Stambulda eýranlylar bilen Eýran-ABŞ futbol duşuşygyna tomaşa etmek...

STAMBULDA EÝRANLYLAR BILEN EÝRAN-ABŞ FUTBOL DUŞUŞYGYNA TOMAŞA ETMEK...

Häzir dowam edip duran dünýä çempionatynyñ Eýran-ABŞ futbol duşuşygyna eýranlylar bilen bilelikde tomaşa etdik. Olaryñ arasynda biriniñ aýdýan sözi oppozisionerlerdäki emosional bulaşyklygy görkezýärdi: "Eýranyñ utmagyny islämok, ýöne utulmagyny-da islämok. Oýun deñe-deñ gutarsyn we Eýran indiki tapgyra çyksyn!"

Eýran bilen ABŞ 25 ýyldan soñ bir futbol duşuşygynda garşylaşýar. Bu oýna eýranlylar bilen bilelikde tomaşa etmek üçin Feriköýüñ aşakky bölegindäki kiçijik dynç alyş merkezine gitdim.*
Baran ýerim Stambulyñ ugursyz çet raýonlarynyñ biri. Metrobusdan düşenden soñ gijäniñ garañkylygynda 20 minut dagy pyýada ýöräp, barmaly ýerime bardym.
"Green Cafe" duşenbe gününden başga her gün sagat 12:00-dan 00:00-a çenli açyk. Menýusynda ýazylgydygyna garamazdan eýran naharlaryny iýip biljekdigiñize ynamym ýok. Pyýada gitjek bolsañyz, metrobusdan "Okmeýdany hassahanasy" ("Okmeydanı Hastane") duralgasyna düşenden soñ "Feriköý" gonamçylygyja tarap ýol ýöremeli.
Daşardan seredende eýran garbanyşhanasyna meñzäbem duranok. Içeri girenimde 55-60 adamlyk toparyñ oýunyñ başlamagyna bir sagat galanda göze gelimlije dükany doldurandygyny gördüm.

Azyndan on bäş sany dagy aýal-gyz bardy we diñe biriniñ kellesi başýapynjalydy. Stolyñ üsti dürli içgilerden we pizzalardan doludy, özara gürrüñler başlapdy... 30 ýaşlaryndaky bir ýigit telefonymda içerini surata alýanymy görüp, uzakdan parsça gygyrdy we ýanyndakylary güldürdi.
Parsça bilmeýänimi aýdanymda, ol aksentsiz türkçesi bilen ýañky aýdan degişmesini terjime etdi:
- Ýañky düşürenleriñi Eýrana ugratmarsyñ-a?
Degişme bir ýana, örän gowy adamlaryñ arasyna gelendigimi aýdyp biljek. Käbir eýranlylar surata düşmekden gaça durdular, emma bu olaryñ gorkýandygy üçin däl-de, ätiýaçlygy elden bermezlik üçindi...
Biraz wagtdan soñ futbol duşuşygyna bilelikde tomaşa etmek üçin öñden gürleşenimiz Mehtap ýanymyza geldi.
Onuñ Stambula gelenine ýañy üç ýyl bolanam bolsa, türkçe gowy bilýär. Ol türkçe öwrenmegiñ kyn düşmändigini aýtdy:
- Tähranda türk tanyşlarym bardy. Türk medeniýetine öwrenişmek maña kyn düşmedi.
Mehtap futbola gyzyganok, ol bu gije bäri diñe wagtyny geçirmäge geldi, elbetde, gijäniñ soñunda Eýranyñ utuljagyndan bihabar.
Hernäme-de bolsa, wagty gowy geçendir, sebäbi şu gün bärde her kim bir pikirde...
Eýran bilen ABŞ-nyñ arasyndaky meseleler hemmelere mälim. Bu futbol duşuşygy diýseñ ähmiýetli, çünki utulan tarap dünýä çempionaty bilen hoşlaşmaly.
Üstesine çylşyrymly döwre gabat geldi. Özem käbir eýranlylaryñ pikiriçe ýurtlarynda trawmatiki wakalar bolup geçýärkä, toparyñ turnire gatnaşmagy nädogrudy.
Mehtapdan bu barada soranymda, jogap yzky stoldan geldi. Adynyñ Ariýan Fahridigini aýdýan bir azeri türki gep atdy:
- Meñ pikirimçe hökman gatnaşmaly!

