Podhalim / hekaýa

PODHALIM

PROLOG

Bu waka mundan, hany dur bakaly, hasaplap göreýin, baý-buw, 33 ýyl ozal bolup geçen oguşýan. 33 ýyl mundan ozal öz hususy podhalimiñ bolmasa juda kyndy. Podhalim birhili, mertebäñi beýgeldýärdi. Janyña hoş ýakýan hyzmat-a baýaky.

* * *

"Öwenini öküz, syndyranyny sygyr" edip bilýän haýbatly edaranyñ işgärleriniñ arasynda ýeñ astyndan edilýän hyşy-wyşy köpelipdi. Indi on baş gün bäri podhalimleriñ ilkinji tapgyrynyñ gelerine garaşylýardy. Her kimiñ özüne elin, hususy podhalim edinesi gelýärdi. Höwesek kändi. Geljek podhalim bolsa azdy.
Özüne juda göwni ýetýän, üstesine-de haýbatly edaranyñ kethudasynyñ obadaşy hem ýegre dosty Bekmyrat Durdyýew-de podhalimden tamakinleriñ biridi. Mahal-mahal öz ýanyndan arzuw dokmasyny ýüwürdýärdi. "PODHALIM". Ady dagy niçiksi haýbatly. Şondan ýekejesini edinsem, onsoñ-a gojanyñ hinine suw giderdi. Ölmeli-ýitmeli welin, şonuñ ilkinji tapgyryndan birini edinmeli. Ikinjä galsañ bolmaz. Özüñçe barly-ýokly podhalim edinenden soñra ony aldygyñ näme, almadygyñ. Özüne podhalim gerekdigini kethudanyñ gulagyna ýetiräýsemmikäm! Ýok, beýtsem kiçeldigim bolar. Onuñ bärsindäki "doñuzlar" kethuda ýaranjañlyk etmek üçinem bir podhalimi maña bererler ahyryn".
Kethuda bilen ýakynlyk oña podhalim meselesinde basalyk berýärdi. Ýöne näme üçindir ýüreginde birhili, galagoplugam bardy. Göwnüne bolmasa, şü podhalim paýlaşygynda birhili, ograş oýny edilip, özi boş galjak ýaly bolup durdy. Kethuda aýtsa, mertebesi kiçeljekdi, aýtmasa-sa podhalimsiz galmagy juda ahmaldy. Galagoply pikirleriñ ummanynda halys akyly çaşan Bekmyrat Durdyýew bu barada kethuda aýtmazlygy müwessa bildi. Ol kethudanyñ bärsindäki "doñuzlaryñ" ýaranjañlygyna bil baglaýardy.

* * *

Ynamdar çeşme ~ kethudanyñ bärsindäki "doñuzlaryñ" biriniñ orunbasary Bekmyrat Durdyýewe giçlik hoş habar ýetirdi. Bu gün işiñ ahyrlaryna haýbatly edara podhalimleriñ ilkinji tapgyrynyñ gelenligini aýtdy. Bekmyrat Durdyýewiñ gözüniñ öñi ümezläp gitdi:
- Näme, ony eýýän paýlaşdylarmy? - diýip, ol sözüniñ soñunda paýyş sözem goşup goýberdi.
Hoş habaryna "sag bola" derek sögünç eşiden orunbasaryñ ýüzüniñ bir gat hamy ýandy. Ýanma bilşine-de ýanmasyn. Ot bilen oýun etseñ, ýa eşigiñ, ýa-da teniñ ýanmaly-da. Ol bu habary getirenine ökündi. "Birdenkä muña podhalim ýetmese, ähli gaharyny menden çykarar-ow bü. Ýaşulynyñ ýanynda men hakynda ýaramaz bir zatlar aýtmasa-da ýagşydyr-ow bü. Öñem-ä bir haramzadadan ädim ýanypdy welin, ýalñyşyñy sapak edinmeseñ boljjagyñ şü-dä". Hernä şol sapar şü ýaşuly Hydyr ata bolup ýetişdi. Bolsa-da içki galagopundan zordan saplandy. Eşidiler-eşidilmez mydyrdady:
- Paýlaşanlaryny gözüm bilen-ä göremok, ýaşuly! "Ertir adam başyna bir podhalim edineris" diýip, gürrüñ edenlerin-ä eşitdim, ýaşuly! Meniñki habar ýetirmek, galanyny özüñiz görüñ, ýaşuly!
Ýaşuly ýagşydan-ýamandan dil ýarmady. Orunbasaryñ añynda bolsa öñki haramzadan uwuntyran ahwaly at salýardy.

