"Utanmasañ, isläniñi et"

"UTANMASAÑ, ISLÄNIÑI ET"

1999-njy ýylda gorkunç Marmara ýer yranmasyndan soñ birküç ýyllap gije-gündiz diýen ýaly ýer yranmasy hakda gürrüñ etdik.
Seýsmologlar, professorlar, gurluşyk inženerleri bize ähli jikme-jiklikleri bilen bolup geçenleri we bolmaly zady aýtdylar.
Ýöne gynansak-da, birküç ýyldan soñ bul işem ýatdan çykaryldy we şumada çenli 24 ýyllap ýer yranmasy boýunça, Stambul boýunça hiç zat etmedik.
Elbetde, şindizem ondan has beter betbagtlygy başdan geçirdik. Ýene her gün agşam seýsmologlar, gurluşyk inženerleri, munisipalitet başlyklary zeýrenişip otyrlar. Nämeler etmelidigini aýdýarlar.
Elbetde, aýtsynlar: hökümetiñem öz gezeginde aýdylýanlara gulak asmagy gerek.
Berilýän teklipler, geçirilýän seljerişler boýunça täzeden üýtgedip gurmaga girişmek lazym.
Ýöne öñümizdäki iñ uly mesele, iñ uly howp ýene Stambul.
Eýsem bu boýunça näme edilýär?
Ine, Stambul munisipalitetiniñ başlygy Ekrem Imamogly çykyp bir zat diýýär, Daşky gurşaw boýunça ministr Murat Kurum çykyp başga zat diýýär.
Hökümetiñem oýlanyp-ölçerip öñümize getirip goýan çözgüdi Aziýa we Ýewropa ýakasynda bir ýarym million ilatly täze şäherleri gurmak we çüýrük jaýlarda ýaşaýanlary şol ýerik göçürmek.
Aý-how, siz näme edýäniñizi bir bilýäñizmi?
Ençeme ýyllap käkeläp gelýärin. Ýekeje minut meni-de bir diñläýiñ-ä!..
Stambulyñ öñünde duran iñ uly problema - şäheriñ ilatyñ selçeñledilmegi. Ýagny, Stambuluñ Anadolyda guruljak ýaşaýyş massiwlerine göçürilmegi.
Başly-barat, çem geldiginden göçürlişigiñ gürrüñini edemzok. Köp ugurly infrastrukturanyñ taýýarlanan portlaryndan, demir ýollaryndan, bank ulgamyndan, gümrük nokatlaryndan ybarat merkezleriñ döredilmegi we haýal etmän Stambulyñ boşadylmagy.
Boşadylmagy diýlende, Stambul borram-boş bolsun diýemzok: selçeñledilsin, rahatlandyrylsyn, iñ bolmanda şu günki ilatynyñ ýarysyna çenli azaldylsyn.
Şoñ üçinem, ine: "Men täze şäher gurjak. Stambuly-da şol ýerik göçürjek. Beýleki ýerlere-de ýene jaý gurjak. Şäheriñ ilaty 20 milliondan 30 milliona çyksyn". Bu pikir - sag adamyñ etjek pikiri däl. Asla däl.
Ikinji ýene bir uly goh-galmagalymyz şu hepde "Gyzyl Ýarymaýyñ" çadyr satandygynyñ üstünde boldy.
Aý-how, gadyrdan, adam diýilýän zatda az-owlak utanç-haýa bolar.
Nämemiş, "Gyzyl Ýarymaý" anonim şereketmiş, onuñ garamagynda 11 sany şereket işleýärmiş, döwlete-de garaşly dälmiş, şoñ üçinem almaga-da, satmaga-da hukugy barmyş...
Aý-how, gadyrdan, "Gyzyl Ýarymaý" eger öñdenem şeýle bolsa, nämüçin muny halka düşündireñzok?
Ýagny, "Gyzyl Ýarymaýyñ" çem gelen şereketden ýa holdingden tapawudynyñ ýokdugyny, aslyýetinde haýyr-sahawat guramasy däldigini, eger hakykatdanam şeýle bolýan bolsa, nämüçin muny halka aýdañzok?
Onda halk näme sebäpli ganyny, janyny, malyny "Gyzyl Ýarymaýa" bermelimiş?
Uzyn gepiñ gysgasy, araplaryñ bir meşhur nakyly bar: "Utanmasañ, isläniñi et".
Ortada utanýan, utanjak bolýan ýok. Jan dogan, hiç zat etmejek bolsañyz, iñ bolmanda dymyp oturmany bir oñaryñ-a!
Birem işimi oñarmadym diýip, öz islegi bilen işden gidýän ýok.
Gresiýada otly heläkçiligi bolanda 43 adam gurban boldy. Transport ministri arzasyny ýazyp, işden gitdi.
Aý-how, gadyrdan, ýekesi çykyp öz işinden gitjek bolýan ýog-a?
Tussag edilen munisipalitet başlygyna çenli işden gitmelidir öýdenok. Tussag edilýär, ýöne wezipesini tabşyranok.
Şonuñ üçinem şeýle kelle we şeýle çemeleşme boldugyça, şeýle utançsyzlyk dowam etdigiçe problemalara doly we dogry çözgüt tapmak-da mümkin däl.
Şeýle-de, şu hepdäniñ ýene bir täsin üýtgeşmeleriniñ biri Yragyñ merkezi hökümeti Kerkukda hatlardyr resminamalaryñ Yrakda ulanylýan iki resmi dil bolan arap we kürt dillerinde ýazylyp bilinjekdigini ýene bir gezek nygtady.
Türkiýäniñ Daşary işler ministrligi şobada kyýamat gopdurdy.
Ynha, "Kerkuk türkmen şäheridir. Türkmen diliniñem ulanylmagy gerek. Türkmen dilinde-de resmi hatlaryñ, ýüzlenmeleriñ bolmagy gerek".
Rast gürrüñ, hökman bolmaly. Biz muny öñdenem aýdyp gelýäris.
Bir ýerde dürli diller bar bolsa, şol dilleriñ köp ulanylýan ýerlerinde şol dil döwlet derejesinde-de ulanylaýmaly.
A ýogsa-da, eý Türkiýäniñ Daşary işler ministrligi, eý Mewlüt Çawuşogly, menem olaryñ ýüzlenişi ýaly eý diýeýin, eýläýin-le biraz:
- Türkiýede näme sebäpli ulanamzok?
Türk dili döwlet derejesinde ulanylsyn. Ine, käbirlerimiz (menem şoña degişli), ikinji resmi dilimiz bolsun diýenimizde nämüçin kyýamatlary turuzýarsyñyz?
Hawa, Yrakda türkmen dilinde-de, kürt dilinde-de, arap dilinde-de gürläbermeli.
Ýöne bir öwrüliñ-de, öz ýurduñyza-da göz aýlañ-a.
Halka akyl satanyñyzda az-owlak öz akylyñyzy-da başyñyza alyñ. Şeýle ýalñyşlyklardan yza gaýdyñ.
Dogrusy, Türkiýede kürt diliniñem, araplaryñ köp ýaşaýan Antakýa, Mardin, Siirt ýaly ýerlerde arap diliniñem döwlet derejesinde ulanylmagynyñ hiç kime zeleli-zyýany ýok.
Gaýtam tersine, peýdasy bar. Agzybirlige, jebislige, parahatçylyga peýdasy bar.

Altan TAN.

Anna, 03.03.2023 ý.