• "Amerikanlary doganym ýaly görýärin"

Ariýan özüne azeri diýenok, emma azeri diýilse ýokuş görübem duranok. "Meniñ aslym türki kowumdan gaýdýar, ýöne özümi doly eýranly hasaplaýan" diýýär.
Emma ol Eýran milli futbol ýygyndysyna janköýerlik edýärmi?
Ine, şuña gysga jogap bermek kyn...
- Birinji oýunda Angliýanyñ ýygyndy toparymyzyñ derwezesine alty gol salanyna begendim - diýýän Ariýan sözlerini şeýle dowam etdirýär: - Çünki bular halkymyzyñ ýygyndy topary däl, döwletiñki. Eýranda günde 20-30 adam öldürilýärkä, bu futbolçylar ýyrşaryp surata düşýärdiler. Biz olaryñ begenmegini islämzok. Olar Katara gitjek bolup durkalar, prezident Reisiniñ öñünde iki bükülip durdular. Bu bolsa bize ýaramady. Emma dogup-dörän ýurdumyzy-da janymyz-tenimiz bilen söýýäris. Eýranyñ utmagyny göwnümiz isleýär. - Ol sözüni şeýle jemledi: - Amerikanlary doganym ýaly görýärin.
Ýatdan çykarmanka aýdaýyn, kafe iki bolup gelipdik. Men gepläp durkam, azerbaýjanly dostum Rüstem Ismailbeýli hem ýazgy edýärdi.
Ariýany Rüstem bilen tanyşdyrdym. Olar mazaly özara gürrüñe gyzyganda, men kafeniñ has ýagty, ümsüm, ikinji gatyna, maşgala bolup oturylýan ýerine çykdym.

• Gülriz Şen: "Režim oppozisiýa garşy milli ýygyndy topary ulanýar"

Oýundan öñ meniñ bilen telefonda gürleşen eýranşynas alym Gülriz Şen milli ýygyndy topary gowy görýänem bolsa, Eýrandaky düzgüni halamaýan, iki arada galan adamlardan söz açdy. Indem Şeniñ "Milli ýygyndy topary gapma-garşylykly duýgulary döredýär" diýen hakykaty bilen ýüzbe-ýüz boldum oturyberdim.
Şeniñ pikiriçe Ibrahim Reisi hökümetiniñ protest demonstrasiýalary sebäpli sarsgyna düşendigi üçin Dünýä çempionatynyñ oýunlaryny dartgynlylygy gowşatmak we milli duýgulary güýçlendirip, halky režimiñ tarapyna çekmek maksady bilen ulanmak isleýärdi.
Galyberse-de, režimiñ tarapdarlygyny edýänleriñ arasynda-da oppozisionerleriñkä meñzeş üýtgeşmeleriñ bolup geçýändigini görmek bolýar:
Eýranyñ aşa konserwatiw "Keýhan" gazetiniñ baş editory Hüseýin Ş.Medaili milli futbolçylaryñ Angliýa duşuşygynda bilkastlaýyn gowşak oýnap, sabotaž edendiklerini öñe sürüpdi. Eýran Uelsi 2:0 utanda bolsa, "sözümi yzyna alýan" diýdi. Her kim milli ýygyndy toparyñ üstünden pozisiýasyny belli etmäge, ideologik pozisiýasyny berkitmãge dyrjaşýar.
Şuña ünsüñizi çekeýin: Bu oýun Katarda - ýerleriniñ ýarsy amerikan harby bazalary bolan arap ýurdunda oýnalýar. Emin ispaniýaly. Lotoreýa şereketleri ABŞ-ny fawori görkezýärler.
Kafe dolanyp geleliñ. Oýun başlady. Öñinçä "Milli ýygyndy toparymyza janköýerlik edemok" diýip duranlar indi "Eýran, Eýran!" diýip, el çarpyşýarlar...
Ýöne ABŞ-nyñ oýunçylary güýçli oýun görkezýär. Öñe basyş edýärler, dolanyp gelen topa erk edip bilýärler.
Eýranyñ bolsa heniz ýeke şuty ýok. Amerikanlar asly horwat oýunçysy Pulisiçiñ 38-nji minutda salan goly bilen öñe saýlanýarlar. Eýrana öte defansiw futbolynyñ jerimesini çekdirýärler...
Arakesmede eýranly bir jübüt bilen gürrüñ etdim. Fatoş psihologdan oturan adamlaryñ psihologiýasyny soradym. Ol "bulam-bujar" diýip jogap berdi. Bularyñ bärik futbol görmäge gelmändiklerini aýtdy:
- Futbolçylarymyzyñ Angliýa bilen oýnamagynyñ öñüsyrasynda gimnimizi aýtmandyklaryna begenipdik, emma Uels bilen oýnanlarynda we şu oýunda aýdanlaryna gynandyk.
Elbetde, Eýranyñ Rewolýusion gwardiýasynyñ futbolçylary gorkuzandygyny, "Angliýa bilen oýnanda çykaran nysagyñyzy ABŞ oýnunda gaýtalanan ýagdaýynda maşgalalaryñyza, dogan-garyndaşlaryñyza azar bereris!" diýip haýbat atandyklaryny bilýän bolsa gerek...

• "Eýranyñ utmagynam islämok!"

