Bütindünýä sosialistlerinde uruş çekişmesi: düýp günäkär NATO-my, Russiýa?

BÜTINDÜNÝÄ SOSIALISTLERINDE URUŞ ÇEKIŞMESI: DÜÝP GÜNÄKÄR NATO-my, RUSSIÝA?

Dünýäniñ çar künjünden belli-başly sosialist toparlaryñ we şahslaryñ Russiýa-Ukraina urşy hakdaky pikirleri

2014-nji ýylyñ 16-njy martynda Krymyñ Orsyýete birikdirilmegi boýunça jedelli referendumyñ geçirilmeginden soñ sebitde öñki SSSR-iñ baýdagyny asmana galdyranam bolupdy. (AP)

Russiýanyñ Ukraina çozmagy dünýä jemgyýetçiliginde birinji belgili gürrüñe öwrülensoñ, bütindünýä sosialistleri-de bu boýunça pikirlerini orta atdy.
1991-nji ýylda SSSR-iñ dargamagy bilen birnäçe regional kontrolyny elden gideren Moskwa hökümeti mundan öñ Çeçenistana, Dagystana, Gürjüstana, Abhaziýa, Günorta Osetiýa çozupdy. Şindi bularyñ ählisinden has güýçli bolan Ukraina garşy harby operasiýa geçirmegi we NATO-nyñ Kiýew hökümetine berýän goldawy çepçileriñ (sosialistleriñ) pozisiýasyny kesgitleýän esasy faktorlar boldy.
Käbirleri bu çozuşa "rus imperializmi" diýip baha berse, käbirleri-de kapitalistik Günbatar blogynyñ Moskwa garşy oýnan oýnunyñ gutulgysyz netije hökmünde garady.
Aşakda siziñ üçin dünýäniñ görnükli sosialistleriniñ üýtgeşmelere berýän düşündirişlerini topladyk.

• Amerikan sosialistleri näme pikir edýär?

Orsyýete garşy iñ köp sesini gataldýan ýurtda ýaşaýan amerikan sosialistleriniñ näme diýýändigine seredip geçmek peýdaly bolar.
ABŞ-nyñ Kommunistik partiýasy (CPUSA) öz saýtyndan ýaýradan beýanatyna şeýle başlady:
"Amerikan halkyna Baýden hökümetiniñ haýal etmän ugruny üýtgetmegini talap etmekleri üçin seslenýäris. Uruş hiç haçan oñlanyljak çözgüt bolup bilmez we iñ berk görnüşde ret edilmelidir. Şol sebäpli Orsyýete-de goşun bölümlerini yza çekmäge çagyrýarys. Ähli sanksiýalar ýatyrylmaly we serhetler howpsuz ýagdaýa getirilmeli".
Partiýa Ukrainanyñ NATO-nyñ hataryna kabul edilen ýagdaýynda durnukly parahatçylygy üpjün etmegiñ mümkin däldigini-de öñe sürdi.
Muña meñzeş pozisiýada duran Sosialistler we Azat-ediş partiýasy (PSL) ukrain konfliktiniñ çözgüdi üçin NATO-nyñ giñelme syýasatyny bes etmeginiñ gerekdigini aýtdy.
Russiýanyñ endişeleriniñ dogrudygy aýdyldy. "NATO-nyñ barlygynyñ özi dünýäde parahatçylyga garşy iññän çynlakaý howp döredýär" diýlen sözleriñ ýer alan beýanatynda "guramanyñ dargadylmagynyñ hem-ä Gündogar Ýewropadaky partlamagyñ öñüsyrasynda duran dartgynlylygy aradan aýyrjakdygy, hemem bütindünýä parahatçylygyna tarap ädiljek taryhy ädim boljakdygy öñe sürüldi.
Sosialistik partiýa (SPUSA) uruşy bes etmek çagyryşyny edende Moskwanyñ tarapyny tutýandygyny mese-mälim bildirdi. Mesele boýunça berilen beýanatda üýtgeşmeler "ABŞ-nyñ, ÝB-niñ we NATO-nyñ Orsyýete garşy ýöreden prowokasiýalary netijesinde" bolandygy aýdyldy.
Esasy akymdaky syýasatçylar bu partiýalara garanda Orsyýete has köpräk dozada tankydy bellikleri etdi. Ýurduñ iñ uly Amerikan Demokrat-Sosialistler partiýasy (DSA) "Russiýanyñ Ukraina çozmagyny berk ýazgarýarys" diýip başlan beýanatynda gyssagly diplomatik gepleşikleriñ geçirilmeginiñ zerurdygyna ünsi çekdi.
Urşuñ agramynyñ sebitdäki garamaýak işçileriñ boýnuna düşjekdigi aýdylyp, Moskwa hökümetine goşun bölümlerini gyssagly yza çekmäge çagyryş edildi. Partiýa ABŞ-nyñ NATO-dan çekilmegi we "bu konflikte äkiden imperialist giñelmäniñ bes edilmegi" baradaky çagyryşlaryny tekrarlady.
Partiýanyñ kommunist ganaty beýanata nägilelik bildiren liberallary "Amerikan liberallarynyñ praktikada oñarýan bar zady uruş turuzmak" diýip tankyt topuna tutdy.
Hem DSA-nyñ, hem-de Demokrat partiýasynyñ agzasy bolup ABŞ-nyñ Kongresinde ýer alan şahslardan Aleksandriýa Ocasio-Cortez bolsa şeýle diýdi:
"Russiýanyñ Ukraina çozmagyny oñlap bolmaz. ABŞ Putine we onuñ oligarhlaryna sanksiýa goýup dogry edýär. Uly möçberli bosgun konfliktine garşy ýaranlarymyz bilen bilelikde iş alyp barmalydyrys. Şeýle-de haýsydyr bir harby operasiýa Kongresiñ bir agyzdan ses bermegi arkaly geçirilmelidir".

