Ahmyr / hekaýa

AHMYR

Geldi lukman gapynyň daş ýüzünde saklandy-da, elindäki içi däri-dermandan doly sumkasyny ýerde goýdy. Aşaky petlesi gopan, çagşaýmanyň bäri ýanyndaky agaç gapyny iki eli bilen biraz galdyrybrak, özüne tarap çekip açdy. Salam berip içerik girdi. Äpişgelerine mata tutulyp garaňkyradylan jaýda ilki ol hiç zat saýgarmady. Otagyň töründen “Geldi lukman wäleýkim, giriber” diýen, gyryljak sese tarap öwrüldi-de, gapynyň agzynda köwşüni çykardy. Içiniň ýüňleri çykyşyp duran köneje ýorganyň aşagynda ýatan Täçli aganyň ýanynda dyzyny epdi. Sumkasyny gapdalynda goýdy-da, özüne tarap uzan ysgynsyz, çalaja sandyraýan eli ýuwaşja gysady.
― Täçli aga ýagdaýlaryň gowumy?
― Şükür.
― Bu gün nähili, düýnkiden tapawut edýärmi?
― Hawa.
― Başyň aýlanmasy nätdi, galdymy?
Täçli aga başyny atdy.
― Hany, onda eliňi uzat, gan basyşyňy barlaly.
Gan basyşy azajyg-a aşak düşüpdir, ýöne entek kadalaşmandyr. Geldi lukman Täçli aganyň başujunda düýn öz eli bilen goýup giden dermanlaryna gözüni aýlady. Şol durşy. Ellenmändirem.
―Täçli aga,bulardan içmediňmi?
Täçli aga “Näme göreňokmy?” diýýän ýaly, Geldi lukmanyň ýüzüne seretdi. Ýöne gogap bermedi. Geldi lukman turup gapynyň ýanynda duran setilden jüňňül bilen susup suw aldy. Goýan dermanlaryny gabyndan çykaryp, Täçli aganyň eline tutdurdy-da, suwly jüňňüli uzatdy. Soňam sanjym etmek üçin taýynlanyp ugrady. Şol aralykda-da indi näçenji gezekdir, içerä göz aýlady. Dogrusy, gözüň eglener ýaly zad-a ýokdam welin, ýöne şu döwürler, şeýle pukara ýaşaýşyň bardygy Geldi lukman üçin geňdi. Bir otagly, petigi pes jaýyň haçan agardylany belli bolmadyk diwarlary garalyp gidipdir. Sag burçda kiçiräk sowadyjy “hyň-ň-ň” edip, uly minnet bilen işläp dur. Onuň gapdalynda açyk gök reňkdäki, mydama bir gapysy aşak gyşaryp ýatan, gap-gaç goýulýan stol bar. Üstündäki zatlar köne bolsa-da, arassalanyp, rejelije goýlupdyr. Olaryň garşysyndaky burçda duran, geçirilýän nurbaty döwük, atam eýýämden galan reňksiz telewizoryňam ýüzüne mata örtülipdir. Şoň bilen açylyp-ýapylýan bolmaly, üstünde-de satanlaryny gerip köneje atagzy ýatyr. Täçli aganyň baş- ujunda üstüne ýorgan-düşek eplenen, demir sandyk goýlupdyr. Gapy tarapda duran iki gözli gaz ojagyň ýanynda bolsa biri ýarpylan, içi suwly iki sany üsti gapaksyz setil, ine bar bolan goş.
Geldi lukman sanjym edip bolansoň hassanyň gapdalynda aýbogdaşyny gurup oturdy. Eden sanjymynyň etjek täsirine garaşdy. Täçli aga bir eli bilen sanjym edilen ýerini owkalap, diwara bakyp ýatyşyna: “lukman, Taňryýalkasyn!” diýdi.
― Bile ýalkasyn, Täçli aga. Sag-aman aýak üstüne galyň!
Geldi lukmanyň indi üç gündir, Täçli aganyň ýanyna gatnaýanyna. Täçli aga obanyň çetinde, pagsadan galdyrylan hütdük ýaly jaýda ýeke özi ýaşaýar. Bir obada ýaşasalaram, ol barada Geldi lukmanyň ibaly bilýän zady ýok. Asylam Täçli aga obalarynda hiç kim bilenem içgin gatnaşyk edenok. Geldi lukmanam ýagşyda-ýamanda görşäýmeseler, onuň bilen oturlyşykda, zatda gabatlaşany ýadyna düşenok. Ogly-gyzy, aýaly ýok. Ony Geldi lukman sorag-jogap kagyzynydolduranda bildi. Dogan-garyndaşlaryndanam Täçli agalara myhman gelipdir diýip, Geldi lukman eşidenok. Onuň ýaraman ýykylanynam goňşulary görüp, lukman çagyrypdylar.
Bu täsin adam Geldi lukmany ilkibaşdan geň galdyryp başlady. Has geň galdyranam ýaşulynyň gözleri. Mydama bir zadyň pikirini edýän ýaly bir nokada dikilen, boş, nazary manysyz, şol bir wagtyň özünde-de şeýle bir gussaly, düýpsiz hasrat bilen garaýan gözlere ilkinji gezek gözi düşende Geldiniň endam-jany jümşüldäp gitdi. Öz ýüregem gysyp, giň älem dar görnüp ugrady. Ikinji geň galdyran zadam, onuň ýaşynyň daş keşbi bilen gabat gelmezligi. Orta boýly, hor, garaýagyz, duluklary çykyşyp, gözi hanasyna çöküp duran, burunlak, maňlaý tarapy düşen kelledäki galanja saçlaram duw-ak. Dişinden zat galmadyk ýaşula Geldi lukman altmyşdan-a geçen, ýetmişe golaýlap ýörendir öýdüpdi. Şonuň üçinem ol doglan ýylyny aýdanda Geldi lukman öz gulaklaryna ynanmady. Içinden hasaplasa kyrk bäş ýaşynyň içinde bolup çykdy. Asyl ol entek ellem ýaşamandyr.
Geldi lukman ýene Täçli aganyň gan basyşyny barlady. Biraz aşak düşüpdir.
