2024: Emeli añ we dipfeýk

2024: EMELI AÑ we DIPFEÝK

Emeli añ eýýamy uçuryma dyrmaşyp, yza gaýtmagyñ döwrümi?

Emeli any döretmek pikiriniñ awtorlaryndan Jeffri Hinton maý aýynyñ başlarynda emeli añ howpuna ünsi çekmek üçin "Google"-den meýletin işden çykýandygyny mälim etdi.
Hintonyñ beýikligi we belki-de "betbagtlygy" emeli añ nerw torlaryny kämilleşdirmek boýunça işiniñ zamanabap tehnologiýa dünýäsinde öwrülişik döretmegindedir.
Onuñ işleri adam beýnisine meñzeýän we geljekde programmaçylaryndan garaşsyz enjamlaryñ kämilleşdirilmegi üçjn möhüm ädim hasaplanýar.
Hinton işden gidende beren beýanatynda bölekleýin emeli añ ulgamynda işländigi üçin ökünýändigini aýtmak bilen, emeli añyñ gözegçilikden çykma howplary boýunça duýduryşlary berdi.
Ýogsa-da, Alfred Nobeliñ psihologik we ahlak krizisiniñ ikilenç gaýtalanyşyny başdan geçirýärismikä?
Jogap näme bolanda-da, Hinton ýakynda adam beýnisiniñ maglumat derejesini aşyp biljekdigini nygtap, emeli añyñ problemalary boýunça duýdurdy.

Jeffri Hinton

Emeli aña garşy artýan howatyrlanmalar özbaşdak öwrenme we maglumat paýlaşma ukybyna eýe söhbet robotlarynyñ giñden ýaýramagynyñ netijesi hökmünde soñky birküç aýda orta çykdy.
Bu ýagdaý bir wersiýa täze maglumat edinilende awtomatik ýagdaýda ähli topara ýaýraýandygyny añladýar.
Nerw torlarynyñ problemasy hyýaldaky güýji hakykata öwrüp bilmegidir. Mysal üçin, 2017-nji ýylda dünýä "Lyrebird" atly "gepleme sintezi" şereketiniñ eden zadyna haýran galdy.
Şereket Barak Obama, Hillari Klinton, Donald Tramp dagynyñ arasyndaky haýran galdyryjy derejede çyna berimsiz galp gepleşigiñ ýazgysyny ýaýratdy.
Başga bir şereket internet ulanyjysynyñ haýsydyr bir ses bukjasyndaky çykyşyny birnäçe üýtgeşme we ýükleme arkaly nädip añsat görnüşde ýasap bolýandygyny görkezýän "Photoshop Audio" atly ses ýasama serişdesi bilen tanyşdyrdy.
Munuñ özi nerw torlarynhñ indi okaýan, görýän-eşidýän zatlarymyzy sintezläp bilýändigini añladýar.
ABŞ-nyñ meşhur "Associated Press" (AP) habarlar agentliginiñ birnäçe gün öñ emeli añyñ 2024-nji ýyldaky ABŞ-nyñ prezident saýlawlaryna gönükdirilen howp-hatarlary barada duýduryşlary berendigini habar bermegi şonuñ üçinmidi?
Gysgaça aýdanda, kompýuter hünärmenlwri we tehnologiýa gyzykýan syýasatşynaslar şular ýaly zamanabap tehnologiki enjamlaryñ real durmuşymyzda nämeleri edip biljekdigine ünsi çekýär.
Şol sanda, bu enjamlar saýlawçylary aldamaga we şeýdibem saýlaw döwrüniñ ugruny üýtgetmäge güýji ýetjek derejede hakykatlary düýbünden ýoýup biler.
Has açyk aýtmaly bolsa, şeýle täze mehanizmler güýçli algoritmleri manipulirläp, bulary zamanabap sosial torlara iltemek bilen bir hatarda, taýýar ýazuw materiallaryny toparlara bölüp we seljerip, añsat bolmadyk görnüşde çap edip bilýär.
Suratlar ýa-da wideolar, sesler ýa-da ýüzler giñ möçberde we iñ soñky derejede çakgan görnüşde ýaýrap, ýörite gatlaklara ýetip bilýär. Bulam aldawçylygy we etika gabat gelmeýän çäreleriñ pygyllaryny berkidip biler.
Häzirki wagtda emeli añ belli-başly kişilerden hakyky ýaly görünýän, ýöne ýoýlan elektron hatlar öndürip bilýär.
Şuña meñzeş henize çenli görülmedik mehanizmler ýer ýüzüne ýokary hilli tekstleri we habarnamalary çaltlyk bilen hödürläp bilýär. Bulam talaşgärleriñ agzyna öýkünip saýlawçylary ýalñyşdyrmagy we saýlawçylaryñ köp derejede agzyny alartmagy añladýar.
AP-nyñ habaryny diñlänler meseläniñ golaþlap gelýän ABŞ-nyñ prezident saýlawlaryny öñünden habar berýän, gelip çykyşy boýunça tolgundyryjy we gorkuzyjy tamalaryñ ýoldaşluk edýän "özüni hakykylaşdyran öñdengörmelerdigine" ynanýar.
Şeýle tamalar ýa-da çaklamalardan birem käbir amerikanlaryñ ir bilen oýananlarynda saýlaw kampaniýasy boýunça işleýänlerden gelen we olary saýlamak müddeti üçin ýalñyş wagta gönükdirilen sesli sms-ler aljagydyr. Käbirleri-de goýberen ýalñyşlygyna ýa-da has öñ eden etmişine puşman etmeli talaşgäriñ ses ýazgylaryny alyp biler. Munuñ özi gatlaklaryñ agzyny alardýan we daş-töweregindäkileri sarsgyna salýan agressiw nutugyny ýaýradýan belli talaşgäri wideoýazgylaryny tomaşa etme ähtimallygy bilen bir hatarda talaşgäriñ tarapdarlarynyñ gözünde at-abraýyny hapalamak üçin bes bolýar.
ABŞ-nyñ döwlet howpsuzlygyndan jogapkär ýolbaşçylaryny ýurduñ içinde we daşynda gorkuzmaga başlan kyn sorag şu: "Emeli añ arkaly golaýlaşyp gelýän prezident saýlawlary ABŞ-nyñ duşmanlary tarapyndan manipulirlenip bilnermi?"
Bu sorag 2016-njy ýylyñ prezident saýlawlary döwründe bolanlaryñ ýañy ýaly bolup görünýär. Bir ýanda Trampyñ peýdasyna işlenen bolsa, beýleki bir ýanda Hillari Klintony jezalandyran orslara garşy aýyplamalar köp sanly ABŞ-lynyñ ýadyndan häzirem çykanok.
Mundanam has beteri, ABŞ-daky liberal gatlaklar ýurtdaky ähli demokratik müddetiñ amerikanlaryñ hökümet sistemalaryna we saýlaw müddetlerine bolan ynamyny gowşaymagy maksat edinen emeli añ hüjümlerine uçrama ähtimallygyndan howatyrlanýar. Emeli añ meselelerini ýakyndan yzarlaýan amerikanlar aýratubam jemgyýetçilik çaknyşygy we Tramp bilen Baýdeniñ, ýagny respublikanlar bilen demokratlaryñ arasyndaky ýakynlaşyp gelýän häzirki polýuslaşmanyñ çäginde saýlaw döwründe garaşylýan agressiw tolkunlary gorjamagyñ töwereginde aýlanyp duran iñ uly gorkyny alada edýär.
Ýogsa-da, ABŞ iññän ýykgynçylykly bolup biljek syýasy müddet boýunça emeli añyñ mobilizirlenmegi bilen garşyma-garşy bolup galdymy? Bu sorag yşaraty uzak wagtdan soñ Demokratik partiýanyñ Nýu-Ýorkdaky wekili Iwett Klark tarapyndan orta atyldy.