Russia's invasion of Ukraine is indefensible. The U.S. is right to impose targeted sanctions on Putin & his oligarchs. We also must work with our allies to prepare for a refugee crisis on a massive scale. Finally, any military action must take place with Congressional approval. https://t.co/XpQqwEKlN0

— Rep. Alexandria Ocasio-Cortez (@RepAOC) February 23, 2022

Ocasio-Cortez bilen bir ganatda ýer alan Raşida Tlaib hem "Häzir Putiniñ ýowuz çozuşyndan gelip çykan çygyrdan çykma howpy bilen ýüzbe-ýüz bolan millionlarça bigünä ukrainalylaryñ janyny goramaga ünsümizi doly gönükdirmelidiris" diýdi.

Kongresde Demokratik partiýadan bolan akýagyz däl dört zenan wekile "manga" diýilýär: Çepden saga Aýanna Pressleý, Ilhan Omar, Raşida Tlaib ve Aleksandriýa Ocasio-Cortez (AP)​​​​​

Minnesotaly Wekiller mejlisiniñ agzasy Ilhan Omar hem Moskwa garşy gönükdirilen sanksiýalary goldady.
Beýleki bir ýandan Aýanna Pressleý sanksiýalaryñ we harby kömekleriñ diplomatiýanyñ ýoluny kesýändigini-de aýtdy.

I agree with @RepBarbaraLee & @Repjayapal. There is no military solution in Ukraine. Harsh sanctions & massive increases in military aid will only raise tensions and hurt our chances of reaching a diplomatic solution.
We can and must prioritize diplomacy and de-escalation. https://t.co/kMJuHyPonK

— Congresswoman Ayanna Pressley (@RepPressley) February 5, 2022

Soñky saýlawlarda Demokratik Partiýadan prezidentlige talaşgärligini görkezen Berni Sanders bolsa penşenbe güni paýlaşan wideoçykyşynda "Bu agressiýa ylalaşyp boljak zat däl. Dünýä ýurtlary demokratiýany we hukuk prinsiplerini goramak üçin berk garşylyk bermeli" diýdi. Sanksiýalary goldaýan Sanders Russiýanyñ içinde urşa garşy çykyş edýän demonstrantlary öwdi.

