Taliban we onuñ burka kararnamasynyñ yslama dahylly ýeri ýok!

TALIBAN WE ONUÑ BURKA KARARNAMASYNYÑ YSLAMA DAHYLLY ÝERI ÝOK!

Häzir görnetin basyş we aýal duşmançylygynyñ alamaty hökmünde owgan aýal-gyzlaryna burka ýa-da olaryñ öz dili bilen aýdanymyzda peçe geýdirilýär.

Talibanyñ ýurdy eýelemegi Owganystany garañky asyrlara dolap getirdi. (AFP)

Parahatçylygyñ we mähir-mylakatlylygyñ dini bolan yslam - edýän zulumlaryny "jihad" diýip atlandyrmagy we dünýäde sebäpkär bolan urdumşalyklaryny dogry görkezmegi saýlap alan şahslar tarapyndan hapalanýar. Beýle zat ýalñyş, ýürekbulangyç we añ bulaşdyryjy.
Aýal-gyzlar yslamda iñ ýokary statusa we mertebä eýe. Emma muny köp sanly erkegiñ bilkastlaýyn nadanlygy zerarly görmezlige salynýar.
Kuranda şeýle ýazylan: "Eý ynananlar! Zenanlara öz razylygy bolmasa mirasdüşerlik etmegiñiz halal däl we olara gödek çemeleşmäñ".
Kuranyñ birnäçe aýatynda aýal-gyzlara we erkeklere borjy, hak-hukugy we ukyp-başarnygy taýdan ikisiniñem deñdigini nygtamak üçin "ynanan erkekler we aýallar" diýip ýüzlenilýär.
Şu hepde indi "Yslam emirligi" diýip tanalýan Taliban zulumlaryny gaýtadan atlandyrmaga we tüýsüni üýtgetmäge girişip, ähli owgan aýal-gyzlarynyñ köpçülik ýerlerinde peçe dakmagynyñ hökmanydygyny duýdurdy. Haýsydyr bir aýal-gyz görkezmä boýun egmedik ýagdaýynda onuñ erkek hossary üç gije-gündiz tussag edilip bilner.
Talibanyñ ýurdy eýelemegi Owganystany garañky asyrlara dolap getirdi. Talibanyñ "özgerendigi" we dünýäniñ taliban režiminiñ bu täze we özgeren ýagdaýyna bil baglamagynyñ gerekdigi hakda aýdylanlar ýalandan başga zat däl. Onuñ hökümetiniñ yglan edilen gününden bäri az wagtyñ içinde munuñ ýalan wadadygy ýüze çykdy. Emma şonda-da, şunça ýalandan soñ nämüçin häzirem şeýle adamlara orta çykyp gürlemäge maý berýäris.
Düýn agşam Pirs Morgan Talibanyñ metbugat wekili Suheýl Şahin bilen hökman tanyşmaly reportaž geçirdi. Şahiniñ aýal-gyzlaryñ ýüzüni ýapyp gezmegi hakdaky täze kanun üçin birnäçe tutaryk tapjak bolmagy Talibanyñ üýtgemändigini görkezýärdi.
Owganystandaky aýal-gyzlar häzir adam hak-hukuklaryny elinden gañryp alan ýowuz kanunlar bilen ýüzbe-ýüz. Çagalar 12 ýaşandan soñ mekdebe gidip bilenok. Şahin muña şeýle jogap berýär: "Biz okuwa gitmegiñ düýbünden gadagandygyny aýdamzok, üstünde işlenýär. Bir tärini tapmak isleýäris". Gyz çagajyklaryñ we aýal-gyzlarynyñ bilim almaga bolan hukugy elinden alnyp durka, onuñ berýän jogaby diýseñ gülkünç we degnaña degýär.
Taliban güýçlenenden bäri aýal-gyzlara sürüjilik şahadatnamasyny bermegi goýbolsun etdi, häzirem görnetin basyş we aýal duşmançylygynyñ alamaty hökmünde owgan aýal-gyzlaryna burka (ýa-da olaryñ öz dili bilen aýdanymyzda peçe) geýdirilýär.

Reportažy lapykeçlik içre tomaşa edip durkam, erbet tisginjiräp başymy aşak egenimi duýman galdym. Morganyñ täze kanunyñ näme sebäpli çykarylandygy hakdaky sowalyna Şahin şeýle jogap berdi: "Aýal-gyzlar ýüzlerçe ýyl bäri bürenjek geýip gelýär, olar muny öz islegleri bilen geýýär". Onuñ bu sözünde birnäçe ýalñyşlyk bar.
Hawa, käbir aýal-gyzlar ynançlaryna esaslanyp öz islegi bilen bürenjek geýip biler, emma Owganystanda çykarylan kararnama aýal-gyzlar üçin başga alaç ýokdugyny açyk-aýdyñ görkezýär. Munuñ özi "öz islegiñ bilen" faktoryny zorlukly aradan aýyrýan kanun.
Erkek agalygyna gönükdirilen medeni isleg-arzuwdan gözbaş alýan näsag ideologiýalary arkaly Talibanyñ aýal-gyzlary basyş astyna almaga gönükdiren jahylçylykly synanyşyklary owganystanly aýal-gyzlara we gyz çagajyklara tanyş zat. Talibanyñ häkimiýeti eýelemegi zenan hak-hukuklarynyñ ýuwaşlyk bilen parçalanmagyna sebäp boldy: Gyzjagazlara mekdebe gitmän öyde oturmagy, belli bir ölçegde gezmegi aýdyldy, bu basyşlara garşy çykanlaryñ agzyny zor bilen ýumdurdylar.
Bürenjek, peçe, burka ýaly zatlar diñe aýal-gyzyñ öz islegi bilen geýilip bilner. Muny hiç kime zor bilen geýdirip bolmaz. Bu ýagdaý saçyny ýa-da tenini ýapmak islän dürli ynançdaky aýal-gyzlar üçinem şeýle bolmaly.
Aýal-gyzyñ endamyny gözegçilik astyna aljak bolmagyñ özi utanç. Biz aýal-gyzlar azatlygymyzy gazanmak üçin uzak we kyn göreşlerden geçdik, emma ahyrynda erkekleriñ azatlygymyzy elimizden gañryp alanlaryny görmeli boldy. Şu hepde Hindistandaky bürenjek dawasyna, Talibanyñ burka kanunyna, iñ soñky gezegem Roe-Wade dawasy bilen aýal-gyzlaryñ hak-hukuklarynyñ çäklendirilendigine şaýatlyk etdik.
Taryhyñ dürli döwründe erkekleriñ aýal-gyzlara nähili ýaşamalydygyny öwredýän bizar ediji sözleriniñ gaýtalanyp durandygyny görýäris. Turuwbaşdan aýal-gyzlara we gyz çagajyklara zenan hökmünde berjaý etmeli borçlarymyz we bu borçlary berjaý etmesek, nirede kemter gaýtjagymyz, oýnap biljek oýunjaklarymyz, özüñi nähili alyp barmalydygy, nähili geplemelidigi, nähili pikirlenmelidigi öwredilýär.
Bizar bolduk. Aýal-gyzlar erkekler taraplar üznüksiz gözegçilik astynda saklanmazdan öz durmuş ýoluny saýlamaga mynasypdyr. Bürenjek dakmalymy ýa dakmaly däl meselesinde erk-ygtyýary özümize goýuñ. Owgan aýal-gyzlarynyñ sesiniñ eşidilmegine ýol beriñ.

Faiza SAKIB.

Sişenbe, 17.05.2022 ý.

https://www.independent.co.uk/voices