Ýagşylykdan ätläp bilmeýän şahyr

Ýazyjy ýazyjy hakda

ÝAGŞYLYKDAN ÄTLÄP BILMEÝÄN ŞAHYR

(Agageldi Allanazarowyñ döredijilik portretine ştrihler)

1.

Şeýle bir hakykat bar: ynsan balasy öz islegine laýyk ene-atasyny, dilini, milletini, Watanyny saýlap-seçip alyp bilmeýär. Bu zatlar ezeli, gudraty güýçli Allanyñ emri bilen bolýar.
Emma ýene-de bir hakykat ~ ynsan balasynyñ öz göwnüne görä saýlap-seçmäge hukukly zatlary hem bar.
"Dostluk" bilen "Şahyrlyk" şu ýokardaky hakykatlaryñ haýsyna degişlikä?! Men galamdaş dostum Agageldi Allanazarow hakynda hyýallara berlenimde, ilki bilen, näme üçindir, şu sowal kelläme geldi. Soñam Agageldiniñ bütin ömrüni hem döredijiligini göz aýtymymdan geçirip, "Dostluk" bilen "Şahyrlygyñ" hem ezelidigine, hudaýtarapyndygyna gol berdim, bu zatlary Adam ogly öz islegine laýyk saýlap-seçip alyp bilmeýänligine ynandym.

2.

Onuñ maña: "Enebaşgam" diýip ýöreli bäri köp ýyllar geçdi. Onuñ beýle diýdigi: "Doganym!" diýdigi. Munuñam sebäbi ~ biri-birimize düşüşligimizden, belentligimizden, biri-birimizi küýsäp ýörmegimizden. Şonuñ üçin halk ýazyjymyz Hudaýberdi Diwangulyýew käte Agageldini gözläp: "Hany, ol hemme zady başgañ" ýa-da "Ol planetasy başgañ nirede?" diýip, degişme bilen maña ýüzlenmegi ýöne ýere däl. Muny eşiden Agageldi: "Ýok, "planetasy" diýseñ gaty ýakyn bolýar, indikile meni soranyñda "Galaktikasy başgañ hany?" diýsene" diýip, düzediş berip, güldürýär.
Dogrudanam, Agageldi bilen ikimiziñ biri-birimize "başgalygymyza" çyn. Ol-a Türkmenistanyñ iñ günortasy ~ Tagtabazar etrabynyñ Marçak obasynda doglup, önüp-ösen, menem ~ Türkmenistanyñ demirgazygyndaky gadymy Ürgenç topragynda kemala gelen. Ýöne näme, biri-birinden örän uzakda doglup, ýaşap, ýakyn bolup bolýan ekeni. Edil şonuñ ýaly bir obada bile önüp-ösen, okap, soñam biri-birinden örän uzak hem bolup bolýan ekeni. Durmuşyñ täsin, düşündiriş berilmeýän oýunlary-da bi. Agageldi barada aýdylanda bolsa, bizi ýakynlaşdyran zat ~ POEZIÝA diýmelidirin. Asyl, bu gürrüñleri gozgap goýberen hem onuñ mundan bäş ýyl owal "Türkmenistan" neşirýatynda çap edilen "Söýgi pursatlary" diýen goşgular kitabydyr.

3.