ABŞ-daky sosialistleriñ belli žurnaly "Jacobin" hem konfliktiñ üstünde jedelleşýän köp sanly makalalary çap etdi. Putiniñ Waşingtondaky "bürgütlere" isleýän zadyny berendigini aýdanlaram boldy, ýönekeý rus raýatlarynyñ bu urşuñ tarapynda däldigini nygtaýanlaram...
Russiýada urşy ýazgaryp çykyş edýän demonstrasiýaçylaryñ bardygynyñ oñyn üýtgeşmedigi žurnalda ýygy-ýygydan nygtalan argumentlerden biri boldy.

With Putin’s Ukraine incursion, hawks in Washington got exactly what they wanted. https://t.co/XUBpWYk5Vs

— Jacobin (@jacobin) February 23, 2022

ABŞ-nyñ günorta sebitlerine süýşenimizde bolsa, häkimiýet başyndaky sosialist partiýalaryñ Russiýany goldaýandygyny görmek bolýar.

• Kuba: Gawana hökümeti Moskwanyñ isleýän zadyny 2027-nji ýyla çenli goýbolsun edenini mälim edenine ýañy birküç sagat geçen badyna bir beýanat berdi. "Sowuk uruşyñ" ýetjek derejesine ýetern ýerlerinden biri bolan we 1962-nji ýyldaky rackets konflikti wagtynda SSSR-iñ ýadro ýaraglaryny çäginde ýerleşdirip, režimini saklap galmaga çytraşan sosialist ýurt ABŞ-ny aýyplady.
Daşary işler ministriniñ sişenbe güni beren beýannamasynda Waşingtonyñ we NATO-nyñ Russiýanyñ howpsuzlygy boýunça häzirki endişelerine üns bermeginiñ gerekdigi nygtaldy. NATO-nyñ giñemeginiñ regional we halkara parahatçylygy üçin howp abandyrýandygy aýdyldy.

• Wenesuela: Wenesueladaky Maduro hökümeti-de ýygjam gatnaşyklary bolan Moskwanyñ tarapyny tutdy. Daşary işler ministrliginiñ beren beýannamasynda 2014-nji ýylda Kiýewiñ Russiýany arkalanýan bölünişikçiler bilen gol çekişen Minsk protokolyny NATO-nyñ we ABŞ-nyñ gižželemegi bilen bozandygy aýdyldy.

• Nikaragua: 1979-1990-njy ýyllarda döwlet ýolbaşçysy bolup işlän döwründe sowet goldawyny alan we 2007-nji ýyldan bäri ýañadandan iş başyna gelen döwründe-de Russiýa bilen ýakyn gatnaşyklary dowam etdiren Daniel Ortega hem tarapyny belli etdi. Ortega Doneskde we Luganskde garaşsyzzlygyny yglan eden rus bölünişikçileriñ Putine arkalanmagyny dogry hasaplady. Ol bu ýerlerde ýaşaýanlaryñ Krymda geçirilen referendum ýaly Orsyýete birikmek isläp biljekdiklerini aýtdy.

• Aziýada kim näme diýdi?

Hytaý: Özüni sosialistik hökümet diýip tanadýan hökümetleriñ iñ ulusyna seredilende, Pekiniñ operasiýa "çozuş" diýmekden gaça durýandygyny görmek bolýar. Russiýanyñ iñ uly söwda partnýory bolan Hytaý BMG-nyñ Howpsuzlyk geñeşi Moskwanyñ Ukraina çozuşyny ýazgarýan karar kabul edende ses bermekden saklananyny kem görmedi.
Hytaýyñ Ukrainadaky adatdan daşary we doly ygtyýarly ilçisi Fan Şianrongyñ ýekşenbe güni Ukrainanyñ territorial bitewiligini ykrar edýändiklerini aýtmagy häzire çenli Moskwany ýazgarmakdan saklanan Pekiniñ tarapyny üýtgedip biljekdigine yşarat edýär.
Ýurtdaky nasionalistler bolsa "asyryñ beýik strategisti" diýip baha berýän Putininiñ hemlesi arkaly "Taýwany gaýdyp almak" üçin amatly pursat dörändigini öñe sürýär.