― Tüweleme erbed-ä däl welin, Täçli aga dermanlaryňam wagtly-wagtynda içseň hasam çalt aýaga galarsyň. Gaty zerurlyk bolmasa, entek düşegiňizden galmaň, bormy? ― Täçli aga baş atdy. Geldi lukman zatlaryny ýygnaşdyryp ugrady. ― Nesip bolsa, agşamlygam gelerin. Siz welin hökman aýdanymy ediň! Kesel bilen oýun etmeli däldir. Ine, men häzir sizden çykyp Solmaz daýzadan habar tutmaly. Olam näçe aýtsamam etmän, indem…
Solmaz daýzanyň ady tutulandan Geldi lukmanyň aýdýanlaryny biparh diňläp ýatan Täçli aga dikine oturdy.
― Solmaz daýza näme boldy?
Geldi lukman “Täçli aga, edýäniň näme, ýat, galma!” – diýip, onuň iki egninden tutup ýatyrjak boldy. Eger-eger, gymyldatmadam. Ýaňyja-da saňňyl-saňňyl edip ysgynsyz ýatan adamdan nam-nyşan galmandyr.
― Inim, aýtsana, Solmaz daýza näme boldy?
― Agyr ýatyr. Düýn daňdana golaý çagyrdylar, birden ýykylypdyr. Näme bolanynam nä, äkidip doly barlamasaň belli jogap berip bolýarmy. Bende, özüne bir gelýär, bir çaşýar. Öň-ä ony bagry heläk edýärdi, birden-birden çişiberýärdi. Ýüreginde-de kem bardy o görgüliň. Şo bolşuna-da siz ýaly, iç diýen dermanyňam içenok. “Ýeke özüm bärde içim gysýar, o taýda garaşyp durlar maňa” diýýä. Haý, bende… Täçli aga siz onuň ýagdaýyndan habarlysyňyz-a? ― Geldi lukmanyň soragy jogapsyz galdy. ― Jukman bolup beý diýmegem bir hili welin, Solmaz daýza soňky ýoluna düşäýdimikä diýýän. Eýýäm dogan-garyndaşlary ýygnanyşyp ugrapdyrlar, daşdakylara-da habar edilip ýör öýdýän.
Täçli aga ýerinden galmakçy boldy.
― Ow, ow, Täçli aga nirä? Ýaňyja gepleşdig-ä…
― Inim, menem ýanyň bilen alyp git!
― Nirä?
― Solmaz daýzalara.
― Ýo-ok, Täçli aga, bu bolmaz. Size düşekden galmak bolanog-a. Lukman hökmünde men size gadagan edýän.
― Onda sen gideňsoň özüm gidäýerin.
― Nädýäňiz-aý Täçli aga, beýtmäň-ä! Gan basyşyňyz ýaňy kadalaşyp ugrad-a.
― Inim ýalbarma-da, buýurma-da. Gowusyny etjek bolsaň, ýanyň bilen alyp git! Bolmasa öz günümi özüm görýän. Düşün, men hökman baraýmaly.
* * *
Taçli aga hassanyň ýanyna Geldi lukman bilen bile girdi. Solmaz daýzalaryň howlusyna ýygnanyşan adamlaryň barysynyňam ýüzleri salykdy. Hatda çagalaram ümsüm girip-çykýarlar. Geldi lukman özlerini garşylan, Solmaz daýzanyň jigisi Hally agadan ýagdaýlary sorady. “Gowulaşyb-a gidiberenok, inim. Tersine, kem-kem agyrlaşýan ýaly,ind-ä özüne-de gelenok” – diýip, Hally aga uludan demini aldy. ― Ýörüň hany…
Hally aganyň elten jaýynyň içinde diňe aýallar otyrdylar. Törde, gat-gat düşelen düşekde, damjalaýyn gidip duran sanjymyň aşagynda Solmaz daýza ýatyr. Geldi lukman ýuwaşlyk bilen hassa golaýlady. Onuň gapdalynda oturanlar ümsümlik bilen turup, lukmana ýer berdiler. Geldi lukman Solmaz daýzanyň ýürek urşuny, gan basyşyny barlady. Gabaklaryny galdyryp, gözüniň içine seretdi. Hassanyň ýanynda goýlan şepagatçy uýa Aýgülden ýagdaýlaryny sorady. “Hüm-m-m” edip, başyny atyp oturşyna üns bilen ony diňledi. “Ind-ä uzak garaşdyrmasa gerek” – diýip, içinden pikir etse-de, ýylgyryp hassanyň başujunda, ýaglygynyň ujy bilen gözüniň ýaşyny sylyp oturan, Solmaz daýzanyň aýal dogany, Şeker daýza ýüzlendi.
― Şeker daýza, tüweleme, Solmaz daýzaň ýagdaýlary öňküsinden gowulaşyberipdir.
Bütin durky blen sorag bolup oturan Şeker daýzanyň ýüzi ýagtylyp gitdi. Oturanlaryňam arasynda hyşy-wyşy köpeldi. Geldi lukman gözüniň gytagyny Täçli aga tarap aýlap goýberdi. Täçli aga oturmandyr, gapdalynda dik dur. Ýüzüniň reňki üýtgäp, gara-ört bolupdyr. Agzy çalarak açylyp, aşaky eňegi titräp, ýaşa dolan gözleri bolsa hanasyndan çykaýjak bolýar. Giň maňlaýda monjuk-monjuk der peýda bolupdyr. Geldi lukman onuň ýagdaýyndan howatyr edip, ýerinden turdy-da, egninden gujaklap aşak oturtdy.
Geldi lukman Solmaz daýza urlan damjanyň çüýşesine sanjym edip, ýene-de derman goşdy. Bolup oturşy ýagdaýly bolansoň Geldi lukman uzak oturman, Solmaz daýzanyň hossarlaryna “Men derrew gelerin” – diýip, Täçli agany alyp gitjek boldy. Emma Täçli aga etmedi. Ol dem alýanam zordan bildirýän Solmaz daýzadan gözüni aýyrman oturyşyna, başyny ýaýkady. Geldi ýaşulynyň golundan tutup birneme dözümliräk gepledi.
― Täçli aga, ýöriň, gaýdalyň indi!
Doňňara daşa dönen Täçli agadan ses-üýn çykmady.
