Urşuñ hakykylygy we global parahatçylyk hereketi

URŞUÑ HAKYKYLYGY we GLOBAL PARAHATÇYLYK HEREKETI...

Aslynda uruş hiç haçanam durmuşymyzdan sogrulyp çykyp gitmedi. Ýa içinde bolduk, bir bir gyrasynda. Käte alysdan eşidilýän bir nala bolup gulagymyza geldi, käte alkymymyzda edilen dady-perýat bolup ýañlandy. Kämahal alyslarda bir ýerde bombalar ýaryldy, kämahal bombanyñ sesi öýmüziñ içine gelip ýetdi.
Durmuşymda täsirini başdan geçirilen uruşlar, çaknyşyklar, gapma-garşylyklar bolup geçdi. Araçäkler hereketlendi, tanklar sürüldi, front liniýalary açyldy, köçelerde ölüm habarlary ýañlandy. Millionlar elewredi, ýoksullyk kök urdy.
Adamzady pürreläp uruşlar dowam etdi, dowam etdigiçe-de dürli paýtagtlarda ýygnanşyklae geçirildi, pikir alşyldy, gürleşildi, gürleşildi...
Soñra ýene uruş dowam etdi. Kimsi frontda gutardy, kimsi şeýdip sowadyja salyndy, kimsi tegelek stolyñ başynda dowam etdi, müñlerçe adamyñ ömür tanapy üzüldi, urşuñ pidasy boldy.
Mahabatdan Palestina, Kiprden Owganystana, Halapçadan Ruanda, Erbilden Bosniýa, Siriýadan, Kobaniden Şengala, Ýemene, Ermenistana, Azerbaýjana, Kawkazlara, Mýanmarda nijeme uruşlar bolup geçdi.
Şäherler ýer bilen ýegsan boldy, millionlarça adam ýerinden-ýurdundan jyda düşdi. Göç ýollary adam bedenlerine düşeldi, adamkärçilik towsa göterildi.
Siriýada tutaşan ot sönmänkä indem Russiýa-Ukraina urşy gadymy hekaýaty täzeden janlandyryp, durmuşymyza sokdy.
Ýogsam bolmasa Ýakyn Gündogarda, Kawkazlarda, Afrikada ownukly-irili uruşlar öñem dowam edýärdi. Içerki gapma-garşylyklar, agdarlyşyklar, topalañlar, tolgunşyklar ýygy-ýygydan bolup duran zatdy. Ýagny az salymlyk asudalygy hasaba almanda, uruş hemişe bolup geldi. Kämahal ot alyp tutaşdy, käwagt burugsap ýandy.
Diñe biz uruş belasynyñ göni özümize galtaşmadyk wagtlarynda bolup geçenleri görmezlige salyp, durmuşymyza dowam etdik.
Urşuñ ýykgynçylykly täsiri bizden uzak boldugyça urşy görmedik, gürrüñini etmedik, bolup geçýänlere gulak gabartmadyk. Haçanda teleýaýlymlar uruşlardan bermäge başlady welin, biz hop oturyp, hop turduk. Hemişe bolýan uruşlaryñ islenilen epizody bize görkezilende uruşyñ gürrüñini etmäge başladyk.
Edil häzirki bolşy ýaly.
Russiýa-Ukraina uruşy öýlerimiziñ içinde bolýar. Belli bir derejede täsirini duýmaga başladyk. Hasam ýykgynçylykly taraplary boljaga meñzeýär.
Uruş hasam giñejekmi bilemok, ýöne şuny anyk bilýärin: adamlar uruşa garşy düýpli garşylyk we mantyk görkezmese, bu hasratlar dowam eder durar.
Dünýäde uruşa garşy düşünje güýçli bolan bolsady, hiç bir döwlet, hiç bir jemgyýet, hiç bir toparlanma başga bir döwletiñ, jemgyýetiñ, medeniýetiñ topragyna, gymmatlyklaryna, sungatyna çozmaga ýürek edip bilmezdi.