• Demirgazyk Koreýa: Phenýan hökümeti bolsa garaşylşy ýaly, göni ABŞ-ny aýyplap, tarapyny ymykly görkezdi. Ýurduñ daşary işler ministrliginiñ çap eden beýanatynda Waşingtonyñ "urdumşaly diýdimzor hereketleri bilen" Russiýanyñ howatyrlaryny piñine almandygy nygtaldy. Ukrainadaky konfliktiñ düýp sebäpkäriniñ ABŞ-dygy we Waşingtonyñ gegemonlyk satýan döwründen oba göçendigi aýdyldy.

• Wýetnam: 1955-nji ýyldan 1975-nji ýyla çenli söweşip, ABŞ-na we onuñ ýaranlaryna ýeñilmedik Wýetnam Sosialistik respublikasy konfliktdäki taraplary sowukganlylyga çagyrdy. Daşary işler ministrliginden berilen beýanatda tarap tutmakdan gaça durup, halkara hukuk normalaryna eýermegiñ ähmiýeti nygtaldy.

• Laos: Laos Demokratik Halk respublikasy-da 26-njy fewralda Daşary işler ministrliginiñ beren beýanatynda ylalaşyga gelmegiñ we diplomatiýanyñ ähmiýeti ýañzytdy.

• Hindistan: Häkimiýetde bolmasa-da bir milliard 400 milliona ýakyn adamyñ ýaşaýan ýurdy Hindistan Hytaýyñ Kommunistik partiýasyndan soñ iñ köp agzasy bolan iki kommunistik partiýasynyñ birine eýe.
Hindistanyñ Kommunistik partiýasy (CPI) emele gelen ýagdaý üçin ABŞ-nyñ giñelmäge ilgezik syýasatyny jogapkär saýyp, "NATO-ny gündogara we dünýäniñ beýleki sebitlerine giñelme synanşyklary bütindünýä parahatçylygyna tükeniksiz howp abandyrýar" diýdi. Bu partiýadan bölünip aýrylanlaryñ guran Hindistanyñ Kommunistik-marksistik partiýasy (CPIM) bolsa Russiýanyñ çozuşyna "şowsuzlyk" diýip baha berdi. Dünýäni Moskwanyñ howpsuzlygy boýunça howatyrlary bilen oýun etmezlige çagyran partiýa, Donbasda ýaşaýanlaryñam başdan geçirýän kynçylyklaryna üns bermegiñ gerekdigini nygtady.

• Ýaponiýa: Ýurduñ Kommunistik partiýasy Moskwany aýyplady. Russiýanyñ gorag argumentiniñ garaşsyz ýurda hüjüm etmek üçin ýeterlik sebäp däldigi aýdylan beýanatda NATO guramasyna we ABŞ-na garşy hiç hili tankydy bellik edilmedi.

• Ýewropa çepçileriniñ pikiri

Ýewropa ýurtlary Orsyýete garşy gönükdiren sanksiýalaryny yzly-yzyna goýýar. Bu ýurtlaryñ sosialistleridir kommunistleri-de öz pikirlerini aýdýar.

• Birleşen Korollyk: Britaniýanyñ Kommunistik partiýasy (CPB) uruşa "Bir tarapynda Russiýanyñ, beýleki tarapynda Ukrainanyñ we NATO güýçleriniñ ýer alan, kapitalistik güýçleriñ özara çaknyşygy" hökmünde baha berdi. Iki tarapy-da ýazgaran partiýa urşy bes etmäge we diplomatik çözgütlere gelmäge çagyrdy. Şeýle-de emele gelen ýagdaþdan nebit we ýarag kompaniýalarynyñ pul gazanýandygyny nygtady.
Ýurduñ syýasatynyñ iñ güýçli toparlaryndan Işçiler partiýasy näçe sosial-demokrat agzasy baram bolsa, içerki gapma-garşylyklary zerarly şu ýerde agzalmaga mynasyp.
Partiýanyñ lideri Kir Starmeriñ Ukraina babatda hökümeti goldaýandygyny mälim etmegi topardaky radikal çepçi ýaşlaryñ degnasyna degdi. NATO-nyñ we Starmeriñ partiýanyñ resmi Twitter hasabyndan tankyt edilendigi üçin adminstrasiýa radikal çepçi ýaşlaryñ elinden hasaby aldy.
Şol sanda partiýanyñ öñki başlygy Jeremi Korbiniñ NATO-NY tankyt edýän beýanat bermegi-de gowur turuzdy.