Ilki onuñ goşgular ýygyndysynyñ asyna ünsi çekesim gelýär. "Söýgi pursatlary". Hawa, Agageldi Allanazarowyñ bu hysyrdyly durmuşa, adamlara, tebigata, ýaşaýşa bolan söýgi pursatlaru sanardan kän. Bu şahyryñ her güni, aýy, ýyly ~ söýgi pursaty, has takygy, onuñ her demi ~ söýgi pursaty. Şonuñ üçin hem Agageldi adamlarda özüne söýgi pursatlaryny döreden, döredip ýören, mundan buýana-da döretmäge ukyply şahyr. Eýsem, mende Agageldä bolan söýgi pursatlary haçan döräp başladyka?
Men ol wagtlar "Garagum" (öñki "Совет эдебияты") žurnalynda işleýärdim. "Agageldi Allanazarow" diýip şo ýerde eşitdim. Şol žurnalda çap edilýän "Ýedi däne" diýen powestiñ korrekturasyny okap, her sözlemi, abzasy, bölümi özüne muwapyk many-mazmun dänesinden doly ol eseriñ awtoryna gözüm gidipdi. Ol proza bolsa-da, edil goşgy ýalydy. "Ýedi dänäni" okap, özümiñ goşun gullugyna alynmanyma dogrusy, kemsindim. "Gulluk eden bolsam, menem adam ömrüniñ bu döwri barada bir zatlar ýazardym" diýip, ahmyrlyja pikir edipdim. "Be, entek meniñ bilmeýän ýazyjylarym bar eken-ow?! Bu ýazyjynyñ başga ýene nähili kitaplary barka?!" diýip oýlanypdym. Garaz, men ony şo wagt ýaşy babatda özümden kän uludyr öýdüpdim. Görüp otursam, Agageldi Allanazarowyñ öz deñ-duşumyz ekeni. Men muny "Ýedi dänäniñ" çap edilen žurnalynyñ nusgalyk ekzemlýary çykyp, galamhaky goýuljak bolnanda baş redaktorymyz Kerim Gurbannepesowyñ "Atam, (žurnalyñ jogapkär sekretary Ata Söýünow) şu powestiñ awtory Moskwada okaýar, student oglandyr. Gonoraryny birneme artygrak goýaýgyn. "Ýedi dänäñ" puly oña ýedi gezek doýar ýaly bolsun" diýen degişmeli tabşyrygyndan bilip galdym. Soñam Kerim aga proza bölüminiñ müdiri, ýazyjy Ogultäç Orazberdiýewa ýüzlenip: "Muña ýaş ýazyjy diýer ýaly däl eken. Kämil. Şu ýigidiñ ýene şunuñ ýaly powesti bolsa özi gelende ýa-da okaýan ýerine hatjagaz ýazyp, sorap alyñ" diýipdi.
Kerim Gurbannepesow oña aýratyn üns berensoñ, Agageldi Allanazarow diýilýän ýazyjyny meniñ göresim geldi.
Şondan köp wagt geçmänkä, bir gün, ynha, uzyn boýly, saryýagyz, syratly, bir mylaýym ýigit redaksiýa geldi. Tanyşdyk, gürleşdik, görsek, ol öz eseri ýaly ýakymly ekeni, jynymyz alyşdy. Şodur-da-şodur, ýolda-yzda gabatlaşsak, gadyrly salamlaşyp ugradyk. Edebiýat institutyny gutaryp, Aşgabada gelensoñ, onuñ ykbaly köpleriñ, şol sanda meniñem, işim düşüp durar ýaly ýerlerde işletdi: "Türkmenistan" neşirýatynda redaktor, Ýazyjylar birleşiginiñ ýanyndaky Edebiýaty wagyz ediş Býurosynyñ direktory, Metbugat baradaky komitetiñ başlygynyñ orunbasary boldy. Häzirem, ykbalymyz ýalkap, üç ýyl bäri bir ýerde ~ "Türkmenistan" neşirýatynda bileje işleýäris.

4.

Keýpini gaçyrýan wakalaryñ, gep-gybatlaryñ üstüni degişme, ýumor, gülki bilen seretmegi başarýan Agageldi Allanazarow nirede, haýsy işde işlese-de, ol özüni giñ göwrümlilikde, mertlikde, zehine gadyr goýmakda göwünleri awlaýar. Belki, şü zatlar üçindir, köpleriñ oña ýakyn durasy gelýär. Meniñ ýaly ynanjañ, sadalaryñ-a gözlegi Agageldi ýaly hossar bolmagy başarýan ýigitler.
Uruş ýyllarynda goltugynda Göroglynyñ kitabyny göterip, hüjüme okdurylan Türkmen, ýa-da Nurmyrat Saryhanow aýtmyşlaýyn, göz dikip oturan dünýe maly ~ guba düýesini berip, Magtymgulynyñ kitabyny edinen Türkmen hiç haçan aýdym-sazsyz, goşgy-gazalsyz oñmandyr. Bü-ýä bir. Ikinjiden, ýüpek bilen sary ýagyñ bozulmaýşy ýaly, hakyky goşgy mydama ünsi özüne çekip gelipdir. Üçünjiden, halkymyzyñ şahyrana halkdygy, folklorymyzdyr klassyky edebiýatymyzdan görnüp dur. Dördünjiden, türkmen edebiýatynda şahyr azlyk edenok, ýöne şahyr bar, şahyr bar. Olaryñ hakdan içenleri baradaky söhbet bolupdy, bolaram. Şu zatlar üçin, Agageldi Allanazarowyñ ULULAR ÜÇIN ÝAZAN GOŞGULARY HAKYNDA sähetli günleriñ birinde köpden bäri içimi dökesim gelip ýördi. Şu gün ynha, men şu şahyr dostum barada, gürlemegi ýüregime düwdüm.
Ýañy ýokarda "ulular üçin ýazan goşgulary hakynda" diýen sözleri ýöne ýere uly harplar bilen ýazmadym. Sebäbi, Hudaý jan meniñ "enebaşgama", tüweleme, zehin yrsgalyny eçilibilipdir. Diýjek bolýan zadym ~ Agageldi Allanazarow edebiýatymyzyñ proza, çagalar edebiýaty, kinodramaturgiýa "frontlarynda" biriçe "söweşip", özüni ykrar etdiren edebiýatçy! Men bolsa, ony häzirki zaman poeziýasynyñ pälwanlarynyñ biri hasaplaýaryn.