Şol wagt Solmaz daýza çalaja iňledi. Geldi lukman derrew oňa tarap öwrüldi. Syrkaw çalarak gözüni açdy-da, bir zatlar diýip pyşyrdady. Geldi lukman: “Solmaz daýza näme diýýäňiz? Eşitmedim, gaýtalaýyň, näme gerek?” – diýip, gulaklaryny onuň agzyna golaýlatdy. Soňam Täçli aga gözlerini tegeläp seretdi-de: “Hawa, Solmaz daýza, şol, Täçli aga” diýdi. Ady tutulandan Täçli aga tisginip gitdi. Agyr-agyr ýuwdundy. Geldi lukman ony eli bilen yşarat edip çagyrdy-da, Solmaz daýzanyň gapdalygynda oturtdy. Solmaz daýza sanjymsyz elini ýuwaşlyk bilen Täçli aga tarap uzatdy. Täçli aga ony garbap aldy-da, maňlaýyna degirdi. Bütin durky bilen saňňyldap, gara der bolup oturyşyna, pyşyrdap: “S-S-Solmaz daýza, b-b-bagyşlaň m-m-meni!” diýdi. Solmaz daýza ondan gözüni aýyrman ýatyşyna çalaja ýylgyrdy-da bir zatlar diýip pyşyrdady. Täçli aga onuň näme diýenini eşitmedi. Ol Geldi lukmanyň ýüzüne seretdi. Bu bolýan zatlara haýran galyp, gözüni tegeläp oturan Geldi lukmanam egnini gysdy. Diňe lukman däl, jaýyň içinde oturanlaryň hemmesi gözleriniň öňünde bolup geçýän waka düşünmän, äm-säm bolupdylar. Hiç kimden ses-üýn çykmady. Täçli aga hassa tarap omzady-da, ýene-de “S-Solmaz daýza, S-S-solmaz d-d-daýza-a…”diýdi. Solmaz daýza barja güýjüni jemländir-dä, bu gezek onuň üzlem-saplamrak aýdan jogaby eşidildi.
― Geçdim, Täçli, geçdim. Bir mahal geçdim. Özüň, neme edip… beýdip ýörme ahyryn balam! Sapaly janam şu wagt “Täçlini ynjaldyp gaýt” diýýär. Kakasam: “Özüni gynap ýörmesin, Täçlide hiç hili günä ýo-o…”― Solmaz daýza dymdy. Iki egninden agyr-agyr dem alyp ýatyşyna gözlerinden syrygýan ýaşlary togalanyp gelip ýassygyna damdy.
― …Täçli, indi senem ynjan ýeriň bolsa bagyşla-da, meni goýber balam, saklama… Seň bilen razylaşmasam jigerbentlerimiň ýanyna gidip bilemok. Razy bol-da meňňem, olaryňam ruhuny rahatlandyr!..
Bu onuň iň soňky sözi boldy.

* * *
Täçli agany Geldi öýlerine zor bilen alyp gaýtmaly boldy. Şeýtmese olam Solmaz daýzanyň yzy bilen gitjek. Mejaly ýogam welin, ertire çenli myhman alnan Solmaz daýzanyň ýatan otagynyň gapysyny alyp otyr. Kellesini penjeläp iki ýana yranyp oturşyna-da birden-birden gözlerinden ýaş döküp, sessiz aglaýar. Äkitjek bolup ýalbarýan Geldi lukmany dagy diňlänogam. Ahyry Hally aga iki sany ýaş ýigidi Geldi lukmanyň ýanyna goşup, Täçli agany öýlerine ugratdy.
Rahatlanyp, dynç almagy üçin sanjym edilensoňam Täçli aga uklamady. Gözlerini bir nokada dikip, bir zatlaryň pikirini edip ýatdy. Arasynda kükregini dolduryp uludan sowuk dem alýar diýäýmeseň, başga gymyldy-hereket ýok. Onuň ýagdaýyndan ynjalmansoň Geldi lukmanam öýlerine gaýdyp bilenok. Ol ýene-de özüni geň galdyran Täçli agany synlap oturşyna, şu günki waka barada pikir etdi. Solmaz daýza ikisiniň arasyndaky bolan düşünişmezlige aň ýetirjek boldy, bolmady.
Getirilşi ýaly, gozganman ýatan Täçli aga birden kellesine galdyryp Geldi lukmana tarap öwürdi-de, ony üns bilen synlady. Soňam kellesini öňki ýagdaýa getirip, biraz ýatansoň, ýuwaşjadan, öz-özi bilen gepleşýän ýaly gürläp başlady.
― Geldi lukman, sen-ä bu gün gaty geň galansyň?
― Hawa, Täçli aga, gizläp näme edeýin, geň-ä galdym. Diňe menem dälmikäm diýýän geň galan.
― Şeýledir, diňe sen dälsiň. Geldi lukman, men häzir saňa bu bolan ýagdaýyň sebäbini gürrüň bereýin. Senem ony obadaşlarymyza, Solmaz daýzanyň dogan-garyndaşlaryna ýetir. Birden, düşünişmezlik döräp, ters pikir edäýmesinler. Ýekeje haýyşym, men obadan gidemsoň aýt. Nesip bolsa dogduk obama dolanjak, indi bärde meni saklaýan zat ýok…
** *
– Gullukdan gelenime bolsa üç-dört gün bolandyr. Geldi lukman özüň bilýäň, geläýen wagtlaryň sowuk bolsun, ýel-ýagmyr bolsun, tapawudy ýok, gullugyň badyna ir bilen turup mäýkelije ylgap, daş göterilen bolardy. Menem nä, o wagtlar hiç kimden kem galar ýaly däl, daň bilen turup, howlynyň içinde ylgab-a bolupdym-da, sygyr ýatagyň ýanynda bilýänje maşklarymy eden bolup durdym. Biziň obada-da edil şu ýerdäki ýaly, iki goňşy aralaryna haýat çekmezdi. Mal ýatak, küde edilip basylan odundyr saman bolaýmasa, başga zat ýokdur. Ine onsoň, maşk edip durdym welin, birden ýeňsämden, “Täçli akga, salam, sag-aman geldiňizmi gullukdan?” – diýip, inçeden ýakymly, ses diýsem-ä bärden gaýtdygym bor, üýtgeşik bir owaz geldi. Öwrülsem, tamdyr odunlyk üçin üýşürilen gowaça çöpleriň gapdalynda bir owadan gyz eli setilli maňa seredip, ýylgyryp dur. Aňkaryp salamyny almagam ýadymdan çykarypdyryn. Ilki tanamadym. Ýöne keşbi ýaman tanyş görünýär. “Gurt aganyň gyzy Näzik bolaýmasyn?” – diýip, içimden çak etdim. Älhepus üýtgäýenini, gulluga gidenimde dagy gulpagyny tasadyp ylgapjyk ýörenje gyzjagazdy welin, indi keýpine seredip synlap durmaly, dessanlarda waspy edilýän peri-peýkere öwrüläýipdir. Gözlerini diýsene, düýpsiz umman kibi, gulaçlap aňyrsyna ýeter ýaly däl. Bir bakanda eliňi-aýagyňy baglap, dilden-agyzdan goýup, özüne bendi edip barýar. Zordan:
― Näzik, senmi?! ― diýdim.