* * *

Orunbasaryñ bagtyna eneden dogaly bäri, belki, dogulmazdyndan has öñ orunbasarlyk ýazylan bolarly. Ol bir öýüñ ikinji çagasydy. Hawa nowbahar ~ ilkinji perzent däl-de, ikinji perzent. Diýmek, perzentlik boýunça orunbasar bolýar. Mekdepde okaýarka klaskom däl-de, arassaçylyk komissiýasynyñ başlygy boldy. Diýmek, büde orunbasarlyk, ýagny klaskoma garaşly "başlyk". Studentlik döwründe-de kursuñ komsorgynyñ orunbasary boldy. Soñra kolhoz orunbasary, raýispolkomyñ başlygynyñ orunbasary, oblispolkomyñ başlygynyñ orunbasary, ministriñ orunbasary bolup işledi. Ol tas ministriñ özi-de bolupdy. Wah, şol "tasa" nälet siñsin!
Günlerde bir gün onuñ ýanyna obadaşy Ýazow geldi. Ondan gürrüñ etdiler, mundan urdular, garasaý, iki sagatlap gapynyñ añyrsynda ~ kabulhanada girmek nobatyna garaşyp duranlary irikgä etdiler. Öz möhümini bitiren Ýazow turjak bolanda mañlaýyna orunbasarlyk ýazylan obadaşynyñ açyk ýarasynyñ üstüne burç bilen duzy garyp basdy:
- Sen haçana çenli orunbasar boljak ýörjek. Bolmasa, bu kethuda sözi ötýänleriñ birini göräýsek nädýär?
Orunbasaryñ iki sagatlap gep-gybata mis ýaly gyzan kellesi göçdi. Hyjyw pähimden öñe düşdi. "Beýle adamyñ bar bolsa, on müñ kerpiç almak üçin maña ýaramsaklyk edip oturmañ näme?" diýmegiñ ýerine:
- Hany beýle bagt? - diýip halymsyrady.
Ýazow ilerledi:
- Şeýle bagt bar. Sen şu gün agşam meniñ jañyma garaş! Uly söze toba-tagsyr, ýöne şu işiñi bitdigi biläý.
Orunbasar Ýazowa hormat goýup, ony gapa çenli ugratdy. Tizräk Günüñ ýaşaryna garaşdy. Şol bisähet günüñ Günü-de ýaşar ýerde ýaşmady. Gün ýaşansoñam, Ýazowyñ telefon jañy geler ýerde gelmedi. Ol Ýazowyñ jañyndan tamasyny tala dañdy. Orunbasarlyk täleýinden halys berçigen orunbasar gaharyna tas bir çüýşe ermeni konýagyny boşadyberen uçurlary telefon birhili ýaramsaklyk bilen jyññyrdady. Gözüniñ öñi ümezlän orunbasar göwünli-göwünsiz trubkany galdyrdy. Añyrdan gepleýän Ýazowdy. Demi-demine ýetenokdy:
- Gel, gardaş, garaşýarys! Ölümiñ öýünde yrandyryn. Ählisi gül ýaly, diñe seniñ öz gulagyñ bilen eşitmegiñi isleýän. Odur-budur taýyn zadyñ bolsa-da, alaý ýanyñ bilen. Neme-dä, bu känbir iýermen däl, nemeden bäş-üç çüýşe getirseñ bolar.
Soñra Ýazow oña gelmeli adresini ýazdyrdy. Mundan iki sagat ozal Ýazowdan tamasyny üzüp, gitmäge ejaza beren gulluk maşynyny täzeden öýüne çagyran orunbasar berlen adresde häzir bolanda, sagadyñ dilleri on ikini görkezýärdi.
Içen ermeni konýagyna, Ýazowyñ hoş habaryna guşguny göterilen orunbasaryñ gapydan ätläninden keýpine sogan dograldy. Bu iş bitirjek adamyñ öýüne meñzänokdy. Darajyk otagdaky çalam-çaş goş-golam, egin-eşik, ýorgan-düşek, ortadaky makaron aş öý eýesiniñ syrma sallahdygyny aýdyp durdy. Onuñ duran ýerinden yzyna dönesi gelenokdy. Diñe daşarda duran şofýorynyñ erte ýaýradaýmagy ahmal bolgusyz gürrüñinden gorkusyna üstünde keşdiñ çeker ýaly zatdan özge ähli zat bar saçagyñ başyna geçdi. Eltorbasyndan çykaran bäş çüýşe konýagyny, ýahna etdir işleklini garagäz saçagyñ üstünde goýdy.
Ýazowyñ iş bitirýän tanşynyñ, edil häzir lüt serhoşyñ bäri ýany daýaw pyýadanyñ ýüzi az salymlyj ýagtyldy. Dört-bäş käse göterilýänçä şelaýynsyrady. Ýene-de bolşundan beter agrassyrady:
- Diýmek, onda ministr bolmakçy-da? Belki, gönüden-göni Merkezi Komitetiñ şu ugra beýemçilik edýän sekretarlygyna bellederis?
Orunbasar birbada özi oýnalýandyr öýtdi. Ýöne konýagyñ ýelgini, öý eýesiniñ ynamdardan ynamdar gürlemegu oña uzak oýlanmaga, il içinde syýasy lektor hökmünde tanalan-da bolsa, belki arakhor has meşhur adamyñ adaty "pidasy" bolup oturanlygyna akyl ýetirmäge ejaza bermedi. Tomus öýlenjek gula dönen zaññaryñ sesi zaryn çykdy:
- Nätseniz ygtyýar özüñizde, ýaşuly!
Ýene-de bir doly käse konýagy başyna çeken dinozawe pisint pyýada has hem ekezlendi. Hemşerisine haýbatly görkezme berdi:
- Hany, Ýaz Kakaýewiç, hol esasy adamlaryñ telefonlary ýazylan bloknoty getir munda. Edil häzie bajaramyz bu işi.
Işini çulum Ýazow ony mähetdel etmedi. Öý eýesi bloknotyñ sahypalaryny açyp oturyşyna özbaşyna samyrdaýardy:
- Bu kethudanyñ özün-ä jañ edip bolmaz. Oña häzir trubkany bermezler. Ine, Jumamuhammet Hanjarowa welin jañ ederis. Oña öz pikirimiz aýdarys welin, ol hem azan bilen biziñ teklibimizi kethuda ýetirer. Onsoñ ertir-ä ýygnanyşyp ýetişmezler welin, birgün MK-nyñ plenumyny çagyryp, seni sekretarlyga saýlarlar.
Ol özüne gerekli nomeri aýlap oturşyna-da Ýazowdyr orunbasara sala saldy:
- Be, şü seni ýerine saýlap, işden aýyrjak sekretarlaryna näme iş beriñ diýsemkäm?
Ýaz Kakaýewiç peýdaly maslahatyny gysganmady:
- Aý, ol işsiz galasy ýok-la. Ol bir...
Ýaz Kakaýewiç sözüni tamamlamaga ýetişmedi. Aýlanan telefon iş bitiripdi. Añyrdan telefon trubkasyny göteren öz işine jür bolarly. Bärden Jumamuhammet Hanjarowiçi telefona çagyrmagy azm edýäniñ görkezmesine boýun bolanokdy. Bärden til edýän Hanjarowiç bilen döwlet syryna barabar barabar gürrüñiñ bardygyny tekrarlasa, añyrdan telefon göteren şeýle syry ertire çenli hiç kime ýaýman saklamagy, dañ bilen Hanjarowiçiñ kabulhanasyna barmagy onuñ boýnuna dakjak bolýardy. Bu garşylyklaýyn hüjüm hem-de hüjümli goranyş esli salym dowam etdi. Ahyry-da başdan hüjüme geçen ~ jañ eden ýeñiju bolup çykdy.
Asyl Jumamuhammet Hanjarowiç uklaman eken. Ol gijä çenli ýazuw-bozuw işine gümra bolup ýadansoñ howla gezelenje çykanda, gulagyna şahsy saklawynyñ kimdir biri bilen gepleşýändigi ilipdir-de oña gaharlanjak bolupdyr. Hökümet ýolbaşçysynyñ telefonundan gijäniñ bir wagty çem gelen ýere jañ etmeli däldigini aýdyp gatyrganypdyr. Saklaw biçäre ol sözüni kesen dessine, hiç zat diýmezden oña trubkany uzadypdyr. Şol pursadam meşhur lektoryñ iñ ýokary nota çykan wagty eken:
- Edil häziriñ özünde çagyrmasañ, ertir işiñ bilen hoşlaşdygyñ biläý. Beýle-de bir dikdüşdi...
Şol pursat añyrdan eşidilen ses, birbada lektoryñ sesine suw sepdi:
- A-how, kim borsuñ?
Lektor sakawlap ugrady. Ýazow bilen orunbasar birbada nämäniñ-nämedigine düşünmediler.
- Bagyş... bagyşlañ, Jumamuhammet aga! Bu men...
Hanjarowiçiñ bolsa keýpi çag bolarly. Ol saglyk-amanlyk soraşýardy. Lektor üzlem-saplam jogap berip oturyşyna Ýaz Kakaýewiçe "guý" diýip konýaga tarap ümledi. Ýumuş oglan ony irikgä etmedi. Gürrüñiñ arasynda bir bulgur konýagy başyna çekip, özüni kemsiz raslan lektor "mus-musdan" mustapa geçdi:
- Jumamuhammet Hanjarowiç, mende şeýle bir döwlet ähmiýetli teklip bar. Gurluşyk ministriniñ orunvasaryny (ol şu ýerde at, familiýasyny aýt diýip, Ýaz Kakaýewiçe ümledi. Ýaz Kakaýewiç onuñ gulagyna pyşyrdady) şol ugurdan MK-nyñ sekretarlygyna göterseñiz ýurt düzelerdi.
Ol ýene-de bir zatlar diýmekçi boldy. Añyrdan çykan haýbatly ses bu gezek Ýaz Kakaýewiçe-de, orunbasara-da anyk eşidildi:
- Ertir dokuzda kabinetimde gögersin. Hoş.
Trubka goýuldy. Özünden göwnühoş lektor konýaga barmagyny çommaltdy. Ýaz Kakaýewiç bulgury püre-pürledi. Lektor bulgury boşadýança orunbasar akylyna aýlandy. Neneñsi aždarhanyñ agzyna lukma edilio oklanandygyna göz ýetişdi. Lektoryñ elinden ýapyşdy:
- Jan agam, işim gaýtdy. Täzeden jañ et! Bu zatlardan meniñ bihabardygymy aýt. Maña şu işem añyrýany bilen ýeterlik. Agam jan, öýümi ýykma!
Lektor erbet sögündi.
- Bes. Näme ol adamlar oýnatgymy. Aýtdym, gutardy. Hany ýerine ýetirmänem bir görsün. Özüni-de şol ýerden pyzaryn.
Orunbasar ýene-de özelendi. Ýalbar-ýakary ýer kertmän, öz ýasyny özi tutup, sallahhanadan çykyp gaýtdy.
Ertirki gün orunbasaryñ çaklaýşy ýaly başlandy. Sagat dokuzda Hanjarow kabul etdi. It alan sanaja dönderip, agzyna gelenini diýdi. Soñra-da hut onuñ ýanyndan birinjä jañ edip, haýsydyr bir arakkeşi arakdan meý-mest edip, özüne gije sagat ikide jañ edişini gürrüñ berdi. Işden boşatmak hakda razylyk bermegini haýyş etdi.
Orunbasaryñ işden boşadylyşy hakyndaky habary ilki bolup il-güne ýetiren Ýaz Kakaýewiç boldy. Ol lektoryñ serhoş bolşuny, Hanjarowiçe jañ edişini, soñra orunbasaryñ oña ýalbar-ýakar edişini çem gelene gyzyl-gyran edip gürrüñ berýärdi. Ol şo gürrüñi Bekmyrat Durdyýewe aýdanynda, näme üçindir ol beýlekiler ýaly gülmedi. Erbet gaşyny çytdy-da, bir işi bahanalap daş çykdy.
Agşamara Ýaz Kakaýewiçiñ öýüne jañ eden Bekmyrat Durdyýew ondan şol orunbasaryñ öýüniñ adresini aldy. Ertesi dañ bilen orunbasaryñ öýüne bardy. Orunbasar bu atly-abraýly adamyñ öz öýüne näme üçin gelenligini soramaga ejap etdi. Gürrüñi ýaşulynyñ özi açdy:
- Sen meniñ gelenimi geñ görme. Señ bilen bolan ýagdaýy eşidip, gaty gynandym. Gatnaşyp ýörmesek-de, biz ildeşler ahyryn. "Sygryñ şahyna ursañ, sugunyñ endamy syzlarmyş". Men oña (barmagyny ýokary çommaldyp, birinjä diýýänligini anlatdy) sen hakda haýyş etdim. Erte-birgün çagyrar. Bolan ýagdaýy bolşy ýaly aýt. Bir iş berer. Dagy-duwara-da çem gelen alkaşa, çem gelen kezzaba özüñi oýnadyp ýörme.
Kethuda orunsabasary uzak garaşdyrmady. Bekmyrat Durdyýewiñ diýen gününin ertesi kabul etdi. Näme bolanyny-da soramady. Diñe "Beýdip duşman güldürip ýörmezler. Hanjarow ýalylaryñ eline hanjar berýäñiz. Öz ildeşlerini, onda-da öz oýnatgylaryny işe çekýär adyna goýýarsyñ. Bar, MK-nyñ bölüm müdiriniñ orunbasarlygyna belleýärin. Eşitdim-eşitmedim diýme, inde menden eglişige garaşman işle" diýdi.
MK-nyñ bölüm müdiriniñ orunbasary şondan bäri gün yrman Bekmyrat Durdyýewiñkä gatnaýardy. Irden gelip, "Ýaşuly, sag-aman ördüñizmi?" diýip giderdi. Agşamara gelip "Gijäñiz haýyrly bolsun, sag-aman örüñ!" diýerdi.