5.

Edebi žurnal 1977-nji ýylyñ 1-nji sanynda 12 sowaldan ybarat ýörite anketa bilen şo döwürdäki ýaş ýazyjylaryñ 22-sine ýüzlenipdi.
"Tankydyñ öz döredijiligiñ baradaky pikirine nähili garaýañ? Öwgi öz döredijiliginde gowy täsir edýändir diýip hasap edýärmiñ ýa-da tankyt?" diýlip berlen şol anketanyñ 6-njy sowalyna Agageldi Allanazarow şeýle jogap beripdi: "Obýektiw tankyda sarpa goýýaryn. Men gije-gündiz çişirilip ýörlen, "alar-alar" bilen birzat ediljek bolunýan, töweregi-birsüri "agaly" ýaş şahyr däl. Şol sebäpli hem men öwgi barada hiç zat aýdyp biljek däl".
Agageldi bu jogabyny juda dogry ýazypdy. Edebi ýoluñ başynda, ol öwülmändi, anketa beren jogabynda aýdyşy ýaly, öwginiñ nämedigini bilenokdy, şonuñ üçinem, ýokarky berlen sowala şeýle jogap ýazypdy. Ol edebiýata "öz göbegini özi kesýän ýetim" bolup gelipdi, "ýetim" bolup edebiýat edebiýatda özüni ykrar etdirmeli bolupdy. Ýetimligiñ bolsa, ýaşaýşyñ haýsy ýerinde bolsa-da, ýüzüne köz degsin! Sebäbi, ýetimlik seni mydama hoş söze, goldawa mätäç edýär. Mätäç mahalyñ hem kim saña sähelçe ýagşylyk eden bolsa, şahyr aýtmyşlaýyn "seniñ üçin şondan eziz Adam ýer ýüzünde ýok". Ol adam eden ýagşylygy bilen hakydañda hemişelik galýar.
Agageldi Allanazarowa-da köp kişiden ýagşylyk görmek nesip edýär. Şonuñ üçinem, ol ýagşylygyñ nämedigini kişiden soranok. Özüne sähelçe ýagşylyk edenleri diliniñ senasy edip ýör... Oña hiç kimiñ etmejek ýagşylygyny eden ~ biziñ Prezidentimiz ~ Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow! Agageldiniñ jaýsyz kösenjiniñ bir ujy oña baryp ýetýär. Bu 1984-nji ýylyñ başynda bolýar. Şol wagtlar Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow Partiýanyñ Aşgabat şäher komitetiniñ birinji sekretary bolup işleýän eken. Şonda Agageldini diñlän Saparmyrat Ataýewiç oña şo mahal boş duran howlynyñ açaryny berdirýär. Agageldiniñ häzirki ýaşap oturan jaýy ~ Saparmyrat Ataýewiçiñ şol eden ýagşylygy bolmaly.
Saparmyrat Ataýewiçiñ kabulhanasyndan şatlyga gark bolup çykan Agageldi şo pursat göwnüne gelen pikirini bosagada nobatyna garaşyp duran galamdaşy Kakabaý Gurbanmyradowa: "Şu kişi haçanam bolsa, Türkmenistana baştutan bolar, biziñ indiki Eýämiz, Hudaý halasa, Sapar Ataýewiç bolar!" diýýär. Ine, Agageldiniñ ýüreginiñ çuñundan syzdyryp aýdan şo isleg-arzuwyny gudraty güýçli Allatagala eşiden ýaly, şondan 4-5 ýyl geçip geçmänkä Saparmyrat Ataýewiç Türkmenistanyñ Döwlet ýolbaşçysy bolýar.