• Ýewropanyñ çepçileri: Ýewropada hereket edýän demokratik çepçileriñ sosialistik we kommunistik partiýalardan düzülen Ýewropanyñ çepçi partiýasy (PEL) Putiniñ harby operasiýa boýunça kararyny ýazgaryp, munuñ diñe Ukraina üçin däl, eýsem bütin Ýewropa we dünýä üçin howpludygyny ýanjady. Ukrainanyñ garaşsyzlygynyñ goralmagynyñ gerekdigi aýdylmak bilen bir hatarda rus hüjüminiñ hiç bir ýagdaýda oñlanylmajakdygy aýdyldy. NATO-nyñ Ýewropadaky agressiw hereketiniñ muña ýol açandygy-da şol beýanatda bellenip geçildi.
Fransiýanyñ Kommunistik partiýasy (PCF), Germaniýanyñ Çepçiler partiýasy (Die Linke), Gresiýadan SYRIZA, Italiýanyñ Täzeden Gurulyş partiýasy (PRC), Ispaniýanyñ Birleşen çepçileri (IU) we Kommunistik partiýasy (PCE) bu ýaranlykda ýer alan toparlaryñ arasynda.
Portugaliýanyñ Kommunistik partiýasynyñ (PCP) beýanatynda ABŞ-nyñ, NATO-nyñ, Ýewrobileleşigiñ dartgynlylygy möwjetme strategiýasyny alyp barandygy öñe sürüldi. Russiýanyñ elitalarynyñ bähbitleriniñ hasabyna işleýän hökümete, Ukrainanyñ bolsa saýry duşmançylygyny edýän režime eýedigi aýdyldy. Gyssagly urşy bes etmäge çagyryş edilip, gepleşik geçirmegiñ ýolunyñ açylmagynyñ gerekdigi öñe sürüldi.
Arasynda Ukrainanyñ Kommunistler bileleşiginiñ (SKU) bolan 20 sosialistik partiýa umumy deklarasiýa gol çekdi. Gresiýanyñ Kommunistik partiýasy, Italiýanyñ Kommunist ýaşlar fronty (FGC), Fransiýanyñ Kommunist rewolýusionerler partiýasynyñ (PCRF) we Ispaniýanyñ Kommunistik işçiler partiýasynyñ (PCTE) hem gol çeken deklarasiýasynda "Ukrainadaky üýtgeşmeler ABŞ-nyñ, NATO-nyñ we Ýewrobileleşigiñ etsem-petsemleri, bazarlary, çig mallary, aragatnaşyk torlary ýaly kapitalistik Russiýa bilen agyr bäsdeşligi baglanyşygynda sebite el urmagy diýmekdir" sözleri ýer aldy.
Russiýanyñ sebitdäki halky goramak üçin däl-de, öz bähbitleri üçin däl-de, Doneskiñ we Luganskiñ garaşsyzlygyny ykrar edendigi aýdyldy. "Işçiler synpy imperialistik urşa garşy synpy göreşini güýçlendirmelidir" diýilip, özbaşdak ýol kesgitlemegiñ gerekdigi öñe sürüldi.
Beýleki köpçülikleýin beýanatlara goşulmakdan saklanan Şwesiýanyn Kommunistik partiýasy (SKP) we Finlandiýanyñ Kommunistik partiýasynyñ (KTP) mälim eden bilelikdäki beýanatynda "Biz imperialistleriñ haýsam bolsa birini saýlamzok, sosializmi saýlaýarys" diýen sözlere ýer berildi.
Ukrainanyñ Kommunistik partiýasynyñ baş sekretary Petr Simone Kommunistik bolsa, üç hepde öñ beren beýanatynda ABŞ-nyñ we NATO-nyñ Ýewropa ýurtlaryny täzeden paýlaşmak üçin herekete geçendiklerini öñe sürdi. Birleşen Korollygyñ, ABŞ-nyñ we Polşanyñ harby soýuzdaşlyk gurup, "Ukrainadaky nasistik oligarhlaryñ režimi bilen" güýç birikdirendigini öñe süren Simonenko ruslar bilen ukrainalylaryñ biri-birlerine gyrdyrylmak islenýändigini aýtdy.
Operasiýa başlany bäri partiýanyñ internet saýtynda anyk bir tarap saýlap almandygy görülýär.