* * *

Bekmyrat Durdyýewiñ oturyp-turup hezili bolmady. Ahyry kethudanyñ hut özüne jañ etmegi dogry tapdy. Diñe sanly adamyñ bilýän telefon nomerini aýlady. Bu nomer bilen barýan jyññyrdyny ýaşulynyñ çagalarynyñ-da almaga hakynyñ ýokdugyny ol oñat bilýärdi.
Telefon Bekmyrat Durdyýewi mähetdel etmedi. Trubkadan onuñ küýseglän sesi eşidilýärdi. Saglyk-amanlykdan soñra, Bekmyrat Durdyýew edil gönüläp bilmese-de, dileginiñ golaýyny tozatdy:
- Bü, eýle-beýle delje zat gelse, ozaly bilen siziñkilere eltýärler. Oglanlar menem ýadyndan çykarmawersinler!
Kethuda Bekmyrat Durdyýewi iri adam hasaplaýardy. Ownuk-uşak zatlara baş galdyrmaýandan saýýardy. Şol ölçeginden hasap tutubam ony köşeşdirdi:
- Bekmyrat, men barkam seni hiç kim öýkeletmez. Şuny mäkäm bilip goý! Ýadyña düşýärmi, GAZ-21-i saña aýtdyrman beripdim. Ähli zat şeýle bolar. Ýeri, ol alarylyp seredýänler bilen nädýäñ? Sen tarapa diñe gülüp bakmalydyr. Gözüni alardanyñ partbiletu bilen wezipesi şol gün ýokdur.
Bekmyrat Durdyýew ynjaldy. Podhalimi agzamanlygyna begendi. Öz ýanyndan kethudanyñ bäri ýanyndakylara sögündi.
"Hany, bermänem bir görüñ, eneñizi dula bakdyrmaýanmy..."
Iýmçi mal ýaly bolup, säher bilen peýda bolan bölüm müdiriniñ orunbasary Bekmyrat Durdyýewiñ ýaşuly kethuda bolany bäri özüne bolan ynamynyñ sütünini ilkinji sapar yralady. Garaşylman otyrka gara tüweleý gelip, ähli zady öz ýelginine göterip giden ýaly boldy.
- Ýaşuly men gijesi bilen kime jañ etdim, kimsäniñ öýüne elin baryp gaýtdym. Podhalim-ä düýn gelip paýlaşylyp gutarylypdyr. Diñe oblast ýolbaşçylarynyñ käbiri üçin iki-ýekesi goýlanmyşyn. Olar-da şu gün azanky samolýot reýsleri bilen ugradylmaly ýerine ýollanan bolmaly.
Bekmyrat Durdyýewiñ gan basyşy üýtgedi:
- Merez, kümsük haramzada. Sen näme üçin bu zatlary düýn anyklamadyñ?
Orunbasar bir zatlar düşündirip mydyrdady. Bekmyrat Durdyýew-ä beýlede dursun, öz aýdanyna, megerem, özi-de düşünmedi. Ýöne, ynha, Bekmyrat Durdyýewiñ azm bilen aýdan sözlerine welin añyrýany bilen düşündi:
- Özüñ bulaşdyrdyñmy, özüñem düzet. Şu gün günortana çenli podhalim tapmasañ, men seni taparyn.

* * *

Bekmyrat Durdyýew janyna ýer tapanokdy. Nätmeli? Kethudanyñ özüne til edip, uly ile podhalimden özüniñ katumyt bolandygyny aýtmalymy? Ýok, bü-hä bolmaz. Obadaş bolanyñ bilen, internatdaş bolanyñ bilen juda gep çagaladyp oturmak bolmaz. Onda onuñ mertebesine mynasyp uly zatlary haýyş etmeli. Ynha, meselem, özüñden döwi rüstemräk biri hakynda haýsydyr bir ýapa degmeýän şyltak toslap, ýok etdirseñ bolar. Kethuda diñe uly ýumuşlar salynmalydyr. Ýöne podhalimsizem-ä oñup bolmaz. Nätsemkäm?!
Nätmekidigini uzyn-uzyn jyrlan telegon sesi çözdi. Oña oblast merkezleriniñ birinde ýaşaýan, üstesine-de gulluk ýagdaýy boýunça Bekmyrat Durdyýewe elgarma Hanjan jañ edýärdi. Hanjanyñ beýlekilerden artykmaç tarapy, Bekmyrat Durdyýewe ýaramsaklyk etmek aladasy ýokdy. Tersine, gabadyna gelse, ony söz bilen çüýleýärdi.
Bekmyrat Durdyýewem bir töwra adamdy. Gepde ýeñilse, ýeñen gezeginden has süýjedip gürrüñ bererdi. Ýöne edil häzir onuñ degişme ýadyna düşenokdy. Onuñ bilen şeýle bir "degşipdiler" welin, bende podhalimsiz galypdy. Ol bu ýagdaýy Hanjandan gizlejegem bolup durmady:
- Sen lagyr-lugyr edip, başymy agyrtma. Bärdäki "doñuzlar" meni şeýle bir erbet ýagdaýa saldylar welin, men özümiñ ähmiýetim peseldi hasap edýärin.
Ol Hanjanyñ "Näme, sende ähmiýetem barmydy?" diýen sugşurmasyna ähmiýet bermän, sözüni dowam etdirdi.
- Bilýärmiñ näme, sen eşek, diñle, bular gelen podhalimleri ilden ogrynça paýlaşypdyrlar. Meni podhalimsiz goýdular.
Hanjanyñ "Podhalime-de podhalim gerekmi?" diýen henegine üns bermedik Bekmyrat Durdyýew has azmly süründi:
- Sen wala-walañy goý. Maña gulak as. Häziriñ özünde obkomyñ birinjisiniñ ýanyna bar. Şoña şu gün birinji reýs bilen podhalim ýollanan bolmaly. Ana, şol şoña ýalñyşlyk bilen ýollanypdyr. Podhalim meniñki bolmaly. Kethudanyñ görkezmesi şeýle diýip, meniñ jañ edenimi aýt. Düşündiñmi? Ertire çenli podhalim meniñ öýümde bolmaly.
Hanjanyñ "Men tapyp bersem bolanokmy" diýen sözüne üns bermedik Bekmyrat Durdyýew trubkany öz ýerinde gaharly goýdy. Üstünden dag aýrylan ýaly bolup, ýumşak kürsiniñ üstüne göwresini oklady.
- Hany göreli, şojagaz birinjijigi. Iberäbilşine ibermesin. Kethuda jañ etmäge bolsa bogny ysmaz. Ýeri, jañ edende näme?! Gaýta gowy bolar. Kethuda öz dostunyñ äsgerilmeýändigini meniñ agzymdan däl-de, özgeleriñ üsti bilen eşider.

