Garnyny doýrup, okadyp bilmejek çagañyzy dogurmañ!

GARNYNY DOÝRUP, OKADYP BILMEJEK ÇAGAÑYZY DOGURMAÑ!

Bize ertiriñ hassahanalaryny, ýetimler öýlerini, türmelerini doldurjak, jahyl, elinden kär gelmeýän, serseri ýüz millionyñ hajaty ýok! Bize - adam kimin ýaşap, durmuşyñ nygmatlaryndan peýdalanmaga mümkinçilikleri bolan, iñ bolmanda ýüze çykýan nogsanlyklary aradan aýyrmaga ukyply ýigrimi million ildeşimiziñ bolany has peýdaly. Munuñ üçin her bir işe bir uçdan däl-de, düýp-teýkaryndan ýapyşyp, turuwbaşdan ýurtdaky bedibagt ýoksullyk, jahyllyk, sosial deñsizlik, gysgaça aýdanda, ähli agsaýan taraplarymyza garşy göreşmek lazym.
Islendik sosial mesele öz-özünden döremeýär, olaryñ hemmesi biri-biri bilen baglanyşyklydyr. Zynjyryñ bir halkasyny elimize alyp, galan bölegini ýatdan çykarsak, oba ýerlerde on çaga dogrup bilimsizlik, esewansyzlyk, ýeter-ýetmezçilik zerarly diñe ikisini sag-salamat ulaldyp bilýän eneleri, ysytmadan, inçekeselden ölen, trahomadan kör bolan uly ýaşlylarymyzy oýlaman "köp çaga dogurdyp bilemzok, şoñ üçinem az we yzagalak halk bolmagymyzda galýas" diýip gygyrsak, gülkünç ýagdaýa düşeris.

• Bu ýurdy halas etmek üçin

Ýurdy yzagalaklykdan halas etmek üçin herkesiñ özüçe pikiri bar. Her kimiñem öz pikiri özüne dogry, özünkiden başgasy ähmiýetsiz, manysyz, ýalñyş... Çala çaýkanan intelligentlere mahsus gözýetimi darlyk we werziş bolnan edähet bilen bir topar okumyş şeýle ýazýarlar, öz eñeklerine tutdurýarlar:

"Gadyrdanlar, bu ýurdy halas etmek üçin her obada mekdep açmaly, ondan soñky işler añsat."
"Gadyrdanlar bu ýurdy ösdürmek üçin her öýe bir bufet paýlamaly, galan zat öz-özi bolar gider..."
"Gadyrdanlar, owaly bilen ogrular asylsyn, namyslylar galsyn, soñ görüñ, bu ýurt nähili bolýar."

