Putiniñ yslama bolan garaýşy hakda

PUTINIÑ YSLAMA BOLAN GARAÝŞY HAKDA

Gurhanyñ bary-ýogy bir ýerde etimologiýanyñ üstünde durup geçmegi, onuñam diniñ ady boýunça bolmagy diýseñ gyzyklydyr.
Hut Gurhanyñ berýän maglumatlaryn görä, yslam sözüniñ iki gelip çykyşy bar. Bulardan biri bolan "silm" - parahatçylyk manysyny berip, häzirki arap dilinde-de şol manyda ulanylýar. Ikinji köki bolan "salam" bolsa sag-salamatlyk, aman-esenlik manysyny berýär. Ine, yslam şu iki kökden emele gelen söz.
Diýmek, yslam - salamatlyk we parahatlyk üçin Ýaradana boýun bolmakdyr.
Görlüşi ýaly, Gurhan dininiñ hemme zatdan öñ adynda parahatçylyk bar. Yslamyñ özeninde-de, külli adamzada gujak açýan parahatlyk mukamy bar, paýlaşma we adama hormat-sylag bar. Munuñ dowamy hökmünde, Gurhanda hiç tapawuda ýer goýmazdan adamyñ döreden ähli adamzat gymmatlyklary gujaklanýar.
Gynansak-da, dünýäde, aýratynam Günbatarda yslam diýlende, bir toparyñ ýa-da sistemanyñ ady ýaly garalýar, ýogsam bolmasa Gurhan yslam sözüni umumyadamzat parahatçylygy we asudalygy manysynda ulanýar.

Yslam bir ady däl-de, bir boluşy alamatlandyrýar. Has dogrusy, yslam haýsydyr bir tarapyñ däl-de, belli bir kabul ediş we ýaşaýyş-durmuş formasynyñ adydyr.
Gurhan ähli medeniýetlere, adamzadyñ ähli mirasyna bahe berýär, adama bagt getirýän ähli gymmatlyklary yslam düşünjesiniñ düzüminde we saýawany astynda öwrenýär. Üns bermeli örän möhüm bir zat bar - yslam ýaşap geçdn ähli pygamberleriñ umumy taglymynyñ adyny göterýär. Başgaça aýdanda, asudalyk we parahatçylyk üçin gymmatlyk dödeddn we Ýaradana boýun nan, Ýaradandan başga hiç bir ideýa, güýje, gurama, adama boýun egmedik garaýyşlar yslamdyr. Ýene bir üns bermeli esasy zat - Gurhanyñ metrikadyr, pasport işleri bilen hijem gyzyklanmadygy.
Gurhan söze we orta atylan pikire däl-de, niýete we edilen işe seredýär.
Aç-açan aýdylanda, jöhitlerden, hristianlardan, sabilerden we Gurhana ynanýanlardan üç şerti ýerine ýetiren islendik kişi jennete düşer. Ýagny, pasportynda milleti näme diýip ýazylanda-da, ýeterlik şertleri bolan üç gymmatlygy bar bolan adamy hakyky musulman hasap edip bolar:
1. Ýokdan bar eden Ýaradanyñ gudratyna iman.
2. Ahyrete, ýagny, adam ömrüniñ ölüm bilen soñlanmaýandygyna iman.
3. Asudalyk we parahatçylyk üçin gymmatlyk döretmek, adamzada hyzmat etmek.
Agzalan üç şerti ýerine ýetirenler - halas bolanlardyr. Ynsan bolmagyñ mertebe menzili şolaryñkydyr. Pasportyñ, metrikanyñ Ýaradanyñ ýanynda zerre gymmaty, manysy ýokdur.

• Haýsysy yslam dünýäsi?

