Şerigat we "Ýallah, Arabystana!"

ŞERIGAT we "ÝALLAH, ARABYSTANA!"

Ýaşulularymyz etmeli işini oñarmaýan, ulalyp oñalmadyk, emma hemme zada burnuny sokup, boýundan ýokary bökýän adamlary "hemme reñki doly boýady welin, diñe ýaşyl ýetmän galdy" (ýagny, bilmeýän zadyña goşulyp, bilýänsiremek manysynda -t.b.) diýip, ýazgarardy.
Aktrisalar Tugçe Kazaz bilen Ezgi Molanyñ şerigat çekişmeleri-de şoña meñzeýär!
Hemme zadyñ gürrüñi gutardy-da, hamana gezek şuña gelen ýaly!
Ilki olaryñ näme diýendiklerine seredeliñ:
Tugçe Kazaz: "Şerigat arassa jemgyýetlerde bolýar. Şerigat - Allanyñ merhemeti we rahmeti, Hezreti Muhammediñ ahlagy, Hezreti Omaryñ adalaty, Hezreti Alynyñ batyrgaýlygy, Fatih Soltan Mämmediñ paýhasydyr. Şerigat adam şekilli, hak-hukukly, Allanyñ ýolundan ýöräp ýaşamagyñ formulasydyr.
Gorkmañ, biz şeýtanyñ ýolundan ýöräp ýaşaýan jemgyýet. Bize şerigat gelesi ýok!
Meniñ añlaýan şerigatym bilen siziñ adamlary yslamdan sowatjak bolup ýamanlaýan şerigatyñyz bir däl" diýip ýazdy.
Tugçe Kazaza jogap beren Ezgi Mola bolsa: "Ýallah, Arabystana!" (ýagny, "Güm bol, Arabystana!") diýip ýazdy.
Hamana öñki prezident Süleýman Demirel mazaryndan ör turup, gepleýän ýaly boldy! Olam bürenjeklilere Arabystana göterilmegi maslahat beripdi.
Kazazyñ soñky jogaby-da şu boldy: "Ezgi Mola maña "Ýallah, Arabystana!" diýipdir! Türkiýe seniñ kakañ mellegimi, eýläk-beýläk ýol salgy berer ýaly?
Hetdiñi tana, medýa maýmynlygyña dowam et. Bäri şehit ganlary bilen suwarylyp watan edilen osmanly mirasydyr, diñe din duşmanlarynyñ ýurdy däldir, muny size öwretmeli borus".
Tugçe Kazaz hakda wikipediýada ýerleşdirilen maglumatda onuñ 1982-nji ýylyñ 26-njy awgustynda doglandygy we 2001-nji ýylda "Türkiýe gözeli" gözellik bäsleşiginde birinji bolandygy habar berilýär.
2005-nji ýylda ol Georgiý Seitaridis diýen grege durmuşa çykyp, Gresiýa gidipdir. Nikalaşmazdan öñ rum prawoslaw dinine geçip, adyny Mariýa Maria Seitaridise öwrüpdir.
Üç ýyl dowam eden bu är-aýallygyñ yzyndan Türkiýä we gaýtadan musulmanlyga dolanyp gelipdir.
Diýseñ täsin terjimehaly bar
Geçmişinde näme bolsa bolupdyr, nämeleri başdan geçirse geçiripdir. Emma onuñ soñky gelip düşlän duralgasy juda täsin. Sen git, 23 ýaşyñda bir gresiýala durmuşa çykyp adyñy we diniñi üýtget, üç ýyldan soñ aýrylyşyp ýene öñki adyña we diniñe dolanyp gel, 2022-nji ýylda kyrk ýaşyña geleñde bolsa, nagyşbendi şeýhleri ýaly wagyz etmäge başla!
Hakykatdanam täsin!
Geleliñ, şerigat meselesine:
Şerigat şeýle bir jadyly söz welin, ol her gezek agzalanda ýer ýerinden oýnaýar. Aýratynam biziñ özlerini dünýewidir öýdýän dünýewiçilerimiz (ýasama dünýewisumaklar) ýer-gögi lerzana getirýär.