* * *

Gün günorta golaýlaberende, ýüz-gözünde adam sypaty galmadyk orunbasar Bekmyrat Durdyýewiñ öýüniñ daş işiginde häzir boldy. Üstünden goýun sürüsi geçip giden gum depesine meñzäp duran gotur ýüzüne inen deri sylyp durşuna ysgynsyz seslendi:
- Ýaşuly, meniñ ýüz tutup biljeklerimden-ä podhalimli bolany ýok. Beýleki kürsüsi belendräklere-de ýüz tutmaga çekinýärin. Meniñ ýagdaýymy kim bilmese-de özüñ bilýäñ-ä, agam jan! Men ýene-de bir belanyñ üstünden bararyn öýdüp gorkýan, agam jan!
Suwa gaçan saçyna meñzäp duran orunbasara Bekmyrat Durdyýewiñ çyndan haýpy geldi. Öz ýanyndan oýlandy: "Baý, birek-birekden galmajak bolup, biziñ bu bigünä bendelere zulum edişimizi. Şu betbagtda näme günä bar diýsene". Dözmezçilik höwesden rüstem çykdy. Ol orunbasaryñ göwnüni götermegi müwessa bildi:
- Aý, özüñ-ä belent ýigitsiñ-le. Gel, bäri geç, inim! Menem entek günortanlygymy-da iýemok. Gel, bileje iýeli.
Orunbasary horluk basdy. Gözleriniñ owasyna ýaş indi.
- Agam jan, bereket bersin, noş bolsun, özüñiz iýiberiñ! Näme, podhalim tapyldymy?
Bekmyrat Durdyýew has hem ýumşady.
- Tapylmadyk bolsa, tapylar, inim! Hany, bäri geçsene. Bagyşlaweri, bizem käwagt gep çagaladýas-da. Sende näme günä bar diýsene.
Bu golaýda, bu çakda adam hatarynda görlüp, hoş söz aýdylmadyk orunbasar aýak üstünde durul bilmän, özüni lampa ýere goýberdi. Syrygyp gaýdan gözýaşlaryny syljagam bolmady:
- Tañryýalkasyn, agam jan! Sizden başga maña düşünýän ýok.
Orunbasaryñ teñ halyna bozulan Bekmyrat Durdyýewem elýaglygyny gözüne ýetirdi.

* * *

Orunbasaryñ gam laýyn batan göwnüni galkyndyryp, bile günortanlyk edinen Bekmyrat Durdyýew indi Hanjanyñ jañyna garaşýardy. Ýöne Hanjan jañ eder ýerde jañ etnedi. Iş gününiñ tamamlanaryna ýarym sagat çemesi galanda, onuñ özi Hanjana jañ etdi. Ol iş ýerinde ýokdy. Öýündäkiler bolsa irden goñşy raýona gidendigini, heniz dolanmandygyny aýtdylar.
Bekmyrat Durdyýewiñ ýene-de myrryhy atlandy.
- Bü, adamlar nähili bolupdyr-aý. Bir-ä janyndan syzdyryp bir zat haýyş edýär. Beýleki-de kellesine taýak degen ýaly bolup, başga ýere gidýär. Sen eşek, maña sataşman, işiñ düşmän oñjakmykañ?
Şol pursadam biri gulagyna çawuş çakan ýaly boldy. - Belki, obkomyñ birinjisi şol raýona gidendir. Hanjanam şoñ üçin onuñ yzyndan
Ikinji pikire yrlan Bekmyrat Durdyýew Hanjanyñ giden raýonyna jañ etmegi zerur hasap etdi. Öz çakynyñ dogrudygyny ýa-da ýapa degmeýändigini on dördi gijäniñ aýy ýaly edip biljek adama ~ raýkomyñ birinjisine til urdy. Raýkomyñ birinjisiniñ kabulhanasyndaky gyz şu gün irden obkomyñ birinjisiniñ raýonlaryna gelendigini, raýkomyñ birinjisiniñ-de şol birinji bilen bilelikde ekin meýdanyna aýlanýandygyny aýtdy. Ynjalan Bekmyrat Durdyýew edaranyñ işiginde garaşyp duran gulluk maşynyna münüp, öýüne sary rowana boldy.