― Wiý, Täçli akga, nätdiňiz-ä muny? Başgalar-a uly wezipä geçse, ýa birden gaty baýasa adam tanamadyksyran bolýa welin, siz-ä gulluga gidip geleniňize-de gomparan bolýaňyzmy? ― diýip, jak-jaklap gülüp goýberdi. Gülküsi dagy, entek eşidilmedik, owadan bir mukam.
― Geň görüp oturasy zat ýok bärde, goňşy. Tanar ýaly bolmansyň-a― diýdim.
― Wiý, tanap-tanamaz ýaly näme bolupdyr? ― diýdi.
― Owadan bolupsyň― diýdim.
― Öň nä men owadan dälmidim?― diýip ol ýene-de birgeňsi güldi. Ah-ow, görüp otursam, owadanlyg-a bir owadanlyk welin, ýitije, duzlyja dilem berlipdir-ä oňa. Gülüp bakýan ala gözlerem göni bäbenegimiň içine sünjilip, aljyradyp barýar. Biraz özümi dürsäp, aýagym ýer tutup ugransoň ondan kem galmazlyk üçin, menem bilgeşleýin tersine tutup başladym.
― Ýo-ok, gaýtam öň has owadandyň.
― Indi näme? ― diýip näz bilen sorady.
― Indimi? Indä-rä biraz ötüşip ugrapsyňmy, nämemi, bäbekligiňdäki owadanlykdan zat galmandyr― diýdim. Gowaça çöpleriniň arasyndan çykan jakgyldy al-asmana göterildi. Oňa goşulyşyp horazlaram gygyryşyp ugradylar. Ine, Geldi lukman, şeýdip men köne goňşym Näzik bilen täzeden tanyşdym.
Jigim Selbi bilen hem ýaşytdaş, hem synpdaş bolansoň, Näzik eli boşaşdygy öýe gelerdi.Tebigaty alçak,degşip-gülüşmegi gowy görýän Näzik bilen men gaty çalt öwrenişdim. Onuň öňem şeýle göwnaçyk bolan bolmagam mümkin, Selb-ä “şol bir bolşy-la” diýdi.Ýöne näme üçindir öň oňa üns bermändirin. Öýe gelip-gideninem bilmän galýan halyma, indi ýoluna seredip başladym. Garaşdym. Gelerine, maňa kakdyryp henek ataryna sabyrsyzlyk bilen garaşdym. Beren jogabyma gözlerini ýaşardyp, hezil edip gülse, meniň üçin iň uly baýrakdy. Şol gün aýagym ýere degmän, howada gaýar ýörerdim. Öňkülerinden has owadanlaşan, gyzygy artan ýagty jahanda özümden başga bagtly adam bardyr öýtmezdim. Garaz gaty öwrenişdik. Yzam näme, gitjek ýeriň ýok, söýgä ýazdy. Ilki men özümde öň bolmadyk, birhili üýtgeşik dowul tapdym. Olam derrew mende öňküligiň ýoklugyny duýdy-da, gaçgaklap başlady. Öýe gelmesini azaltdy. Jigimiň özüni öýlerine çagyryp ugrady. Meniň içimde täze dörän, dynuwsyz gopýan harasat welin gün-günden güýjerledi. Soňabaka ol harasat ýüregime sygmady, menem dünýä sygmadym. Bütin durkum, dabanymdan depäme çenli ony küýsäp, göresi gelip, her demimde “Näzik, Näzik” – diýip, alaçsyz pyşyrdady. Ahyry başga ýol galmansoň, jigim Selbä ýagdaýlarymy düşündirip, kömek etmegini haýyş etdim. Onsuz ýaşap bilmejegimi Näzige aýt diýdim. Selbi, jigijigim, şol wagtyň özünde jorasynyň ýanyna ylgady. Göwnüme bolmagam mümkin, gaty uzak eglendi. Ýüregim karar tapman bir öýe girýän, bir daş çykýan, iki gözümem Näzuikleriň howlusynda. Ine, ahyram Selbi çykdy, Näzigem ýanynda. Biraz ugradansoň, Näzik howlyň ortarasynda doňňara daş bolup duran meni görüp, jorasy bilen hoşlaşdy-da, yzyna dolandy. “Baý-bo-ow, biý-ä bolmad-ow” diýdim içimden. Gowulyga ýormadym, yzyna gidenini. Ýüzümi sallap, sekiniň üstüne çökdüm-de, jigimiň çykarjak hökümine garaşdym. Ýöne, ýalňyşypdyryn, çünki olam meni erbet görmeýän eken. Asyl, Näzik meni göreninde utanyp öýlerine dolanan eken. Ine, Geldi lukman, şeýdibem biz halaşyp başladyk. Gündiz görüşýänimize kararymyz ýetmän, soňabaka agşamlaryna gowaça küdesiniň ýanynda duşuşyp ugradyk. Gara mahmalyň ýüzüne seçilen ak patrak ýaly lowurdaşýan, bolşumyza guwanyp bize gözlerini gyrpýan ýyldyzlara seredip arzuwlar etdik. Biri-birimize kimiň has güýçli söýýändigini subut etmek üçin, dürli-dürli deliller getirdik. Şunda mydama men ýeňýärdim. Wah, o günleri diýsene-e… ― Täçli aga gözlerini ýumup, hyrçyny dişledi. Uludan demini aldy. Onuň gürrüňini üns bilen diňläp oturan Geldiden ses çykmady. Täçli aga bir salymdan gürrüňini dowam etdi. ― Howwa-a-a, ine şeýdip biz Näzik bilen alty aýdan gowrak duşuşdyk, söýüşdik. Biziňkilerem, Näzigiňkilerem, Gurt agadan başgasy bu ýagdaýdan habarlydylar. Bu gün-erte hossarlarymy gudaçylyga iberjek bolup ýördüm. Näzigem ejesine duýdurypdy, sawça garaşyp ýördiler. Ine, bir günem Näzik goňşy etraba, daýylarynyňka toýa gitdi. Ogul öýerýän ekenler. Gidende: “Aňyrsy ik-üç günden gelerin, men o taýda sensiz karar tapmaryn” diýipdi. Bir hepde geçdi, Näzik gelmedi. Başdaky üç güni kän görüp ýördüm welin, bir hepdä dagy nädip çydanymam bilemok. Kellä-de her zatlar gelýär. Günde Selbini öýlerine iberýän, gelenini, gelmedigini, näme sebäp bilen eglenýänini bilmek üçin. Jigimiň: “Täze gelniň ýanynda galypdyr, erte-birigün gelýär” diýen jogaby biraz ynjaltsa-da, näme üçindir kalbymdaky galagopluk aýrylmady.