Bularyñ gury goh-galmagallaryna eýýäm ýüz ýyla golaý wagt bäri öwrenişibem gitdik welin, esasy öwrenişip bilmeýänimiz häzir musulmandyklaryndan utanýan düýnüñ çakgan yslamçylary.
Hiç bir zady dogry-düzüw kabul edip bilmeýän, obalylaryñ yzagalak (kolhoznik -t.b.) düşünjesinden saplanmadyk, görümsiz, näme görse topulyp duran (başda aýal, wezipe, dereje, pul, şan-şöhrat, geýim...) sözde ýasama liberalsumaklyga geçendirin öýdýän biçäreler.
Şerigat sözi agzalanda girmäge deşik gözleýänler we "şerigatçylygy" halamaýanlary ýigrenensiräp jahyl dünýewiçilere baş egýänler, ýallaklaýanlar.
(Dünýewilik we dünýewi bolmak özbaşdak gürrüñiñ temasy. Onuñ dünýewiçilige dahylly ýeri ýok).
Şerigat sözi sözlükde - bir ugra tarap açylyp uzalyp gitmek, açyk bolmak - açyk ýagdaýa getirmek, adamlaryñ ýa-da haýwanlaryñ suw içýän, açyk ýerde we kesilmeýän, yzygiderli akýan suw, bu suwa barýan ýollar açyk we dogry kadalar, ornaşykly edim-gylym formasy (urp-adat) manylaryny añladýar.
Dini terminologiýada bolsa, bir dine degişli kada-kanunlar diýmekdir. Yslam şerigaty, iudeý şerigaty, hristian şerigaty (Isa pygamber iudeý şerigatyny ýola goýmak üçin ugradyldy) ýaly.
Gürrüñimiz yslam şerigaty hakda bolandygy üçin düşündireýin:
Yslam şerigaty - Allanyñ Kurany-Kerimde açyk görkezen buýruklarynyñ, gadagan eden zatlarynyñ we düzgünleriniñ bitewi görnüşidir.
Eger biri muña ynansa musyulman bolýar, ýekesini inkär etse-de (ýerine ýetirmezlik aýry, inkär etmek aýry) dinden çykýar. Bolany. Şoñ ýaly düşnükli we anyk.
Geleliñ indi şerigat garaýyşlaryna:
Bu boýunça her dinde onlarça mezhep, ýüzlerçe tapawutly garaýyş bar. Olaryñ haýsysynyñ dogrudygy, haýsysynyñ ýalñyşdygy uzak we tükeniksiz çekişme. Kyýamata çenli gutarjaga-da meñzänok. Emma ynanýan dinimiziñ çäginde galasyñyz gelse, her hili ýagdaýda ynanýan zatlaryñyzy ýene-de ynanýan diniñize goldanmaga mejbursyñyz.
Gysgaça aýdanda, "men iudeý (jöhit)", "men hristian", "men musulman" - "ýöne ynanýan dinimiñ şerigatyna (düzgünlerine) ynanmaýaryn" diýseñiz, bolgusyz bir zat samran ýaly bolarsyñyz.
"Şerigatcylykdan" göz öñüne tutulan, eger bir diniñ düzgünlerini (öz düşündirişiñizi, mezhebiñizi) bütin jemgyýete eýertjek bolmak bolsa, dinimiziñ we başga dinleriñ özeninde ýok.
Taryhdaky mysallaryny bir ýana taşlamaly bolsak, soñky ýüz ýylda Lenin, Stalin, Mao Szedun, Gitler, Mussolini, Kaddafi, Saddam Hüseýin, Burgiba, Şa Ryza Pehlewi... ýaly onlarça kişi ynanýan ideologiýalarynyñ özlerine degişli düşündirişlerini bütin raýatlaryna mejbury eýertmäge synanyşdylar. Meselem, Karl Marks hiç bir kitabynda we eden çykyşynda (Staliniñ edişi ýaly), pikiriñiz gabat gelmese "on million adamy öldürip bolar" diýmedi. Isa pygamber hem hiç bir Rim papasyna "Inkwizisiýa guruñ we isläniñiziñ kellesini kesiñ, diriligine oda ýakyñ" diýmedi. Emewilerden bäri onlarça musulman dinastiýasy we ýüzlerçe soltany, patyşasy, prezidenti, premýer-ministri hem şolar ýaly hereket etdi.