Soñky wagtlarda bul aýdymlaryñ yzyna "ilatymyzy köpeldeliñ, ýurt derhal Ýewropanyñ yzyndan ýeter" heñi-de goşuldy. "Bu watan ýüz milliony goýnunda saklap biler!" diýilýär we bu ýüz milliona 5-10 çaga goşmak üçin jan etmeýänleri şobada "watan dönügi" hasaplap bilýärler. Jeza derejesindäki sallahlyk we çaga salgytlary arkaly ilaty köpeltmek isleýärler. Bu watan ýüz milliony saklaram, dogry! Emma häzirki ýagdaýy bilen on sekiz milliony zordan saklaýar. Bulam birinji höküm ýaly dogry zat. Eýsem bular ýaly teklipleri orta atýanlar ilatyñ artmagy we azalmagy ýaly zatlaryñ halkyñ sosial ýagdaýy bilen gönüden-göni baglanşyklydygyny bilenoklarmyka? Ýa-da bilmediksirän bolmagy has dogrusy hasaplaýarlarmy.
Mundan birnäçe aý öñ "atasy belli däl çagalar" meselesi köpimizi başagaý etdi. Obalarda dini nika gyýdyryp öýlenmegiñ, iki-üç aýal almagyñ öñüni alyp bolmaýşy agzalyp, muña garşy çäre gözlenýärdi. Indem sallahlar öýlenenok diýip gowur turuzmak ne täsin!
Eýsem sallahlyk salgydyny teklip edýänleriñ ýustisiýa edaralarynyñ bu bikanun nikalaşmalar baradaky anketasyndan we atasy anyklanmadyk çagalar meselesinden habarlary ýokmuka? Halkyñ agramly bölegi birden köp aýal almaga mejbir bolýar, galan bölegem hiç öýlenmeýän bolsa, munuñ üstünde çynlakaý oýlanmaly dälmikä? Bäş-üç maddalyk kanun çykaryp hemme meseleleri çözjek bolmaga synanyşmak - ýurduñ sosial binýadyndaky bulaşyklygy, ykdysady gatnaşyklardaky agsamalary görmezlige salyp süýji düýşleriñ älemine gark bolmak dälmi näme? Eýsem "köp çaga ýetişdirmeli!" diýip, ýyladyjyly (otopleniýeli) otaglarynda, kristal ýazuw stollarynyñ başynda "söz bilen dünýäni düzedýändirin" öýdýänler bu "köp çagalaryñ" ýagdaýyny bir bilýärmikä?
Ankaranyñ Ýenişehir tarapynda ser-sepil çagalary görmezlerem, sebäbi ýenişehirlileriñ göz sapasyny we wyždan rahatlygyny göz öñüne tutýan Ankara welaýaty bular ýaly çagalaryñ aýagyny ol ýere sekdirtmeýär, olar diñe Bendderesi we Dag raýonlarynda gezýärler, dilegçilik edýärler, hor-zar durmuşda ogurlyk edýärler. Emma Stambul beýle elpe-şelpeligi edip bilenok, Stambulyñ her ýerinde bu sary meñizli, taýak ýaly somsaýak, saçlary ösgün, aýakýalañaç çagalary görmek mümkin.
Çeşme ýakalarynda ýatyp-turýan, guramaçylykly dilegçi toparlar tarapyndan ulanylýan, agşamara inçejik sesler bilen "iñ soñky, iñ soñky, iñ täze habar!" diýip gygyryp, goltugynda ýagyş-gara ezlen birküç sany gazet bilen köçeme-köçe selpäp ýören, gämi duralgalarynda, garalyp giden ellerindäki karton gutylary uzadyp: "Täze durmuş... Gör-ä, täze durmuş!" diýip, ýalbaryp-ýakaryp janyñy alyp gelýän çagalara görkezýän belent adamkärçilikli gyzyklanmalarymyza esaslanyp has köp çagalarymyzyñ bolmagyny isleýärismi? Ýa-da Hajy Bekdaşyñ palçykdan ýasan adamlary üçin aýdan: "Ryskyny men beremok diýip basybermelimi ýa?" prinsipini ýöretjek bolýarysmy?
Ýok, gaýtam ryskyny bermeýändigimiz, berip bilmeýändigimiz üçin ne-hä çagalaryñ, ne-de ilatyñ köpelmegini islemäge hakymyz ýokdur.
Garnyny doýrup, edep-terbiýe berip, okuwyny üpjün edip bilmejek her bir çagamyz "bu ýurda ýüz million lazym!" diýýänleriñ gözüne olary gaflat ukusyndan oýandyrmak üçin sokulan barmakdyr.
Bize ertiriñ hassahanalaryny, ýetimler öýlerini, türmelerini doldurjak, jahyl, elinden kär gelmeýän, serseri ýüz millionyñ hajaty ýok! Bize - adam kimin ýaşap, durmuşyñ nygmatlaryndan peýdalanmaga mümkinçilikleri bolan, iñ bolmanda ýüze çykýan nogsanlyklary aradan aýyrmaga ukyply ýigrimi million ildeşimiziñ bolany has peýdaly.
Munuñ üçin her bir işe bir uçdan däl-de, düýp-teýkaryndan ýapyşyp, turuwbaşdan ýurtdaky bedibagt ýoksullyga, jahyllyga, sosial deñsizlige, gysgaça aýdanda, ähli agsaýan taraplarymyza garşy göreşmek lazym.
Islendik sosial mesele öz-özünden döremeýär, olaryñ hemmesi biri-biri bilen baglanyşyklydyr. Zynjyryñ bir halkasyny elimize alyp, galan bölegini ýatdan çykarsak, oba ýerlerde on çaga dogrup bilimsizlik, esewansyzlyk, ýeter-ýetmezçilik zerarly diñe ikisini sag-salamat ulaldyp bilýän eneleri, ysytmadan, inçekeselden ölen, trahomadan kör bolan uly ýaşlylarymyzy oýlaman "köp çaga dogurdyp bilemzok, şoñ üçinem az we yzagalak halk bolmagymyzda galýas" diýip gygyrsak, gülkünç ýagdaýa düşeris.
Bize täze durmuş getirip biljek täze nesil, täze hemle, täze dünýägaraýyş gerek. Emma biziñ isleýän bu täze durmuşymyz ýokarda agzalan çagalaryñ satýan jynsyndan, ser-sepil we gorkunç "täze durmuşy!" däl.

Sabahatdin ALY,
"Markopaşanyñ ýazgylary we beýlekiler"

"Tan" gazeti, 09.02.1944 ý.