Agageldi şo günleri ýatlap: "Meniñ dilim siññilli ýaly, şondaky Sapar Ataýewiç hakdaky eden pikirim çyn bolaýdy, şunuñ üçin men Hudaýdan müñde bir razy!" diýip begenýär.
Hawa, ol ýagşylygy-da, ýamanlygy-da ýadyndan çykaryp bilenok. Ýöne ýagşylyk edenleri ýygy-ýygy ýatlamagy halaýar.
Şu ýerde "Eýsem Agageldiniñ özi adamlara nähili ýagşylyklar etdikä?!" diýen kanuny bir soragyñ ýüze çykmagy mümkin. Men onuñ adamlaea eden hyzmatlary barada ýeke-ýeke agzap durmaýyn, beýtsem minnet etmek bolar, onsoñam Agageldiniñ özem halamaz. Ýöne bir zat anyk: Agageldi ýagşylygy depeläp, onuñ üstünden ätläp bilenok. Diýmek, ol ýagşylyk etmäge ukyply hem mydama höwesek. Men şonuñ üçimem, onuñ şu häsiýetini şu ýazgylaryma SÖZBAŞY edindim.
Meniñ "enebaşgamdan" ýagşylyk görenler barmak büküp hasaplardan köp. Olaryñ ýeri gelende, bir gün özleriniñ dil açjakdygyna ynanýaryn.
Esasy gürrüñden ~ Agageldiniñ poeziýasy baradaky söhbetden biraz daşlaşýanymy bilsem-de, onuñ ýene bir bolşy barada aýdasym gelip dur. Ol hem degişme bilen hakykaty aýtmak häsiýeti.
Käte ol maña burnuna salybrak, ýuwaşjadan, bir gözüni gypyp goýberýär. Menem şonda oña düşünmeýändigimi duýdurýaryn. Onsoñ ol kimdir biriniñ hereketine çalaja öýkünýär welin, men biygtyýar gülüp başlaýaryn. Sebäbi, kim hakda gürrüñ barýandygy derrew aýyl-saýyl bolýar-da, şol adam göz öñüñe "gelýär". Men şonda oña: "Eger sen ýazyjy-şahyr bolmadyk bolsañ, hökman artist bolardyñ" diýýän. Ol bolsa, "Elbetde! Dogry! Artist-ä däl welin, ýöbe artistler, şükür, ýazan gahrymanlarymyz bolup oýnaýarlar-a. Näme, ýalanmy?" diýýär. Hawa, tas ýatdan çykan ekeni, hakykatdanam onuñ eserleri esasynda "Hoş gal, meniñ Parfiýalym!" hem-de "Meniñ ýaşlygymyñ dessany" atly iki sany reñkli çeper film döredildi ahyry!
Men ýene onuñ döredijiligi barada oýlanýaryn. Şu wagta çenli, ululy-kiçili 25 sany kitaby dürli dillerde çap edildi. Şonuñ hem "Şol bir gezek uçan it" atly Ýaponiýada çykmaly kitabynyñ öñüne bütin dünýä belli meşhur ýazyjy Çingiz Aýtmatow sözbaşy ýazdy. Şu hakydama gelip, oña: "Çingiz Aýtmatowyñ ünsüni çekip ýören bolsañ, biziñ saña gözümiz öwrenişipdir. Tüweleme, ýazýan kitaplaryñ bir är ömrüne ýeterlik!" diýip, degişjek bolýaryn.
Ol öwlende käbiriniñ bolşy ýaly, gaýşarylmaýar-da, tersine, sesini çykarman, bir elini ýüzüne tutup, ýylgyrýar-da, "baş egip durýar...