* * *

Bekmyrat Durdyýewiñ agşam şamyny edinip, mazasy bolmady. Ol Hanjanyñ jañyna garaşýardy. Ýöne garaşýan jañ welin urlanokdy. Sabyr käsesi püre-pürlän Bekmyrat Durdyýew öz ýanyndan Hanjana telim sapar sögüne-sögüne, şäherara gepleşik üçin tölenjek puly hasaplaýa-hasaplaýa 07-ni towlady. Özüne gerek raýony, şol ýerdäki telefon nomerini aýdyp, gyssagly alyp bermeklerini towakga etdi.
Telefon uzak garaşdyrmady. Salymyny goýman Hanjanyñ öýüni alyp berdiler. Telefon trubkasyny göteren Hanjanyñ aýaly adamsynyñ heniz gaýdyp gelmändigini, ýöne Bekmyrat Durdyýewiñ haýyş eden zadynyñ ertir birinji reýs bileb ugradyljakdygyny habar berdi.
Geçisi daga ýaýran Bekmyrat Durdyýew Hanjanyñ aýalyna rahat gijäni arzuw edip, trubkany goýdy. Ýerine geçip ýatsa-da, esli salym uklap bilmedi. Ozaly bilen-ä, podhalimiñ özüne etjek hyzmatyny göz öñüne getirip, hezil edindi. Soñra-da Hanjanyñ obkomyñ birinjisiniñ elinden podhalimi alşyny mysalyrak ýagdaýda göz öñüne getirip meýmiredi. Elinden podhalimi gideren birinjiniñ üstünden gaýybana güldi.