1998-nji ýyldaky dillere dessan bolan futbol duşuşygyny ýada saldym. Eýran ABŞ-ny Ali Daýiniñ we Mehdi Mahdawikiýanyñ gollary bilen 2:1 utanda, men liseýde okap ýördüm.
Men ol oýny konserwatiw (dindar) toparyñ arasynda görüpdim. ABŞ-nyñ iki urgusy derwezäniñ sütünine degip, yzyna gaýdypdy. Göýä "Hudaý musulmanlara kömek edýän" ýalydy.
Türkiýedäki sünni dindarlaryñ Eýrany häzirkisinden has köp oñlaýan ýyllarydy.
Fatoşyñ aýtmagyna görä, indi Eýranda-da, bärde-de birmahalky şol atmosfera ýok...
Ýusubyñ sözleri bolsa eýranly oppozisionerleriñ emosional gapma-garşylygyny diýseñ gowy açyp görkezýär:
- Eýranyñ utmagyny islämok, ýöne utulmagynam islämok. Oýun deñe-deñ gutarsyn we Eýran indiki tapgyra çyksyn.
Bilmeýänler üçin bir bellik: Eýrana ýeke utuk ýeterlik, emma ABŞ hökman utmaly.
Oýnuñ ikinji ýarymy başlady. Eýran başdakysyndan has gowy oýnady. Soñky 15 minutda ABŞ-ny başagaýlyga saldylar.
Emma hüjümleri soñuna çenli alyp çykyp we netijelendirip, howply pursatlary döredip bilenoklar.
90+8-nji minutda eýranly futbolçy Taremi jerime meýdançasynda amerikan oýunçysy Wikersiñ badyna ýere ýykylýar.
Eýranlylar jerime urgusynyñ berilmegine garaşýarlar. Kafedäkileriñ deñ ýarsy aýak üstüne galdy. Käte aýallaryñ sesi erkekleriñ gohuny basyp ýatyraýjak bolýar.
Eýran +10 minutlyk ekstra wagtyny-da ulanyp bilenok. Ahyry iñ soñky jürlewügem çalyndy. ABŞ utdy. 1998-nji ýylyñ rewanşyny aldylar...
Angliýa bilen oýnalandan soñ Tähranyñ köçelerinde iñlis baýdaklary bilen çykyp, Angliýanyñ utanyna begenen eýranlylar bolupdy.
Bu oýundan soñam Eýranyñ Sekkez we Senendej şäherlerinde salýut atylyp, ABŞ-nyñ üstünligi gutlandy.
Nämeleriñ bolup geçýändigine düşünmek üçin başga bir eýranşynas Arif Keskin bilen habarlaşdym.

• Arif Keskin: "Futbolçylar ikitaraply basyş astynda galdy"

Eýran-ABŞ futbol duşuşygy hakda pikirini aýdan eýranşynas Arif Keskiniñ aýdyşyndan, eýran jemgyýetiniñ aglaba bölegi Yslam respublikasynyñ bolmagyny islänok.
Milli ýygyndy toparyñ üstünligi režimiñ ýeñişi bolmalydy. Emma añlarynda hernäçe şeýle pikir aýlansa-da, göwünleri milli ýygyndy toparlaryna janköýerlik edesleri geler.
Arif Keskin sözlerini şeýle düşündirdi:
- Aslynda ýaryşdan öñ protestçileriñ arasynda şeýle çekişme bardy: "Milli ýygyndy topary goldamalymy, goldamaly dälmi?"
Ilkibaşda goldarly göründiler. Haçanda futbolçylar Reisi bilen duşuşdylar we ol duşuşykdan käbir pursatlar köpçüligiñ dykgatyna ýetirildi welin, ýagny, egilişleri, bükülişleri, eýle-beýle... Şol pursatlardan soñ ýygyndy topara agyr tankydy sözler ýagdyrmaga başladylar. Birinji oýunda futbolçylar gimniñ sözlerini gaýtalamandyklaryna örän begendiler, ýöne toparyñ utulanyna-da begendiler. Ikinji oýunda milli ýygyndy utdy welin, režim öz tarapdarlaryny köçä dökdi. Ol ýeñiş reformaçylaryñ arasynda bölünişik döretdi. Käbirleri "oñaýsyz hereketlerimiz zyýanymyza bolup biler" diýen pikirde milli ýygynda janköýerlik edip başlady.
- Eger bu oýunda Eýran ABŞ-ny ýeñen bolsa, hemme zat reformaçylaryñ zyýanyna bolardy. Bu ýagdaý taraplaryñ arasynda mertebe göreşine öwrülipdi - diýen Keskin: - Futbolçylar ikitaraply basyş astynda galsylae we bu ýagdaý olaryñ doly keýpini gaçyrdy. Ahyrynda basyşlaryñ, haýbat atmalaryñ, bütin bu oñaýsyz şertleriñ netijesinde Eýran utuldy... - diýdi.

Bellik: Makalany taýýarlamakda eden kömegi üçin Serbest Ferhan Sindä aýratyn minnetdarlygymy bildirýärin.

Alper BUDKA.

Penşenbe, 01.12.2022 ý.