Ahyram “Näzik gelipdir” diýen habary eşitdim. Garaşdym öýde, ine geler, häli geler diýip. Gelmedi. Göwnüme bir hepdäniň aýralygyndan soň ylgap gaýdaýjak ýalydy welin, ertesem gelmedi. Men-ä nädip barjagymy bilemok, onuň bolsa bahanasy bar ― Selbini görmäge geläýmeli. Ownuk-uşak iş bilen baranymda-da gabatlaşmady. Selbä-de idili jogap berenok, “Işim bar” diýýärmişin. O nähili beýle zerur işkä ol, magşugyňy görmekden saklar ýaly diýýän içimden? Ýene bir hepde geçdi. Näzigiň howlularyndadygyny görip daş çykdygym öýlerine girýär. Ahyry bir gün, namazşam wagtlary mallaryna suw görkezip durka gabatlaşdym. Soňky bolşuny düşündirer, şeýtmeli bolandygyny, bolmasa bolmaýandygyny ynandyrar öýtdüm, düşündirme nire, ýüzüme-de seredenok, beren soraglaryma-da idili jogap bermedi. Bu gabadymdaky aşak seredip gaşyny çytyp duran gyz meniň Näzigim däldi, şoňa meňzeş, başga biri duran ýalydy. Indi gyýma gaşlarynyň aşagyndan bakýan ala gözlerden mähir däl-de sowuklyk gelýärdi. “Näzik, näme bolanyny bir düşündir ahyryn! Mende günä barmy? Ýa başga biri gep berip ara çöp atdymy? Hä?! Eýle bolsa anygyna ýeteli. Özümden-ä arkaýyn, mende gizlär ýaly syr ýok. Başga sebäp bar bolsa-da aýt, beýdip gaçgaklap ýörme!” diýdim. Sesini çykaranok. Şol öýlerine tarap owsun atyp dur. Ahyram: “Täçli, sen meni bagyşla! Indi gaýrat et-de meni ideme! Meni başga birine berýärler” diýdi-de, öýlerine tarap ylgaşlap gitdi. Üstümden gaýnag suw guýlan ýaly boldy. O nähili başga birine berýärler? Kime berýärler? A men näme? Hemme zat gürleşilgid-ä, iki tarapam razyd-a. Beýik uçutdan dik başaşaklygyna goýberilen ýaly boldum. Kelleçanagym pytrap, beýnim syçrap, düw-dagyn boldy. Birnäçe wagtlab-a nirede gezip, näme işläp ýörenimem bilmedim. Hemme zat edil düýşde ýaly, turýan, işe gidýän, gelýän, ýatýan. Naharam iý diýmeseler gezdim ýördüm. Iýenimde-de tagamyny duýmadym. Maňa dözmän jigijigim Selbi, ýene-de gidip Näzik bilen gürleşipdir. Oňa-da idili jogap bermän, gaýtam sähel zady bahana edip tersleşipdir.
Näzikden ýaňky jogaby eşidenime näçe wagt bolanyny, kimden ýetenini bilemok, “Näzik durmuşa çykýarmyş” diýen habar gulagyma degdi. Ýüzüme sowuk suw sepilip ukudan oýadylan ýaly boldum. Selbiden sorasam, “dogry akga, çykýar” diýdi. Derrew Näzigi aljak oglanyň özi, nirede, nädip tanşandyklary barada sorag-ideg edişdirdim. Il-günüňem bilmeýän zady ýog-ow, Geldi lukman. Asyl olar ähli maglumaty eýýäm ýygnap goýan ekenler. Selbem eşidipdir-de, maňa aýtmaga çekinipdir. Olar Näzik daýylaryna, toýa gideninde tanşypdyrlar. Daýysynyň öýlenen oglunyň dosty eken. Şol taýda-da ol oglan Näzige söz aýdypdyr, derrewem hoşniýetli jogap alypdyr. ― Täçli aga kellesini galdyryp Geldä tarap seretdi. ― O nähili beýle bolýar-aý, Geldi lukman? Ömür görmedik, tanamadyk oglanyňa, özüňi öldürmäge taýyn derejede söýüşen, “ölsem ýeriňki, ölmesem seňki” diýşip wadalaşan ýigidiňi çalşyp bormy?
Geldi egnini gysyp: “Aý, käwagt şeýle ýagdaýlaram gabat geläýýär” – diýip mydyrdady. Onuň jogaby bilen kanagatlanmadyk Täçli aga: “Gabat gelmeli zatmy şol, hä?! Ä-ä-äý, bolýar-da” – diýip, başyny ýaýkady-da, kellesini ýassyga goýdy. Kükregini dolduryp dem aldy. Onuň ýagdaýyndan howatyr eden Geldi, Täçli aganyň gan basyşyny barlajak boldy. “Ýo-ok, Geldi lukman, gowy ýagdaýym, degmäň!” diýensoň, gaýra çekildi. Täçli aga birsalymdan köşeşip, gürrüňini dowam etdi.