Käbir kitaplarymda Gurhana esaslanyp, täze yslam dünýäsi hakda aýdyp geçipdim. Şu günüñ yslam dünýäsiniñ aýratynlyklary bolsa şol aýdanlarymdaky aýratynlyklara gabat gelmeýär diýen ýaly.
Gurhanyñ ündewleri dolulygyna adama niýetlenen. Gurhanyñ adamyñ durmuşyna ornaşdyrmak islän gymmatlyklary bilen häziriñ "sözde musulmanlarynyñ" durmuşy aýry-aýry zatlardyr. Gurhana esaslanyp baha berilende, şu günki yslam dünýäsi tarapyndan hakyky yslam gymmatlyklarynyñ juda az bölegine amal edilýändigi ýüze çykar.
Adamzat jemgyýetini Gurhanyñ sanaýan gymmatlyklary boýunça derejelendirmeli bolsa, "yslam dünýäsi" diýilýän jemgyýetiñ alan utugynyñ 2-3%-den geçmejegini, 7-8% ýaly ýokarrak görkezijini başgalaryñ alandygy görüler.
Gysgaça aýdanda, yslam diýilende nämä düşünmegiñ gerekdigini meniñ pikirimçe musulman dünýäsinfe, hatda yslam bilen brlli bir derejede gyzyklanýan ähli ýurtlarda iñ düýpli meseledir.
Bu mesele Gurhana esaslanýan çözgütleri tapmazdan ne yslam dünýäsi rahatlyk göter, ne-de adamzat dünýäsi.

• Putin ýeke sözde öwrülişigiñ başyny başlady

Bir zada begenmeli: Ýewraziýa geografiýasynyñ iñ uly ýurdy Russiýanyñ döwlet ýolbaşçysy Putin yslam we musulmanlar meselesiniñ üstünde durlup geçilen ýygnanşyklaryñ birinde şeýle diýdi:
- Biz yslam we musulman diýlende, Gurhana düşünjek bolmaly. Men şeýle düşünýärin.
Dogrusyny boýun alalyñ, şeýle sözi şu güne çenli musulman däl döwlet ýolbaşçysy beýlede dursun, musulman ýolbaşçylaryndanam eşitmedik. Ýogsam bolmasa işiñ esasy sözdür, çözgüt resepti şu sözde ýatyr.
Yslamyñ dosty-da, duşmany-da öñden gelýän tradisiýanyñ yslam diýýänini dünýäniñ öñüne çykardy we hemmesi dialogy ýa-da dawasyny onuñ bilen ýöretdi. Şeýle bolansoñ, ne dialogdan peýda boldy, ne dawa-jenjelden gutulmak mümkin boldy.
Dünýäniñ "musulman we yslam" diýlende, Gurhana düşünmäge başlan güni adamzadyñ bagtyýar we asuda durmuşyñ ýolunda iñ güýcli ädimini äden güni bolar.
Biz bu aýdyñ hakykaty Günbatar dünýäsine ençeme ýyllap düşündirmäge synanyşdyk, ýöne gynansak-da, olaryñ yslama duşmançylyklary we gysga wagtlaýyn bähbitleri bize düşünmegiñ öñüni bentledi.
Putin ýeke sözde beýik öwrülişigiñ başyny başlady. Biz muny global derejedäki rewolýusiýa hasaplaýarys.
XX asyryñ iñ uly öwrülişiklerinden birini kommunizmi taryhyñ çañly sahypasyna gömüp, Gorbaçýow amala aşyrypdy. XXI asyryñ iñ uly öwrülişiniñ birinji ädimini-de, meniñ pikirimçe başga bir rus döwlet ýolbaşçysy Putin ätdi.
Putiniñ edişi ýaly ajaýyp çykyşy musulman döwlet ýolbaşçylary bilen birlikde beýleki ähli liderler tarapyndanam edilse, adamzady bagtyýar we parahat durmuşa alyp barýan ýolda täze gapy açylar diýip umyt edýäris.

Ýaşar NURI ÖZTÜRK.

"HÜRRIYET" gazeti, 15.08.2008 ý.