6.

Geliñ, indi bu täsin şahyryñ täsin poeziýasynyñ täsirleriniñ teswirini synlalyñ:
Her bir çyn şahyr beýleki bir şahyrdan tapawutlanyp bilýändigi üçin, başga şahyrlara meñzeş däldigi üçin gymmatlydyr. Agageldiniñ goşgularyny gymmatly görkezýän tapawutlar kän.
Agageldi Allanazarowyñ köp zada, tas hemmä degişli bolup duran goşgulary bar. Bu eýýäm ~ "Söýgi pursatlarynyñ" bölümleriniñ atlaryndan hem görnüp dur: "Göroglynyñ mekanynda" atly bölüm ~ şahyryñ dogduk ýurdy Türkmenistan, esasan, gadymy hem müdimi gözel Pendi illeri barada bolsa, "Söýgi pursatlary", "Ýazgy depderimiñ sahypalary" diýen bölümler ~ durmuş, älem-jahan, Adam hem onuñ borjy, söýgi gatnaşyklary hakyndadyr. "Gara deñziñ tolkunlary" bilen "Garly Moskwa" bolsa, şahyryñ aýak basan ýerlerinde başdan geçiren täsin duýgularynyñ şahyrana beýanydyr.
Agageldi nirede, näme hakda ýazsa-da, ol hökman TÜRKMEN ŞAHYRY bolup ýazýar. Dogrusyny aýdan ýagşy, Türkmenistanda ýaşap, türkmen bolup, türkmençe goşgy ýazyp, türkmen şahyry bolup bilmän ýören goşguçylarymyz bar.
Emma Agageldä Türkmenistanda bolsun, ýa başga ýerde, tapawudy ýok, oña türkmen şahyry diýip arkaýyn, çekinmän aýtsa bolar. Onuñ türkmen tebigatyna, türkmen milletine, türkmeniñ geçmişine, şu gününe, geljegine bolan egsilmez buýsançdan, guwançdan, ynamdan yñdarylyp gaýdan setirleri ~ türkmen adamlarynyñ ýürek syrlarynyñ açarydyr. Öñe aýdyşymyz ýaly, Watan, il-ýurt temasyndan döreden goşgularyna şahyr "Göroglynyñ mekanynda" diýen at goýupdyr. Bütin türki halklarynyñ hemmesiniñ milli hem ruhy guwanjy Göroglynyñ ~ mekany diýip, şahyr Türkmenistana düşünýär, ynanýar. Bu onuñ öz Ýurduna bolan uly söýgüsinden nyşan. Agageldiniñ şeýle söýgüsi bolansoñ, ol "türkmen topragynyñ ýakymly şemalyny zenan demine" deñese, ondaky "ak bedewi iliniñ arzuwyna meñzedýär", "oturyp-oturyp, atalaryñ ýurdy giñden tutanyna begenýär". "Gelşigine gelen asuda türkmen çölüniñ ürgün çägesiniñ zerrelerini ~ altyn tozgasyna kybapdaş hasaplaýar", "ol çöldäki otlap ýören Gyraty görensoñ", "Göroglynyñ hem şu golaýda bolmalydygyny" buşlaýar.
Käbir şahyrlar ýaly, Agageldi Allanazarow söz bilen, setir bilen "oýun" etmeýär. Göwnüne gelşi ýaly, kalbyna guýulşy ýaly kagyza geçirýär. Ýa-da "Meniñ Andy akgam" goşgusynyñ setirleri bilen aýtsak: "...görenje zatlaryny ösdürmän, kemmän gürrüñ berýär..." Asyl onuñ özüniñ durmuşda bolşy hem ýylma däl. "Näden nä bolarka?" diýip ýörenok. Onda bir üýtgeşik mähir, ýylylyk, mylaýymlyk bar. Muny onuñ "Pendi baýyrlary" diýen setir bilen başlanýan goşgusy hasam aýdyñ görkezýär. Bu goşgy, meniñ pikirimçe, kiçijik şahyrana çarçuwa salnan Agageldiniñ suraty ýaly.
Käbir şahyr "Men türkmen!", "Men Türkmenistany söýýän!" diýip näçe ýazsa-da, oña ynanyp bolanok, onuń sebäbi, şol aýdylan sözüñ sowuklugy, ýakymsyzlygy, adressizligi.
Kerim Gurbannepesowyñ şygyrlaryna beletler onuñ ýaşlygynyñ ilki Gökdepe etrabynda, soñ Tejen sebitlerinde geçendigini, ýa-da Berdinazar Hudaýnazarowyñ goşgularynyñ muşdaklary onuñ Ýerbentde doglandygyny bilerler. Agageldi Allanazarow hem edil şu şahyrlar ýaly poeziýada konkretligine gadyr goýýan, durmuşy şahyr.
Agageldiniñ "...mahal-mahal, diýseñ ýüregi küýsäp, öz Pendisine guş bolup uçup gelýändigini" goşgulary görkezip dur, onuñ mydama şe6dip gelip durandygyna ynanýarsyñ. Sebäbi ~ ol ýerde onuñ güneýde "gara öýe söýenip, gyzlaryna saglyk, döwletlilik, abraý diläp oturan enesi otyr..." Şahyr şu ýere gelse ~ "ýene-de öz ornuna gelýär, ýene-de ol "uçsam diýip, çapyp ýören Ägeldi" bolýar. Hany, şu sözlere ynanmabilseñ ynanma-da! Geliñ, şol goşgynyñ soñky bendini bile okap göreliñ:

"...Uçup ýörün ýokarsynda Pendimiñ,
Berip höwesime, söýgime gerim.
Hol aşakda meni uçuran toprak
Hem hemişe gonmak isleýän ýerim..."