― Beýdip birden wadasyndan dänen bolsa gaty üýtgeşik oglanmyka diýsem, “ýok-la, ýöne barly ýeriň çagasy-da” diýdiler. Ine, gep gör nireden çykdy. Dogrudanam barly ýeriň, özem biriniň ýeke çagasy eken. Gaty sylanylýan adamlar ― kakas-a obalarynda mekdep direktory, ejesem şol ýerde mugallyma bolup işleýän eken. Sen Geldi lukman olary tanyýaň-a? ― Täçli aganyň garaşman durka beren sowalyna Geldi “men-ä bilmedim” diýýän manyda egnini gysdy.
― Hangeldi mollum bilen Solmaz daýza-da. ― Geldiniň gözleri tegelendi. ― Hawwa inim, şolar. Meniň Näzigime söz aýdanam olaryň ýekeje ogullary Sapaly eken. ― Taçli aga ýene gözüni bir nokada dikip, gürlemän ýatdy. ― Haw-wa-a, şol eken. ― Täçli aga uludan demini aldy. ― Ine onsoň men hemme zady anykladym-da, bolan ýagdaýa özümçe çak urdum. Näzigimi akladym. Zorluk görendir, bolmasa özüni beýle alyp barmaly däl ol diýdim. Gurply ýer bolsa pullary bilen, baýlygy bilen Gurt aganyň gözüni baglandyrlar, Näzigimem kakasynyň gepinden çykyp bilen däldir diýdüm. Göz öňüme-de gijelerini ýatman aglap geçirýän, Näzigim gelýär. Onsoň eýtmeli-beýtmeli söýgimi, kapasa düşen Näzigimi halas etmeli diýip netijä geldim. Haý, bolýarda-a… Ine onsoň men öňürti Sapaly bilen gürleşmegi, oňa “biziň päk söýgimiziň arasyna düşme” diýmegi ýüregime düwdüm. Şo niýet bilenem Geldi lukman ine, şu ýere, siziň obaňyza geldim. Soraşdyryp Hangeldi mollumlaryň öýlerini tapdym. Derwezäni Hangeldi aganyň özi açdy. Sapalyny sorasam oglunyň irdenki çykyp gidişidigini, haçan geljeginiň näbellidigini, islesem girip garaşyp biljekdigimi aýdyp, öýlerine çagyrdy. Solmaz daýza sekiniň üstüne düşek okladyp, öňümde çaý-nan goýdurdy, hal-ahwal soraşdy. Bolşumdan, özümi alyp barşymdan rejämiň gowy däldigini aňandyrda: “Inim edil geleniňden habarymy soraýar diýme, birhili aljyraňňy görünýäň-le, eýgilikmidir? Ýa bizlik işiň barmydy, näme hyzmat?” diýip sorady.
― Ýaşuly, eýgilikle welin, ýöne, Sapaly bilen biraz, gürrüňim bardy― diýdim.
― Sapalyň-a inim şu gün nesip bolsa bir ýerlerden çykar welin, edil näçelere geljegini bilmedim-dä men. Eglenmegem mümkin. Bu wagt aladalyrak ol, öýlenjek bolup ýör― diýdi.
― Bilýän ― diýdim.
― Hä, aýtdymy eýýäm toýuny? Ýöne entek sähed-ä alnanok. Nesip bolsa, çarşenbe güni gidip almakçy― diýdi.
Saňňyldap ugranymy bilýän, bolsa-da saklandym. Zordan özüme erk etdim. Ýagdaýymy bildirmezlik üçin aşak bakyp, sesimi çykarman oturdym.
Bir sagatdan gowrak ýaly garaşandyryn. Hangeldi aga ondan-mundan gep oklap, sorag berip, näme maksat bilen gelenimi biljek bolýar. Dommarylyp, berýän soraglaryna-da gysgadan jogap berşimden duýdy o pahyr, habarymyň oňly däldigini. Ahyry: “Men ertir geläýerin” – diýip, turmak bilen boldum. Iňkise giden ýaşuly meniň matlabymy bilmän goýberesi gelmedi.
― Bolmasa inim, Sapala aýtjak zadyňy maňa aýdaýsan-a, gaty bir syr bolmasa ― diýdi. Menem içimden: “Aýt Täçli, çekinme, hiç nebsiň agyrmasyn. Goý baýlygyňa baýrynyp edeniňi edip ýörmeli däldigini bilsin” diýdim-de, bar zady oňa, Hangeldi aga aýtdym. Wah, men nä bileýin-n… ― Täçli aganyň gözlerinden ýaş syrygyp gaýtdy. ― Wah, näme utaryn öýtdüm diýsene, akmak diýsänim. Şol wagt göwnüme dogry ýaly, edýän hereketim. Aýtdym, bar zady aýtdym. Näzik bilen bir-birimizi gaty söýýändigimizi aýdyp, aramyza böwet bolmazlyklaryny haýyş etdim.
Hangeldi aga bir “bäh” diýdi-de, aşak bakyp oturyberdi. Bir salymdanam şol oturşyna, ýüzüme-de seretmän:
― Bä-ä-ä, habaryň-a gaty agyr eken. Ýöne iş-işden geçmänkä gelip aýdyp dogry edipsiň. Ýöne bu meseläni men däl, Sapaly çözer. Sen öý salgyňy goýup git, geldigi hemme zady oňa bolşy-bolşy ýaly edip aýdaryn. Ertiriň özünde ýanyňa barar, onsoň bile oturyp belli bir netijä gelersiňiz-dä ― diýdi.
Men Hangeldi agadan beýle mert sözleri eşidip, eden çakymyň ýalňyşdygyna, onuň hemme zada düşünýändigine, mesligine çydap bilmän ýören adam däldigine göz ýetirdim. Bimaza edendigim üçin ondan ötünç sorap, öý salgymy aýtdym-da, turmak bilen boldum. Hangeldi aga-da meni ugratmaga çykdy. Derwezäniň agzynda ýaşuly bilen hoşlaşyp durkam, akja Źiguli köçeden öwrüldi-de, gabadymyzda saklandy. Hangeldi aga: “Büý-ä bolaýdy, hana Sapalam geldi.Oňa özüň aýtsaň gowy bor” diýdi. Ulagdan: “Kaka bir ýere barýaňyzmy, taşlap geleýinmi?” – diýip, men deň-duş, akýagyz, inçeden uzyn boýly, buýra-byýra gara saçly, gözleri gülüp duran bir ýigit çykdy. Hangeldi aga oňa:
― Aý ýok, oglum, hiç ýerigem gitjek bolamzok, myhmany ugratmaga çykdym ― diýdi.
