"On emir" boýunça täsin çaklama

"ON EMIR" BOÝUNÇA TÄSIN ÇAKLAMA

"Tura nazar düşüp, daglar ýananda..."
"Kuhy-Tur üstüde raz aýtgan oşol Musa kany?.."
Magtymguly PYRAGY.

Ysraýylyñ Hebrýu uniwersitetiniñ psihologiýa bölüminiñ başlygy Benni Şanon "Töwratdaky" Müsürden çykyp gaýdyşy gürrüñ berýän "Eksodus" bilen "On emiriñ" galýusinasiýa arkaly ýazylandygyny orta atdy.
Ol Musa pygamberiñ (a.s) Sinaý dagynda ösýän akasiýa we sedofotlary iýendigi sebäpli, galýusinasiýa alamatlaryny başdan geçirendigini öñe sürdi. Şanonyñ bu baradaky makalasy "Time and Mind" atly filosofiýa žurnalynda çap bolanynda, diñe dindar ýewreýleriñ däl, eýsem beýleki dinleriñ wekilleriniñem nägileligine sebäp boldy.
Uzak wagtlap ösümlikleriñ adama edýän psihoaktiw täsirleri boýunça barlag işlerini geçiren professor Şanon Eksodusdaky "Sesler eşdildi" bölüminiñ müñlerçe gezek dürli-dürli görnüşde şerh edilýändigini ýañzydýar. Ol bu bölümde ýazylanlaryñ manysy bilen baglanyşykly alamatlary şamanlaryñ welilik satmak üçin içýän “aýahuaska” garyndysyny icen badyna duýup başlandygyny aýdýar. Alym Amazonka tokaýlaryñ jümmüşinde ýerli halkyñ hödürlän “aýahuaska” içgisini içende, az salymyñ içinde käbir sesleri eşidip, dini yşaratlary añladýan galýusinasiýalary görnüp ugrapdyr. Şondan soñ ol garyndynyñ düzümindäki ösümlikleri öwrenipdir. Aýahuaskanyñ düzüminde akasiýa hem bar eken. Şanon öz başyndan geçen tejribä esaslanyp Eksodusa ýüzlenýär we kitapdaky şu jümleleri ýatladýar: "Çalylar ot aldy, ýöne ýok bolmady. Gök gübürdedi, ýagtylyk ýaýyldy, mukaddes surnaýyñ sesi "On emir" inderilende eşdildi. Musanyñ bedeni Hudaýa sataşanda parlap başlady. Musanyñ dogany Harunyñ taýagy towlanyp duran ýylana öwrüldi..."
Şanon Eksodusyñ bu bölüminde beýan edilenlere meñzeş zatlary “aýahuaska” içenden soñ özüniñem görendigini öñe sürýär.
"Aýahuaska synagyny" Sinaý dagynyñ gerişlerinde ýerleşen akasiýa we sedefot ösümliginden iýibem gaýtalan professor Şanon, ýene-de şolar ýaly dini we ruhany alamatlary añladýan galýusinasiýalary görendigini aýdýar. Şanon "Elbetde, Töwraty ýazmak üçin bu otlar ýeterlik däl, çünki munuñ üçin Musa bolmak gerek" diýýär.
Töwrat Sinaý dagyny Musa pygamberiñ öñbaşçylygyndaky Ysraýyl ogullarynyñ (ýewreýleriñ) Müsürden gelýärkäler säginen, Hezreti Musanyñ Hudaý bilen gürleşip, "On emiri" alan ýeri hökmünde ýatlap geçýär. Waka Töwratda şeýle beýan edilýär:

"Çykyş. 19:16. Üçünji gün irden gök gübürdedi, ýyldyrym çakdy. Dagyñ üstünde goýras bulut bardy. Şol wagtam güýçli surnaý sesi ýañlandy. Düşelgede hemmeler gorkunjyna titräp başlady.
19:17. Musa halka Hudaý bilen duşuşmak üçin düşelgeden çykmalaryna öñbaşçylyk etdi. Olar dagyñ eteginde durdylar.
19:18 Sinaý dagynyñ çar tarapyny tüsse gaplady. Çünki Reb dagyñ üstüne ýanyp duran oduñ içinde inipdi. Dagdan ojagyñ tüssesi ýaly tüsse çykýardy. Daglar ýerinden oýnap, ikiýana elenýärdi.
19:20 Reb Sinaý dagynyñ üstüne indi. Ol Musanyñ dagyñ depesine dagyrdy. Musa daga çykdy."

Gurhanda Hezreti Musanyñ Ysraýyl ogullaryna baş bolup, Müsürden çykansoñ Gyzyl deñiziñ içinden geçendigi, soñra Sinaý dagyna ýönelendigi aýdylýar. Hezreyi Musa kowmundan aýrylyp, taýýar bolan wagtynda Sinaý dagyna baryp ýetýär. "On emir" atly görkezme pygambere şol wagt Sinaý dagynda inýär. Sinaý dagy Gurhanda “Tur-y Sina” bolup geçýär. "Merýem" süresiniñ 52-nji aýatynda: "Oña Turyñ sag tarapyndan seslendik we ony (özi bilen) gizlinlikde sözleşmek üçin ýakynlaşdyk" diýilýär. "Bakara" süresiniñ 39-njy aýatynda bolsa: "Hany, siz bilen şertleşip Tury üstüñize galdyrmandykmy (we): "Size berenimize (kitaba) mäkäm ýapyşyñ we diñläñ" (diýmändikmi)" diýilýär.

■ "ON EMIR" näme?

"On emir" Sinaý (Tur) dagynda Hudaý tarapyn Musa pygambere berilen we ýewreýleriñ kabul eden esasy ýörelgeleridir.
"On emir" Musa pygamber Sinaýdan düşende özi bilen bile iki daş bölegine ýazgyly 10 emiri alyp düşýär. Olar şular ýaly görnüşe bölünýär:

1. Seni Müsürde gulçulykdan çykaran Hudaý mendirin!
2. Menden başga Hudaýyñ bolmaz. Boşlukda, ýeriñ üstünde ýa astynda, deñziñ çuñluklarynda bar bolan barlyklaryñ suratlaryny çekip, olara çokunma!
3. Hudaýyñ adyny boş ýere agzyña alma!
4. Şenbe gününi hemişe hatyrala, ony mukaddes saý! Hepdäniñ alty güni işläp, ýedinjisinde dynç alarsyñ. Şenbe güni dynç alyş günüdir. Şol gün özüñden, ogluñdan, gyzyñdan, çagalaryñdan, haýwanlaryñdan, gysgaça aýdanda hiç kim işlemesin!
5. Ene-atañy syla!
6. Hiç kimi öldürme!
7. Zyna etme!
8. Ogurlyk etme!
9. Ýalandan şaýat bolma!
10. Özgäniñ öýüne, mülküne, aýalyna, hyzmatkärine, öküzine, eşegine, mahlasy saña degişli däl zatlara gözüñi dikme!

# Internet maglumatlary esasynda taýýarlandy.