Men Agageldiniñ goşgularyny okap, onuñ öz goşgularyna, goşgularynyñ bolsa, oña meñzeşdigine haýran galdym. Ynha, bu çyn şahyrlykdan nyşan. Ynha, bu goşguça ýetdirmeýän elýetmez şaha. Goşgulary Agageldä düşünmäge bir usul bolup görünýär: "Kakam hakynda goşgy", "Meniñ agalarym ~ esger ýigitler, "Çölüm, seniñ giñligiñe guwanýan...", "Oglankam-a pökgä meñzeýärdi Gün...", "Bulutlaryñ ýüzi gök-dalak ýene...", "Güýz", "Ýigdekçekäm bir gelini söýdüm men...", "Aý barýar aýagnyñ burnuna gözläp...", "Ýeke barýan günüm böwrümi diñläp...", "Aşgabadyñ alkymynda", "Tolkunlar", "Restoran gämi", "Deñiz gijesi", "Ukusyz gije", "Garly tokaý", "Şemal" ýaly başga-da kän-kän goşgular. Agageldiniñ belet zady hakynda hem-de gerekläp, küýsän zady hakynda özüçe, üýtgeşik gowy goşgular ýazýandygynyñ güwänamalarydyr.
"Söýgi pursatlarynyñ" liriki gahrymany "ýaşlygynyñ ak gämi bolup kenardan daşlaşýandygyny syzsa-da", "tasanyp, kinä çolanyp giden gyzyñ yzyndan seredip", özüne "çoça ýokdur, bu dünýäde meniñ dek" diýse-de, "Söýginiñ hyzmaty ~ indi biz goşa" diýip, bu jadyly duýgynyñ gadyryny bilýär, ol göwün beren gyzyny "otuz iki ýyllap... kalbynyñ köçesinden gatnadyp" bilýär. "Atasy Kymyş duzçy ýaly has garrap, hyk-çokly gojalyga ýetende-de, şol melegiñ daşyndan ýigit bolup aýlanjagyny", "eñek atyp jahandan ötüp barýarka-da... şol gelin göz öñüne gelse, ölmeli güni ölüp bilmejegini" bilýär. Eger... soñky ýola "ugraýanda-da, şol gelniñ öñünden çykjagyna ynanýar, şeýle boljagyna senem ynanýarsyñ. Megerem, "ideal söýgi" diýilýäni ~ Agageldiniñ wasp eden söýgüsi bolsa gerek! Bu şahyryñ söýgi hakda şeýle ajaýyp goşgularynyñ bardygyny şu wagta çenli bilmän gezendigime, birhili özümden özüm utandym. Bu goşgulardaky pikirler ýuwan söýginiñ "ýandym", "köýdüm", "bişdim" diýen ýaly suwjuk sözleri däl. Olar ~ gunt düşen ýaly agramly, gaty ajyganyña iýen ýaly lezzetli, el bugdaýynynyñ çöregi ýaly özli, dünýäñ daralanda, iñ ýakyn dostuñdan eşidýän sözleriñ ýaly melhemli. Iñ esasy ýeri, asyl Türkmen ýaly agras, saldamly, türkmeni şygyrlar!
Göräýmäge hyýrsyzrak "enebaşgamyñ" kalbynyñ şeýle näzik, süýji duýgularyñ mesgenidigine, onuñ "Gara deñziñ tolkunlary" diýen bölümdäki goşgularyny okap, hasam göz ýetirdim. "Gara deñziñ tolkunlaryny" synlap, men öz-özüme şeýle pyşyrdadym. "Eger elimden gelsedi, her ýyl dynç alasy gelen wagty Agageldini öz islän deñziniñ boýuna dynç almaga iberip, oña deñiz hakda, söýgi hakda goşgular toplumyny ýazyp gelmegi sargardym, haýyş ederdim, tabşyrardym, buýrardym!"
Kitapdaky aýratyn ýakymly täsir galdyrýan goşgularyñ biri hökmünde "Kakam hakynda goşgy" diýen şygy agzasym gelýär. Bu goşgy meni Agageldi bilen gatnaşyk açyp ýören günlerime äkitdi. Bir gezek ol: "Meniñ traktorçy kakam bar. Arada oba baranymda: "Ynha, şuny ýazan şahyr oglan ekeni" diýip, seniñ aýallar žurnalynda çykan "Sana indi başga näme diýeýin" atly goşgyny görkezdi. Seni okaýarlar, köpräk ýazybermeli" diýip begençli aýtdy. Şonda Agageldiniñ akgöwünligine haýran galsam, kakasyna hoş sözi üçin gaýybana minnetdar bolupdym. Hawa, Agageldiniñ şu goşgusyndaky atanyñ obrazy ~ mukaddesligiñ, halallygyñ obrazy. Atasy hakda goşgy ýazmadyk şahyr ýokdur, ýöne atanyñ obrazynyñ şeýle belent derejä göterilişini özüm-ä birinji gezek görýärin. Eger, atalar hakda goşgularuñ konkursy geçirilsedi, onda Agageldiniñ şu goşgusy hökman baş baýraga mynasyp bolardy. Çünki, "öz atasynda Hudaýyñ keşbini gören Ogla "Berekella!" diýmezlik namartlyk bolar.
Bu goşgy ýene bir hakykaty ~ öz awtorynyñ edebiýatyñ we medeniýetiñ dünýä derejesinden habarlydygyny aýdýar. Metafora hökmünde Isa pygamberiñ adynyñ bu goşguda getirilmegi ýöne ýere däldir, şeýledigu siwilizasiýadan habarly okyjy üçin düşnüklidir.
Goşgyny okap, "iliñ gyz-gelnine gyýa bakmaýan, gerek bolsa, toý palawny bişirip, gerek bolsa, öwlüýä gidip, merhum üçin jaý gazyp ýören", "agras Allanazar aganyñ her oturan-turan ýerinde geplejek bolup ýörmeýändigine", "gaýtam, ol bar mahaly gürleýäniñ her sözüni hasaba alyp gepleýändigine", "käbir enäniñ agtygyna Allanazar ýaly gowy Adam bolmagyny isläp, oña şonuñ adyny goýandyklaryna" ynanýarsyñ, guwanýarsyñ. "Elli alty ýaşda älemden ötenligine-de" gyýylýarsyñ. Sebäbi, ol:

"Halal aşym nesip etse bor" diýip,
Haramdan özüni çetde saklardym..."

Ähli kakalaryñ şu goşgudaky kaka ýaly bolmagyny arzuw etdirýän bu goşgynyñ wakalary, epizodlary kartina ýaly göze görünýär. Bu bolsa, şahyryñ azabynyñ gowuşýanlygynyñ alamaty.
Şeýle goşgulardan Agageldiniñ içki ruhy güýjüni, pozisiýasynyñ berkligini, durmuş ýörelgesini duýup bolýar.
Agageldi Allanazarowyñ goşgulary ~ hakyky poeziýanyñ hakykata eltýän mydamalyk ýoldugyny ýene bir gezek tekrarlaýar.
Hudaýtarapyn talantyñ bolmasa, ylym-bilim bilen ýazyp bolmajak setirler Agageldiniñ "Söýgi pursatlarynda" kän.

"...Ýoguny ýat etmek ~ barlaryñ borjy,
Olar ~ dutarymda tükeniksiz heñ.
Menuñ agalarym, äpet ajaly
Köp milletler bilen bölüşdi des-deñ".

ýa-da:

"Öýde ol geleli köp zat üýtgedi,
Otaglaryñ içi hüwdüden doly
Ederini bilýär akja bäbejik,
Ejesiniñ bagşy çykary ýaly".

ýa-da "Durmuş" atly bir bentlij goşgynyñ göterýän "ýüküne" bir serediñ:

"Durmuş bu-da dört tekerli araba,
Mündi çagalarym her ýandan gelip.
Aýalym ikimiz oña goşlan at ~
Çapyp barýas indi biz ýüzin salyp".

ýa-da:

"...Gözüm gidýär, uçup bilýän zatlara,
Şolaryñ seýlinde meniñ höwesim.
Aýdym aýdyp, soñam ony kowalap,
Ýetip alaýasym gelýär öz sesim..."

ýa-da:

"...Ýapraklar güýzümiñ kerweni ~ göçi.
Ýapraklar dünýämiñ çözlenen saçy..."

Geliñ, indi şahyryñ begenen pursatlarynda saýraýşynda gulak asalyñ:

"...Gapdalymda arzuw edip ýetenim,
Çogup otyr ýakasyndan keteniñ..."