―Salawmäleýkim ― diýip, Sapaly ýylgyryp iki elini uzatdy. Geldi lukman, şu wagtam göz öňümden gidenok-da, onuň ýylgyryp salam berip durşy ― Täçli aganyň gözünden bir damja ýaş syrygyp gaýtdy-da, ýüzündäki ýygyrtlaryň arasyna siňdi.― Nähili aýylganç habar getirenimden bihabar Sapaly: “Indi gijigip barýar ahyry, myhmanyňy goýbermän, ýatymlyk alyp galaýmaly ekeniňdä, kaka!” diýdi. Hangeldi aga-da:
― Sapaly, oglum, bu myhman meniňki däl, seňki. Seniň ýanyňa gelipdir ― diýdi.
― Olar ýaly bolsa dagy bu gün hiç ýerigem gideňizok. Ertir ir bilenjik nirä bolsa-da özümjik eltip gaýdaýaryn ― diýip, Sapaly ýylgyryp maňa ýüzlendi.
― Oglum, bu myhman gaty howlukmaç. Özem bir möhüm habar bilen gelipdir. Saňa aýtmaly zatlary bar eken, ilki habaryny al, soň çözäýersiňiz galmalymy, gitmelimi…
Şeý diýip Hangeldi aga öwrülip howlularyna girip gitdi. Sapalam meniň ýüzüme soragly seretdi. Menem ýaňy Hangeldi aga aýdanlarymy oňa-da gaýtaladym. Sapalam edil kakasy ýaly “bäh-h” diýdi-de, arkasynda duran ulagyna ýaplandy. Birdenem yzly-yzyna sorag berip başlady.
― Olam seni söýýämi?
― Hawwa ― diýdim.
― Özi aýtdymy ýa çak edýäňmi?
― Öz agzyndan eşitdim. Bir gezegem däl, telim sapar eşitdim― diýdim.
― Iň soňky gezek haçan aýtdy.
― Bärik, ertir daýylaryna toýa gaýtmaly gününiň agşamy, duşuşanymyzda eşitdim ― diýdim.
Sapalynyň gözleri hanasyndan çykaýjak boldy.
― Duşuşyga-da çykýadymy? ― diýip sorady.
― Hawwa ― diýdim.
― Haçandan bäri?
― Bir-birimize söýýänligimizi aýdanymyzdan bäri ― diýdim.
― Haçan aýdyşdyňyz?
― Bir ýyla golaýlap barýar ― diýdim.
― Onsoň?..― diýdi.
―Name onsoň? ― diýdim.
― Duşuşykda?..― diýdi.
― Näme duşuşykda? ― diýdim.
― Boldumy?..
Men onuň näme diýjek bolýanyna düşündim.
― Serhetden-ä geçilenok, Sapaly, ýöne…
― Düşnükli… ― diýip Sapaly bir nokada seredip durdy. ― Maňa bolsa ol “söýýänim ýok” diýdi. “Näme üçindir seni ilki görenimden sulhum aldy” diýdi. “Mydama seniň pikiriňi edip, seni göz öňümden gidirip bilmän ýörün, şol söýgimikä?” – diýip, söýginiň nämediginem bilmedik bolup, menden soran boldy… ― diýip, Sapaly ajy ýylgyrdy. Geldi lukman, Näzik maňa aýdan sözlerini sözme-söz Sapala-da gaýtalan bolsa nätjek. Şu ýerde bildim Näzigiň ata-enesiniň bu meselede elleriniň ýokdugyny, Sapala durmuşa çykmaklygam onuň özüniň gelen netijesi ekenidigini. Aý, näme, Geldi lukman, maňa barsa bäş doganyň ulusy,üçümizem oglan. Uly bolsaňam nä, yzyňdaky öýlenensoň öýden çykaýmaly. Onuň üçinem jaý gurmaly, öý goş jemlemeli. Inileriň öýlenende-de kömek etmeli. Sapala barsa welin, o zatlar ýok. Giň howly, şarňyldap duran jaý, ulaglaram bar, garaz eliňi sowuk suwa urmaly däl. Wah, giç düşündim, Geldi lukman, giç. Başda beýle pikirler kellä-de gelenokdy ahyryn. Sapaly bolsa şol öz-özi bilen gürleşýän ýaly tiňkesini bir nokada dikip, ýuwaşlyk bilen gürledi durdy. ―Duşuşyga-da: “Beýle-de bir zat bormy” – diýip, utanç hasap eden bolup çykmadyk bolýardy. Menem samsyk, şeýle arassa, päk gyz maňlaýyma ýazylanyna begenip ýörüpdirin. Oýnatgy sen Sapaly, oýnatgy. Gowy edip barmagyň ujunda aýlapdyrlar-a seni, häý… ― diýip, Sapaly uludan demini aldy-da, başyny galdyryp maňa ýüzlendi: ― Neme, sen dost arkaýyn bol-da, öýüňe gaýdyber. Men tarapdan siziň öňüňize böwet bolmaz. Asylam halaşýanynyň bardygyny bilen bolsam, men oňa söz aýtmazdym― diýdi.
Men yzyma – oba gaýtdym. Ýöne näme üçindir indi Nazigiň Sapala barmajakdygyna, maňa nesip etjekdigine hiç begenip bilmedim. Gaýtam onuň iki ýüzlüligine gaharym gelip, ýüregimdäki oňa bolan söýgä derek ýigrenç ody tutaşyp ugrady.
Sapaly sözünde durdy. Gudaçylygy bozdurdy. Birinden Näzige hat iberip, şonda-da bar zady bolşy-bolşy ýaly beýan edipdir. Bu zatlary maňa gowy habar aýdýandyryn öýdüp Selbi aýtdy. Ýöne men ýene-de begenmedim. Begenip bilmedim. Dogrusy, Sapaly bilen bolan gürrüňden soň Näzigiň adyny eşitsemem aňrym bärime geldi durdy.
Aradan bir hepde geçip-geçmänkä-de başga bir habar, gaty agyr habar meni atdan agdarylan ýaly etdi. Sapaly özüni… Wah, ýaşlygyň, ganygyzmalygyň etdirýän zady-da. Görgüli çyny bilen göwnüni beren bolmaly, bolmasa beýtmez-dä. Ýa-da özüniň aldananyna, oýnalanyna, päk, ellenmedik diýip, ulanylan harydyň boýnuna dakyljak bolnanyna namys etdimi, belli däl, garaz düzedilip bolmajak iş boldy. Ýöne inim Geldi lukman, şondan soň meniň üçin bütün dünýä agdar-düňder bolup, ykbalymam düýbünden çak etmedik tarapyma tutduryp gitdi.
