesinde şübhelenmäñ! Onuñ ýagdaýy hakda aýdylanlar germaniýanyñ wraçlarynyñ goýan ďiagnozy ýalydyr. Ogurlygy resmileşdirilen gazetlerde çykyp duranyndan tapyp bolýa. Kitap meselesinde biz bu babatda ýurdy, hökümedi günäkärläp biljek däl. Sebäbi isleseñ kitap çykardyp bilýäñ. Hojalyk hasaplaşygynda hususy kärhanalar işläp dur. Agyryña çydasañ müñ ýaşa. Näçe tom goşgyñ bolsa, töle-de basdyryber.
0