"...Bir gowy ümsümlik,
Diñle-de otur,
Bagty düşündirip bolanok käne".

"...Ýeke galsam, Aýam aşak düşürip,
Men onuñ bilenem gürleşiberýän".

"...Her gezek men seni ýatlan mahalym,
Köwşüm düşüberýär meniñ öñüme".

"Çarlaklaram tolkun bolaýsa gerek ~
Tolkunyñam juda uçmak islärin".

"...Tolkunlar güwleşip haýat ýykýarlar".

"...Gyş gar bolup özün dünýä paýlap ýör".

"Çal saç bulutlaryñ obasyn gördüm".

Hawa, Agageldiniñ goşgularynyñ hem ähli gowy şahyrlarda bolşy ýaly, içki hem daşky gözellikleri ýeterlik. Olary duýmak, görmek üçin sende hossaryñ hyrydar nazary bolmaly. Kalbyñy keşdeleýän ol goşgularyñ her biri aýratyn gürrüñ edeniñe degýär.

"Türkmeniñ ýüregi ~ älemiñ syry,
Her ýeten ol syry tiribem bilmez.
Türkmeniñ taryhy ~ dünýäñ taryhy,
Bir girseñ, içine çykasyñ gelmez. -

diýýän Agageldi Allanazarow goşgulary Türkmenistana hem, onuñ adamlarynyñ kalbyna syýahat aýlaýar, çagyrýar. Olaryñ köpüsi: "Wah, şu goşgyny näme üçin men ýazmadymkam" diýdirýär.
Zehiniñ oýny köp. Şonuñ birisi her şahyryñ özüçe täze söz düzümlerini döretmegidir. Bu meselede hem Agageldiniñ poeziýasy onuñ ýüzüni gyzartmaz. Çünki ol öñ eşidilmedik del sözleri ýakymly eşitdirmegi başarýar.

"Seni görsem, göwün örim giñeýär..."

"Syçradýar ýüzüne şorowja damja..."

"Deñiziñ öwresi birden çolardy..."

"Garañkysyn boýlap tereñ gijäniñ..."

"Aýlanşyp ýör, apaşaklap çarlaklar..."

"Bir seretsem, menem köwsarlap ýörün..."

Poeziýa muşdaklarynyñ mysal alnan setirlerdäki söz düzümlerine üns bermegini soraýaryn. Bular täsin şahyrana gönençlerdir. "Göwün örim", "şorawja damja", "deñziñ öwresi", "garañkyny boýlamak", "tereñ gije", "apaşaklaýan çarlaklar", "köwsarlap ýörmek şygyr setirlerinde nähili täze, neneñsi üýtgeşik, niçiksi ter ýañlanýar. Esasy zat bolsa, bu gönençler ~ täze şahyrana tapyndylar Agageldiniñ hut özüniñki, bulary başga bir şahyryñkydan tapmarsyñ. Her şahyr şygyr şalygyna şeýle aralaşsady, poeziýamyz gör, nä derejede baýlaşardy.
Ýene-de bir zat: "Söýgi pursatlarynda" wagtlaýyn goşgy hasaplanýan sene goşgusy" ýok. Ählisi hem mydama okaljak, ömrüñ ähli paslyna degişli. Şonuñ üçinem, Agageldiniñ kalbyny "köwsarladan" pikirler oña "içini dökdüripdir". Göýä ol goşgularyny gaty köp ýerde özi üçin ýazan ýaly. Bu şeýle-de bolmaly. Adam ogly özüne heý-de erbet zady rowa görermi, özüne ýaran ile-de ýaraýar-a.
Ýene-de bir zat: şahyr Agageldi Allanazarow bu kitabyny maña mundan bäş ýyl öñ ~ 1992-nji ýylyñ 4-nji noýabrynda ak arzuwlaryna ataryp beripdi. "Söýgi pursatlarynyñ" meniñ bosagamdan ätlänine bäş ýyl geçipdir, men bolsa, hakykatdanam, biagyrylykdan oña wagtynda üns bermändirin. Goý, ol meni bagyşlasyn! Gapymyzda gögeren gülüñ, ýabymyzdan akan suwuñ, gyssanañda tasap gelen söwer dostuñ... we ýene şoña meñzeşleriñ gadyry ahyry bilinýär. Goý, bu ýazgylar ~ Şahyr bilen Şygra goýlan gadyrdan nyşan bolsun!

1997.

Gurbanýaz DAŞGYNOW.