Soñky elli ýylda iki million adam tebigy heläkçilikde aradan çykdy

BÜTINDÜNÝÄ METEOROLOGIÝA GURAMASY: SOÑKY ELLI ÝYLDA IKI MILLION ADAM TEBIGY HELÄKÇILIKLER ZERARLY ARADAN ÇYKDY

1970-nji ýyldan bäri "iñ garyp gatlaklara zyýan ýetirip gelen" 11 müñ 778 sany uly apy-tupanlaryñ bolup geçendigi mälim edildi.
Suw-sil joşgunlaryndan, güýçli ýellerden we tokaý ýangynlaryndan gelip çykan maddy zyýan şol ýyldan bäri sekiz esse artyp, 4,3 trillion dollara ýetdi (AP).

Bütindünýä Meteorologiýa (World Meteorological Organisation/WMO) soñky elli ýylda aşa howa şertleri, klimat we suw bilen baglanyşykly hadysalar sebäpli iki million adamyñ wepat bolandygyny mälim etdi.
WMO-nyñ baş sekretary 1970-nji ýyldan bäri 11 müñ 778 sany uly tebigy heläkçiligiñ hasaba alynandygyny we bu heläkçilikleriñ "iñ garyp gatlaklara zyýan ýetirendigini" nygtap, şeýle hadysalaryñ yzyndan mälim edilen ölümleriñ 90%-den gowragyngñ ösüp barýan ýurtlarda bolýandygyny aýtdy.
Suw-sil joşgunlaryndan, güýçli ýellerden we tokaý ýangynlaryndan gelip çykan maddy zyýan şol ýyldan bäri sekiz esse artyp, 4,3 trillion dollara ýetdi.

Ýangyn söndürijiler maý aýynda Italiýanyñ Kastel-Bolonýeze obasynda üstüni suw basan garryny halas edýär (AP).

WMO wagtyndan öñ duýduryjy sistemalaryñ we tebigy heläkçilik boýunça işleriñ kämilleşdirilmegi bilen şol wagtdan bäri ölenleriñ sanynyñ ep-esli azalandygyny aýdýar.
WMO-nyñ üsti ýetirilen Howa, klimat, suw kadadan çykmalaryndan gelip çykan ölümler we maddy ýitgiler atlasynda analiz edilen 1970-2021-nji ýyllar aralygynda ABŞ-nyñ bir özüniñ ýitiren 1,7 trillion dollary bolup geçen maddy ýitgileriñ 39%-ne deñ gelýär.
Beýleki bir ýandan WMO ösmedik ýurtlar bilen ösüp barýan ownuk ada döwletleriniñ ykdysadyýetleriniñ ululygy möçberinde ummasyz köp zyýana goýýandygyny belläp geçdi. Eýýämden 2019-njy ýyla çenli döwri öz içine alýan Atlasa 2020-nji we 2021-nji ýylyñ maglumatlary-da goşuldy.

ABŞ-nyñ Ýuta ştatynyñ Sirakýus şäheriniñ golaýyndaky Uly Duz kölünde suwuñ azalandygy sebäpli Antelipa adasynyñ marinasy gurap, jaýryk atyp ýatyr (AP)

Soñky iki ýyldaky 22 müñ 608 ölüm wakasy bilen adam pidalary azalyp barýanam bolsa, köpüsi gaý-tupanlar bilen baglanyşykly maddy ýitgiler artýar.
WMO-nyñ baş sekretary professor Petteri Taalas "Gynansak-da, howa, klimat, suw bilen baglanyşykly howp-hatarlaryñ agramyny iñ garawsyz jemgyýetler çekýär" diýýär.
Iññän gazaply siklonik harasat bolan Mokka muña bir mysal. Harasat Mýanmarda, Bangladeşda giñ möçberli weýrançylyga getirip, garyp gatlaklaryñ ýagdaýyny öñküsindenem beter güne saldy. Ondan öñem Mýanmarda, Bangladeşlerde on müñlerçe, hatda ýüz müñlerde adam wepat bolupdy.

Şu ýylyñ maý aýynda gaý-tupanyñ giñ möçberli weýrançylyga ýol açan ýeri bolan Bangladeşiñ Koks-Bazar şäherindäki San-Martin adasynda bir aýal Mokka tüweleýiniñ öýüne ýetiren zyýanyny hasaplaýar (AP)

Wagtyndan öñ berilýän duýduryşlar we tebigy betbagtçylyklar boýunça degişli gulluklaryñ edýän işleri netijesinde pajygaly ölümler minimal derejede azaldy. Wagtyndan öñ berilýän duýduryşlar adamlaryñ janyny halas edýär.
Dünýä boýunça mälim edilen ähli ölümleriñ 47%-i (1 milliona golaýy) Aziýada bolup geçdi, tropikal siklonlar bu ölümleriñ belli-başly sebäpleriniñ biri.
Bangladeş 281 tebigy heläkçilikden gelip çykan 520 müñ 758 ölüm bilen Aziýada iñ köp adam pidasyny beren ýurt.
Ýewropada 1784 tebigy heläkçilikde 166 müñ 492 adam wepat bolup, bu san dünýä derejesinde hasaba alynan ölümleriñ 8%-ne deñ gelýär.

2021-nji ýylda Türkiýede ýüze çykan tokaý ýangynyndan gaçyp barýan biri. Dünýä boýunça mälim edilen adam pidalarynyñ 8%-i Ýewropada bolup geçdi (AFP)

Habar berlen adam pidalarynyñ sebäbi jokrama yssylar, maddy ýitgileriñ esasy sebäbi bolsa siller boldy.
Wagtyndan öñ duýduryjy abzallaryñ 2027-nji ýyla çenli ýer ýüzünde ýaşaýan hemmelere elýeterli edilmegini isleýän WMO muny tizleşdirmek üçin 22-nji maýda geçirilmegi meýilleşdirilýän Bütindünýä Meteorologiýa kongresiniñ öñüsyrasynda toplan maglumatlaryny çap etdi.
BMG-nyñ şahamçalary, ösüş bamklary, hökümet ýolbaşçylary, wagtyndan öñ berilýän duýduryşlaryñ köpçülige ýetirilmegine jogapkär meteorologiýa we gidrologiýa hyzmatlaryndan wekiller gelip, bir hepdäniñ dowamynda Şweýsariýanyñ Ženewa şäheronde maslahat ederler.
Birleşen Korollygyñ hem agzasy bolan Kongres BMG-nyñ "Hemmeler üçin wagtyndan öñ duýduryşlar" meýilnamasynyñ şu ýylky möhüm strategiki işleriniñ biridigini nygtady.

Tara KOBHEM,
iñlis žurnalistkasy.

Duşenbe, 22.05.2023 ý.