Iwett Klark

Klark bir ýandan tehnologiýa bilen aýakdaş gitmekde kyn deñleme krizisiniñ üstünde durup geçip, beýleki bir ýandan aýratynam adamlary manipulirlemek we aldamak üçin häzirki ähtimallyklaryñ çäginde goranmak maksady bilen käbir barýerleriñ gurulmalydygyny aýtdy.
Her niçikde bolsa, emeli añyñ oñyn ýa-da oñaýsyz ähli netijeleri we yzlary bilen halkara syýasy arenada täze aktýora öwrülendigini we syýasatçylaryñ şu boýunça ikä bölünendigini aýdyp bileris. Has köp ünsi çekmek isleýänler liberal we progressiw endişeleri sebäpli, meselem söhnet roboty "ChatGPT" tarapyndan hödürlenen mümkinçilikler boýunça duýduryş beren günbatarly sagçy aktiwistleriñ arasyndaky jedele seredip bilerler.
Emeli añ eýýamy uçuryma dyrmaşyp, yza gaýtmagyñ döwrümi?
2018-nji ýylyñ iýun aýynda "Chatham House" (Korollygyñ Halkara gatnaşyklar instituty) tarapyndan görnükli bäş hünärmeniñ bilelikde ýazan "Emeli añ we halkara gatnaşyklary: Öñümizdäki baş-başdaklyk" atly möhüm maglumatnamasyny taýýarlady.

Maglumatnamanyñ okalmagy we jedelleşilmegi has soñky detallaýyn jedelli talap edýär, subut edilen hakykat bolsa dünýäniñ emeli aña we onuñ getiren üýtgeşmelerine hem-de gorkusyna duçar bolanlygydyr.

Emile AMIN,
derñeýji žurnalist.

Penşenbe, 25.05.2023 ý.