* * *

Gijesi bilen hyýal baryny ýüwürden Bekmyrat Durdyýew daña ýakyn uka gitdi. Öñki endik eden wagty oýansa-da ýorgandan çykmady. "Aý, iş işdir-dä, birki sagat giç baranyñ bilen dünýäni ot alasy ýok. Gel, Hanjanyñ ýollan podhalimi gelýänçä işe gitmäýin" diýip, öz ýanyndan pikir öwrüp ýatyşyna ýene-de uka gitdi.
Ol işigiñ batly kakylmasyna oýandy. Daş işikde aýaly bilen gepleşýän adamyñ gep urşundan, onuñ öz obasyndan gelen kişidigine magat göz ýetirdi. Podhalimi görmek höwesi onuñ uzak ýyllar endik eden medeniýetli bolmak gylygyndan rüstem geldi. Ýatan ýerinden keýwanysyna haýkyrdy:
- Goýber, göni ýanyma gelsin!
Gapydan salam berip gelen inçemik ýigit bolşundan beter sypaýy boljak bolýardy. Salam bereniniñ yzysüre kellesindäki sypal şlýapasyny çykaranda, Bekmyrat Durdyýew biygtyýar hahahaýlap güldi. Gülmezçe-de däldi. "Beýle-de bir kiçijik kelle bolar oguşýan. Beý, guşkelle diýilse, ýeñilkellä aýdylýandyr öýderdik welin, asyl guşuñky ýaly kellejik-de bolar oguşýan" diýip, eşidiler-eşidilmez gaýtalap gülýärdi.
Onuñ welin özüne gülünýänligi piñine-de däldi. Ýaramsaklyk edip, gülüp durşuna Bekmyrat Durdyýew onuñ sözünden hiç many alyp bilenokdy. Sebäbi kiçi kelleli ýigit şeýle bir çalt gürleýärdi welin, onuñ on sözünden biri dagy Bekmyrat Durdyýewiñ añynda galýardy. Ol bu ýigit bilen gepleşip, düşünişip bilmejegine göz ýetirip, anyk sowala geçdi:
- Hany ýigit, senden iberilen podhalim nirede?
Kellesi guşuñ kellesinden sähelçe uly ýigidiñ welin, dert-azary iberilen ýerine gelmeli wagty gelenligini düşündirmekdi. Şondan-da abraý almakdy:
- Onsoñ kassir "bilet ýok" diýdi. Men oña Siziñ adyñyzy aýdyp, hi-hi... - Ýüzem üýtgemedi. - Hi-hi...
- A-how, maña seniñ güleniñ gerek däl. Hany, podhalim nirede?
- Hi-hi, maña Hanjan aga hiç zat bermedi. Samolýotyñ ganatyndan ýapyşyp git welin, birinji reýs bilen şol ýaşulyñ, hi-hi-hi, siziñ ýanyñyza ýetmeli diýdi.
- A-how, jan inim...
- Bagyşlañ ýaşuly, men siziñ özüñize, mertebäñize gaýybana aşyk. Bilet bolmadyk bolsa, hut samolýotyñ ganatyndan hi-hi...
Bekmyrat Durdyýewiñ sesi zarply çykdy:
- Kes-how sesiñi! Senden "maña gowşurmaly" diýip heý, Hanjan bir zat ugratmadymy?
Binamyslygyñ gözüne gül salyp, aýdylany ýüzüne alman duran, dert-azary ýaranjañlyk etmek bolan ýigit ýene-de öñki perdä ýapyşdy:
- Hi-hi, hiç zat ibermediler, ýaşuly!
Edil şu ýerde Bekmyrat Durdyýewiñ gahary ýetjek derejesine ýetdi:
- Onda näme, goýnuñ iküç sagat gazanda gaýnan kellesi ýaly bolup syrtaryp dursuñ? Bar, gümüñi çek, şu ýerden. Häý, gülkiñem, seni iberenem gurasyn..
Guş kelleli ýigit welin, bu sözleri ýüzüne-de almady. Ýene-de ýoknasyz kikirdisine tutdy.
- Ýaşuly, uruñ-sögüñ, ýöne kowmañ! Meniñ ejem, hi-hi...
Bekmyrat Durdyýew saññyldap ýerinden turdy.
- Häý, seniñ ejeñem, doganyñam bir... Gümüñi çek şu ýerden.
Ýigidiñ yza tesenini görüp, telefon trubkasyna ýapyşdy. Şäherara gatnaşyk bölüminden Hanjanyñ öýüni alyp bermeklerini haýyş etdi. Tä telefon uzyn-uzyn jyrlap, başga şäher bilen gepleşmelidini añladýança gaharyna bäs gelip bilmän, otagyñ içinde ikiýana gezmeledi. Ol hatda eşiklerini geýmegi-de ýadyndan çykarypdy.
Añyrdan telefony göteren Hanjanyñ özüdi. Bekmyrat Durdyýew salam-beýlekini unudyp, onuñ üstüne nagarasyny döwüp ugrady:
- Sen, haramzada, näme üçin iber diýlen zady ugratman, meniñ öýüme adam ýollaýañ? Näme, meniñ artyk-süýşük dökülip ýatan zadym barmy? Hany podhalim?
Bu zatlary piñine-de almadyk Hanjan aldygyndan gülýärdi.
- Bizde şondan beýik, şondan ezber podhalim ýok-how.
Bekmyrat Durdyýew ýene-de bogazyny ýyrtara getirdi:
- Aý, pekge, men saña podhalim diýilýän wentilýatory, ýagny çar tarapa aýlanyp duran wentilýatory iber diýipdim. Sen, doñuz, edýäniñ näme?
Hanjanyñ sesi has-da şowhunly çykdy.
- Ynan-how, adam ogly adamzat! Şol wentilýatoryñ-da ýerini tutar, tamdyryñ-da. Özümiz podhalimsiz galyp, seni podhalimli edenimiziñ mesligini göterip bilmän, sögünip durma-how!
Bekmyrat Durdyýew özüniñ kemsiz aldawa düşenine ymykly göz ýetirdi. Şol pursadam bir wentilýator üçin şunça basga düşüp ýörşüne öz gülküsi tutdy. Añyrdan çogup gelen gülkini basjak-da bolmady. Gülüp durşuna:
- Haý, şu gezeg-ä sen aldyñ! Ýöne podhalimiñ ornuny tutmadyk güni yzyna ýollaryn. Ýöne men ony ýañy kowdum-da...
Hanjanyñ gülküsi telefon trubkasyny ýarara getirdi:
- Arkaýyn bol, kowanyñ bilen gider ýaly zaññar däldir. Otagyña oñatja seret, oturandyr bir burçunda çugudyp, daş işigiñe-de çykan däldir.
Bekmyrat Durdyýew trubkany ýerinde goýjak bolup duran wagty öz otagynyñ işiksöýesine ýaplanyp duran guş kelleli ýigide gözi düşdi.

EPILOG

Bekmyrat Durdyýewiñ "podhalim" atly wentilýatory küýsäli bäri ýyllar otuz üç gezek çalyşdy. Ylym şeýle bir açyşlar etdi. Wentilýator eýýamy yzda galdy. Adamlar indi kondisionerden-de ýüz öwrüp ugradylar. Ýöne kellesi guş kelle pisint ýigit welin, henizem modadan düşenok. Ol eýesiz ite meñzäp, özünden rüstemleriñ daşyndan hozanak bolup aýlanyp, ejizleri bolsa aýak astynda depeläp aramyzda gezip ýör. Iñ elhenç ýeri-de ol aýak astynda depeleýänleri-de bir wagt kemsiz hyzmat görkezipdi. Olara görä rüstemlerr duşýança olaryñ janly podhalimi bolupdy.
Menem oña birmahal özüme hyzmat etdiripdim. A siz?!..

Аmаnmуrаt ВUGАÝЕW.