Emma gynansak-da, jemgyýetler özlerinden daşdaky uruşlara biperwaý garaýar, uzakdan näletlese-de, alkymynda bolýan uruşa el çarpyp, aslynda umuman alanda uruşlary goldaýar.
Çünki, uruş gara güýç, parahatçylyk - ahlak işidir. Gara güýç - zorlukdyr, ahlak bolsa söýgi we doganlykdyr.
Uruş adamzadyñ özi bilen ýaşytdaş. Hekaýaty hem gadymy, hem uzak, hemem sarsdyryjy, elendiriji.
Uruşy hemmeler gowy bilýär, hatda başdan geçirýär, zyýan görýär we netijelerine döz gelýär. Uzagynda bolsa-da uruşyñ gara ýalny adamlara täsir edýär. Tebigat, jemgyýet, adam bir bitewi ýagdaýda jümle janly-jandar hekaýatyñ jümmüşinde we eýmenç tragediýalar bolup geçýär.
Müñlerçe ýyllyk taryhy tejribä garamazdan adamzat uruş meselesinde iñ gadymy döwürleri-de aşyp bilmedi.
Bu babatda häzirem ilkidurmuş obşinasynda galandygyny aýtmak mümkin.
Hekaýat bilşiñiz ýaly, hemme zat öñküligine dur. Diñe wagt üýtgeýär. Adamlar uruş-jenjelsiz bir ýol gözlemek meselesinde ilkidurmuş obşinasynyñ rehim-şepagatsyzlygyndan saplanyp bilenok.
Wagt, ýer, sistemalar üýtgeýär, emma adamyñ uruşa bolan garaýşy we ele alyş formasy üýtgemeýär. Güýç tapan, serişde ulanan, ýarag ýasap bilen içindäki jandary peýwagtyna goýberýär, erbetligi toplaýar.
Ne ahlak galýar, ne-de merhemet. Ahlagy bir gyra zyñýar, doganlygy ýatdan çykarýar we uruşy häkimiýetiñ serişdesine öwürýär.
Ýykýar, ýakýar, öldürýär, ölýär...
Ilkidurmuş obşinasynda, hatda ondanam öñki eýýamlarda adamlar biri-birini daş bilen, taýakdyr sapan bilen biri-birlerini öldürse, XXI asyrda has ösen ýaraglar bilen biri-birini gyrýar. Hatda has gorkunç möçberlerde öldürmeler we ölmeler bolup geçýär.
Eýsem, üýtgän zat barmy?
Ýaraglaryñ ölüm howply täsiri, harby lybaslar, taktikalar...
Başga hiç zadam üýtgänok!
Adam adamyñ gurdy, ganymy, hatda jandary bolmaga dowam edýär. Her ýerde, her wagt gadymky hekaýat gaýtalanýar.
Iñ mukaddes ýerde, iñ owadan sebitde, iñ baý ýurtda iñ bol suwly geografiýada adam adamyñ gurdy bolmaga dowam edýär.
Birmahal şuny okapdym:
"Adam adanyñ gurçugydyr".
Kim ýazypdyr, kim aýdymdyr, ýatdan çykarypdyryn. Belki, gözleg düwmesine ýazsam, sözüñ eýesiniñ kimdigini bilerdimem.
Ýazmadym, gaýtam "Nämüçin bular ýaly gödek we sarsydyryjy dillenipdir" diýip bu ajy hakykaty ýazana gaharym geldi.
Düşünýäñizmi? "Adam adamyñ gurçugydyr"¹ diýipdir.
Pikir edip oturýan welin, aýtmaga söz tapamok.

Şeýhmus ÇAKYRTAŞ,
dokumental fotosuratçy, blogger.
cakirtasseyhmus@gmail.com

09.03.2022 ý.
_______________________________
[1] Tomas Gobbsyñ aýdan sözi