Buşa köwüş zyñan yrakly žurnalist häzirem köşeşerli däl

BUŞA KÖWÜŞ ZYÑAN YRAKLY ŽURNALIST HÄZIREM KÖŞEŞERLI DÄL

Muntazar el-Zeýdi prezident Buşa köwüşlerini aýlap zyñanda watan ugrundaky göreşiñ simwolyna öwrüldi. Üstünden birnäçe ýyl geçenem bolsa, ol bu eden hereketi üçin ökünenok
Prezident Buş Muntazar el-Zeýdiniñ zyñan köwşünden goranjak bolup durka (AFP/YouTube)

ABŞ-nyñ prezidenti Jorj W.Buş Bagdatda yrak halkyna ýüzlenip eden çykyşyny ýañy soñlapdy. Bir aýdan gowrak wagt geçensoñ ol dünýäniñ iñ güýçli kürsüsini we şondan bäş ýyl öñ başlan urşunyñ agyr ýüküni goýup gitmeli boldy.
Ol yrakly kärdeşi bilen el gysyşdy, münberden düşmekçi bolup durka-da Muntazar el-Zeýdi atly žurnalist çalasynlyk bilen ör turdy.
"Bu saña yrak halkyndan hoşlaşyk posasy, it diýsäni!" diýip gygyran el-Zeýdi köwşüni çykardy-da, amerikan prezidentine aýlap saldy. Şol sekundyñ özünde howada galgan ikinji köwşi bilen bile şeýle diýdi:
- Bulam dul galan aýallarymyzdan, ýetimlerden we Yrakda öldürilenlerden!
Buş gaýyş aýakgaplaryñ urgusyndan aman sypmagy başaranam bolsa, 43,5 razmerli köwüşler adamlaryñ gözüniñ öñünden gitmedi. El-Zeýdi halk gahrymanyna, dünýä derejesinde meşhurlyga, ýurtlary amerikan okkupasiýasy bilen harap edilenden soñ köp sanly yraklynyñ bildirýän gahar-gazabynyñ simwolyna eýe boldy. ABŞ-daky amerikanlar bu proteste azajygam bolsa üns berdiler.
Şu aý urşuñ başlanan wagtyna ýigrimi ýyl dolýar, ýöne Zeýdiniñ şindizem gahary ýatyşanok. Ol "Yrak okkupasiýasynyñ başlan her ýylynda nämüçin diýip özüme sorag berýärin. Gynanýaryn, gaharym gelýär. "Jorj Buş näme sebäpli ýurdumy ýok etdi?" diýýärin".
El-Zeýdi "The Independent" habarlar gullugyna telefon arkaly beren interwýusynda "Okkupasiýa soñlandy, ýöne olar yzlarynda has köp korrupsiýa, has köp problema, has köp militan goýup gitdiler. Amerikan okkupasiýasy Eýranyñ Yragy penjesine gysymlamagyna sebäp boldy. Halka hyzmat ýok, döwlet goldawy ýok. Hassahana ýok, mekdep ýok.
El-Zeýdiniñ protestini ownuk hasaplan bolmaklaram mümkin, ýöne ýiti yz galdyrdy. Ol birnäçe ýyl geçensoñam urşa ýatdan çykmajak gahrymanlaryñ biri hökmünde ýurdunyñ problemalaryny agzamakdan çekinenok.
Aradan geçen ýyllar onuñ ýurdy bilen baglanyşykly duýgularynda we okkupasiýanyñ ýetiren zyýanlary babatda ünsi çekjek derejede tutanýerliligini artdyrdy. Urşuñ iñ iñ weýrançylykly epizodlaryndan käbirlerini (amerikan bombalaýjylarynyñ sebäp bolan raýat ölümleri we yzysüre gelen mezhep jenaýatlary) açyp görkezende, okkupasiýa ýakyndan şaýatlyk edipdi. Ol "Meniñ taýýarlan habarlarym okkupasiýanyñ pidalaryna gönükdirilendi" diýýär:
- Amerikan harbylarynyñ eden etmişlerini habar berdim. Olar birgiden adamlary öldürdiler, şulara üns berdim.
El-Zeýdi 2005-nji ýylda "el-Bağdadiye TV" teleýaýlymynyñ habarçy bolup işläp başlady. 2007-nji ýylyñ noýabrynda kimdigi näbelli hüjüm edijiler tarapyndan alnyp gaçyldy we azatlyga goýberilmezden öñ birnäçe günläp saklandy.
Munuñ özi howply şertleriñ sebäp bolan birtopar hüjümleriniñ diñe biridi. Şeýle-de amerikan güýçleri tarapyndanam onuñ garşysyna iş gozgalyp, iki gezek tussag astyna alyndy.
Şular ýaly zatlaryñ bolup geçendigine garamazdan onuñ öz aýdyşyndan Buşa protest bildirmek pikiri şondan birnäçe ýyl öñ kellesine gelipdi. Ol Buş hökümetinden geljek ygtyýarlylaryñ amerikan harbylarynyñ gül desseleri bilen garşylajagyna kepillik alandygyny ýada saldy.