• Russiýadaky kommunist partiýalar

450 adamlyk Dumada 57 deputaty bilen oppzisiýanyñ başyny çekýän Russiýa Federasiýasynyñ Kommunistik partiýasy (RFKP) çozuşy goldaýar. Partiýanyñ başlygy Gennadiý Zýuganow 14-nji fewralda eden çykyşydan Putiniñ argumentlerini gaýtalady.
Ukrainany Waşingtonyñ oýunjagy bolmakda aýyplan Zýuganow Doneskdäki we Luganskidäki rus raýatlaryny faşistik bandalardan goramagyñ gerekdigini öñe sürdi.
Saýlawlara gatnaşmagy gadagan edilen Russiýanyñ Kommunistik işçiler partiýasy (RKIP) bolsa "Faşizme nälet! Imperialistik urşa nälet!" sözbaşyly beýanat çap etdi. 27-nji fewralda çap edilen beýanatda Putiniñ bu hemle arkaly "imperialist Russiýanyñ dünýä bazarlaryndaky bäsdeşlikde güýçlenmegi" maksat edinýändigi nygtaldy.
Donbasdaky raýatlaryñ goragy baradaky argument dogry bolsa-da, Moskwanyñ muny öz peýdasyna ulanýandygy aýdyldy we "Ne rus ygtyýarlylary, ne-de ABŞ-dyr Ýewrobileleşigiñ ýolbaşçylary garamaýak işçileri piñine alanok" diýildi.

• Žižegiñ we Homskiniñ pikirleri nähili?

Bütindünýä çepçileriniñ ýakyndan yzarlaýan iki akyldary Slawoý Žižekdir Noam Homskiý hem şumatky üýtgeşmeler baradaky pikirlerini paýlaşdy.
Dünýä belli filosof Slawoý Žižek "Russiýanyñ Ukraina "zorlugy" gutulgyzdymy?" atly makalasy bilen çekişmä goşuldy.
Onuñ 24-nji fewralda çap edilen makalasynda orta atan şu sowallary ünsi çekýär:
"Bütin bu näme bilen gutarjagy belli däl howplara eýe çaknyşygyñ añyrsynda näme bar? Ýogsa-da bu çaknyşyk iki öñki supergüýjüñ artýan güýç-kuwwatyny synap görmek üçin däl-de, düýbünden tersine, indi hakyky global güýçler däldikleri bilen ylalaşyp bilmeýändikleri üçin şunuñ ýaly howply bolup durýan bolsa näme?"
Žižek ýazgysyny şeýle jemledi:
"Ukrainanyñ gynandyryjy formada "zorlanmagyny" tomaşa edip duran ýurtlardan bolan bizler diñe hakyky agtalaşdyrmagyñ zorlanmagy togtadyp biljekdigini parhynda bolmalydyrys. Şonuñ üçinem halkara jemgyýetçiligiñ Orsyýete garşy "agtalaşdyrma" operasiýasyny geçirmegi ündeýärin. Olary elimizden geldiginden ahyrynda global gegemoniýasyny täzeden gurup bilmejekdikleri görnüşinde gözden salmaly we ýeke goýmaly".
93 ýaşly Noam Homski-de 16-njy fewralda beren interwýusynda meselä degip geçdi. Ukrainanyñ ýakyn geljekde NATO-nyñ agzasy bolmagynyñ mümkin däldigini we bu meseläniñ diñr teoretiki çekişmä esas döredip biljekdigini nygtady.
Russiýanyñ howpsuzlygy babatdaky howatyrynda haklydygyny, ABŞ-nyñ bolsa garaşsyz bir ýurduñ NATO-nyñ hataryna goşulmaga bolan hukugynyñ goramagynyñ gerekdigini ýatladan Homskiý Waşingtonyñ diñe öz täsirini güýçlendirmek üçin hereket edýändigini aýtdy.

Eren UMURBILIR.

01.03.2022 ý.