Ol ajy habary men Näzikden eşitdim. Ir bilen, işe gitjek bolup durdym.Uly ili bilen ses edip, saçlarynam ýaýyp gapydan Näzik gireninde öýdäkileriň zähreleri ýaryldy. Menem äm-säm boldum. Ilki meniň Sapala aramyzda bolan zatlary aýdyp, toýlarynyň bozulanlygy üçin gykylyklaşmaga geldimikä öýtdüm. Ol däl eken… Näzik gapydan girişi ýaly iki elinem maňa tarap uzadyp jynssyz gygyrdy-da penjelerini ýaýdy. Bir düýrmek bolup, özüni üstüme zyňdy. Gözümi çykararmyka öýtdüm, hälem jigim Selbi saklaýdy. Ejemem bir gapdalyndan tutýar. Näzik bolsa: “Maksadyňä ýetdiňmi, maksadyňa ýetdiňmi…” – diýip, agzyna gelenini aýdýar. Ejem bilen jigim bolsa: “Näme boldy-da, näme boldy? Goý sesiňi, il-gün näme diýer” – diýip, ony köşeşdirjek bolýarlar. Ol bolsa köşeşer, goýar ýaly däl.
― Il-gün näme diýse şony diýsin. Gaýtam goý bilsinler, öz aralarynda nähili ganhoruň gezip ýörendigini. Näme gözleriňi mölerdýäň? Maksadyňa ýetdiň dämi, haramzada?! Hana, gitdi ol indi dolanmaza, hezil et, heşelle kak. Bol-da, nämä dursuň, tans et, aýdym aýt, begend-ä! Ýa entek hemme kişiden aryňy alyp ýetişeňokmy? Indi menem iberjek bolýaňmy Sapalynyň yzyndan o dünýä? Hä, aýt bol, ganhor neji-i-is…” – diýip, aglap haýkyryşy Geldi lukman şu wagtam gulagymda ýaňlanyp dur,.
Nädip öýden çykanymy, bu oba gelenimi, Hangeldi agalara baranymy bilemok. Hangeldi agany görenimden: “Ýaşuly bagyşla, öt günämi!” – diýip, aýagyna ýykylanymy bilýän. Baý, gaty beýik adam eken-aý. Meni taýaklap, yzyma it salyp goýbermeli welin, gaýtam: “Hany goý, beýdip durma, boljak işdir, tur. Seniň bärde günäň ýok” – diýip, meni köşeşdirýär. He-e-e-eh, olar ýaly adamlar gaty seýrek gelýändir bu jahana, Geldi lukma-an, gaty seýrek. Görgüli daşyndan bildirmedik bolsa-da, ogly bilen aýraçylyga ýüregi uzak çydamady. Sapalynyň ýyly berilmänkä gitdi olam, ýeke dikrarynyň yzyndan.
Ine, Geldi lukman, şondan bärem men şu obada. Men sebäpli öýi ýykylan, ýekeje oglundan, kyýamatlyk ýanýoldaşyndan jyda düşüp ýeke galan Solmaz daýza öz ömrümi bagyş etmegi kasam edip, kömek gerek bolsa häzir bolaýyn, gitmänkä-de razylaşaýyn, ýetişmän galaýmaýyn diýip, şu obada ýurt tutundym.Tarpa-taýyn gidensoň Hangeldi aga bilen razylaşyp bilmedim. Solmaz daýza meniň kömegimi kabul etmedi. Gaýtam kellämi etegime salyp ýanyna baranymda: “Täçli, sen indi gelme! Seni görsem ähli zat täzeden göz öňümde janlanyp, ýaraly ýüregime duz sepilýär. Kakasy bagyşlady, menem bagyşlaýan, esasanam Alla bagyşlasyn seni” diýdi. Oňa men düşünýän, kimiň öz jigerleriniň ölümine sebäp bolan adamy günde-günaşa göresi geler. Hiç kimiň… Ine onsoň, obaň arçynlary, baş hasapçylary, hat gatnadýançylary bilen gürleşip, hiç kime aýtmazlyk şerti bilen aýlygymy her dürli sebäpler bilen Solmaz daýza gowşar ýaly etdim. Odur-budur gerekdigini eşitsem, ýumşy bitýänçä ynjalmadym. Eden kasamymdan sowulmazlygym üçin, öýli-işiklem bolmadym. Ine, bu günem günäm geçildi, Geldi lukman. Men indi dol-a däl welin, biraz-a ynjaldym. Sebäbi olar bagyşlasalaram, entek men özümi bagyşlap bilemok. Geldi lukman bir bendäniň, onda-da hudaýlykly, gowy adamyň ölümine sebäp bolmak gaty agyr ýük eken. Her gün ýüz gezek ölüp, şonça-da direlýän. Indi düzedip bilmejekdigime akylym ýetse-de, ökünip aňrysyna çykyp bilemok. Her gün şol bir zat, şol bir waka göz öňümde gaýtalanyp dur. Eýden bolsam eýle bordy, beýden bolsam beýle bordy… Hiç soňy ýog-a oň…
Taçli aga aňrysyna öwrüldi. Horja çiginler silkinip-silkinip gitdi. Ýöne hiç hili ses çykmady.
Edelen sanjym täsir eden bolsa gerek, Täçli aga ymyzgandy. Hä diýmänem çalajadan hor çekip başlady. Geldem eşiden wakasyna haýran bolup ep-esli wagt sarsman oturdy. Daýaw bolmadyk şojagaz gerdeniň beýle agyr ýüki ömürboýy nädip göterip gelendigine geň galdy. Onuň hor çekip ugranyny görensoň, durmuşyň duşmanyňa-da dilenmejek ýowuz synagyna duçar bolup, ömrüni ýalňyz geçiren hassany ýeke goýasy gelmän, sandygyň üstündäki köneje ýorganlaryň birini alyp bir gyra ýazdy-da, gyşardy.Ýöne gözüne uky gelmedi.

31.09.2014 ý.

Maksat HUDAÝGULYÝEW.