Howpsuzlyk gullugynyñ işgärleri ABŞ-nyñ prezidenti Jorj W.Buşa köwüş zyñan Muntazar el-Zeýdini güpbasdy edip durka. (Reuters)

Ol "Dünýä halklaryna okkupasiýany gül desseleri bilen gujak açyp garşylamandygymyzy görkezmek isledim" diýýär. Birine köwüş aýlap zyñmagyñ ýa-da köwüş somlamagyñ juda erbet äsgermezçiligiñ nyşany hökmünde görülýän arap dünýäsinde onuñ protesti medeni ähmiýet gazandy.
Şol gün ör turmazdan öñinçä El-Zeýdiniñ serinden birgiden pikirler gelip-geçipdir.
Ol "Maşgalamy, dost-ýarlarymy pikir etdim, okkupasiýada öldürilen adamlaryñ pikirini etdim. Ömrümde etmedik hemme zadymy pikir etdim" diýýär.
Köwüş zyñma hereketi göz açyp-ýumasy salymda bolup geçdi. El-Zeýdi daş-töweregindäki howpsuzlyk gullugynyñ işgärleri tarapyndan ýere serildi we durmuşy dem salymda üýtgedi. Ol Yragyñ prezidenti Nuri el-Malikiniñ goragçylary tarapyndan agyr gynamalara sezewar edildi.
Zeýdi şol agyr günleri ýatlap, "juda agyr pursatlary başdan geçirdim" diýýär:
- Burnumy, dişimi döwdüler, çem gelen ýerime urdular. Urup-urup arkamda oturgyç barsyny döwdüler, endamyma sowuk suw guýdular. Meni el-Malikiniñ öýünde üç gije-gündizläp ýençdiler.
Birnäçe gün geçenden soñ yrak study öz garamagyna alsy we ahyrynda garşysyna "resmi sapardaky daşary ýurt prezidentine hüjüm etmekde" aýyplap, iş açyldy.
El-Zeýdi el-Malikiniñ ýanynda duran Buşuñ "şol sowuk gülümsiremesini" synlap durka küplere bindiğini 2009-njy ýylyñ fewralynda birinji gezek suda çykarylanda aýtdy. Oña 15 ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek howpy abandy.
Şondan soñky aý geçen ahyrky sud mejlisinde derñewçi oña özüni günäli duýup-duýmaýandygyny sorady. Ol "Hawa, nägileligim bolup biläýjek hereket, meniñ ýerime islendik yrakly-da bolsa şeýderdi" diýip jogap berdi.
El-Zeýdi üç ýyl azatlykdan mahrum edilenem bolsa, köwüşli kyssa munuñ bilen gutaraýmady. Zeýdiniñ tussag edilmegi oña yraklylardan we arap dünýäsinde giñ goldaw tapmagyna getirdi. Bagdatda we dünýäniñ çar künjünde onuñ azatlyga çykarylmagy üçin demonstrasiýalar geçirildi.
Türmede geçiren her bir güni onuñ şan-şöhratyny artdyrdy. 2009-njy ýylyñ 15-nji sentýabrynda jemi dokuz aý ýatandan soñ ol türmeden boşadyldy. Zeýdini onuñ hormatyna mal öldüren maşgala agzalary we goldawçylaryndan toplanan köpçülik garşylady. Azatlyga çykan güni geçirilen metbugat ýygnagynda türmede kän kösändiklerini çekinmän aýtdy.

El-Zeýdi, 2018-nji ýylyñ saýlawlarynda ýaryşa gatnaşmak üçin Liwanda we Şweýsariýada ýaşady. Korrupsiýa garşy göreş platformasynda işledi we "ogry syýasatçylary" türmä atdyrmaga söz berdi, ýöne şowsuzlyga uçrady.
Häzir Bagdatda ýaşaýan el-Zeýdi indi žurnalistlik edenok. Aradan geçen wagt Buş ýa-da onuñ başlan urşy hakdaky pikirlerini ýumşadyp bilmedi. Gaýtam: "Jorj W.Buşuñ ýeri türme, şeýle-de ABŞ Yrakdaky ilçihanasyny ýapmaly" diýýär.
Eger mümkinçilik tapsa Buşa ýene köwşüni zyñyp-zyñmajagy soralanda, Zeýdi: "Ol meniñ köwşüme-de mynasyp däl bigaýrat" diýip jogap berdi.

Riçard HALL,
Ýakyn Gündogar boýunça habarçy.
@_RichardHall

Çarşenbe, 22.03.2023 ý.

https://www.independent.co.uk/world