Gynansak-da, musulmanlaryñ syýasy taryhyndaky ýagdaýlary hiçem öwerlik däl. Soñky ýigrimi ýylda Türkiýede bolup geçenlerem yslam-musulmanlyk, şerigat-musulmanlar nukdaýnazarybdan juda kelleagyryly geçdi. Kapitalizne selle geýdirmäge synanyşmakdan añry gidilmedi! Bulam aýratyn-da täze ýetişip gelýän ýaş nesliñ din bilen (yslam we düzgünleri) arasyna çyzyk çekmegine sebäp boldy.
Dinleriñ we ideologiýalaryñ üç esasy ugry bar:
Ygtykat (dünýä, älem, ynsan we durmuş şekillenmesi), hukuk, ahlak.
Ähli dinleriñ baş maksady (semawy bolsun ýa bolmasyn, tapawudy ýok - buddizm we konfusiçilik hem muña degişli) gowy adamy kemala getirmek.
Gysgaça aýdanda, dinleriñ we ideologiýalaryñ özeni aýry, amallar we amallary ýerine ýetirýänler aýry. Taryh we syýasat pelsepesi hökmünde hemme häkimiýetler ony azu-köp hapalaýar we diýdimzorlaşdyrýar.
Mundan saklanmak bolsa juda kyn bolýar. Dünýänin syýasy taryhy şeýle "aklanma-aklajak bolma" göreşi bilen doly. Gürrüñ juda çuñ we çynlakaý.
Çäji harpykdan saýlamak, kabul etmeleri (восприятие) faktorlara görä düzeltmek juda kyn.
Tugçe Kazazyñ: "Şerigat - Allanyñ merhemeti we rahmeti, Hezreti Muhammediñ ahlagy, Hezreti Omaryñ adalaty, Hezreti Alynyñ batyrgaýlygy, Fatih Soltan Mämmediñ paýhasydyr. Şerigat adam şekilli, hak-hukukly, Allanyñ ýolundan ýöräp ýaşamagyñ formulasydyr. Meniñ añlaýan şerigatym bilen siziñ adamlary yslamdan sowatjak bolup ýamanlaýan şerigatyñyz bir däl" sözleriniñ aşagyny çyzmak gerek.
Yslam bilen yslam şerigaty şobir zatdyr we biri-birinden aýryp bolmaýar. Her bir musulman şol bir wagtyñ özünde yslam şerigatçysydyr. "Yslam gowy, şerigat erbet" diýmek, bolgusyz samramakdan başga zat däl. Adamlary yslamdan sowatmak üçin "Ýok bolsun şerigat!" diýýän bolsañyz-a, ikiýüzlilik (munam bilýäñiz eýýäm!) edýäñiz, arrygyñyzy gynamañ.
Göni gepli boluñ!
"Ýok, gardaş, beýle bolmagyny islämzok! Yslamam siziñki bolsun, şerigatam. Biz öñdenem yslama garşy!" diýýän bolsañyz, dogry gepli hereket etdigiñiz bolardy. Biziñ muña hiç hili nägileligimiz bolup bilmez.
Ol eýýäm siziñ öz işiñiz.
Gös-göni yslama ynanmaýandygyñyzy (şerigat diýip gepi başga ýana sowmazdan) we musulman däldigiñizi hem aýdyp bilersiñiz.
Elbetde, muña-da sözümiz bolmaz.
Iñ bolmanda Ilýas Salman we Eziz Nesin ýaly mert we gönümel bolup bilenligiñizde hiç hili mesele ýok.
Biz barada aýdanda bolsa, düýnüñ yrgalary ýaly dinimizden utanamzok we "gäwüre gahar edip orazamyzy bozmakçy" däl. Alhamdulilla, musulmandyrys we yslam şerigatyna ynanýarys.
Hä, ýene bir zat ýadymdan çykmanka şuny-da aýdaýyn, dogrusyny aýtmaly bolsa Tugçe Kazaz soñky ýaşyl reñki-de diýseñ gowy boýady (ýagny, bilmeýän zadyna bilýänlerden gowy jogap berdi -t.b.).

Altan TAN,
Türkiýeli kürt žurnalisti.

Anna, 03.06.2022 ý.