Moskwa gepleşikleri goldaýar

MOSKWA GEPLEŞIKLERI GOLDAÝAR

Russiýa Sergeý Lawrowyñ anna güni teklip edişi ýaly palestinalylary we ysraýyllylary täzeden gepleşik stolynyñ başyna dolap başararmyka?

Birnäçe gün öñ "Россия-1" kanalynda efire berilýän "Большая игра" telegepleşiginiñ alypbaryjysy Gazanyñ ýönekeý ilata agyr ýitgileri çekdiren wagşyýana we gorkunç formada bombalanmagynyñ ABŞ-nyñ goldawy bilenem bolsa Ysraýylyñ häzir bir ýere jemlenen palestin halkyny ýeñlişe uçratmagyna hiç bir ýagdaýda kömek etmejekdigi, gaýtam tersine, ysraýyl režiminiñ jenaýatlaryna babatda meniñki bilen bir hatarda jemgyýetçiliginiñ ýazgarmalaryny artdyrjakdygy pikirimi eşidende, maña ýaraşygy ýola goýmak üçin näme edilse gowy boljakdygyny sorady.
Telegepleşigiñ alypbaryjysy elli ýyl öñ Sowet Soýuzyndan ABŞ-na göçüp giden we ABŞ-nyñ prezidenti Riçard Niksonyñ geñeşdarlygyny eden, soñky ýyllarda bolsa ABŞ-daky "NationalInterest" merkeziniñ başlyklygyny eden we syrly ýagdaýda ol ýerden aýrylandan soñ duýdansyzlyk bilen Russiýa gaýdyp gelip amerikan syýasatyny berk tankyt etmäge başlan Dmitriý Saýmsdy. Emma ekranda onuñ soragyna jogaplamaga ýeterlik wagtym ýokdy.
Aslynda men soragyñ jogabyny bireýýämden bäri bilýärin.
Ilki bilen-ä Ysraýyl ähli söweşjeñ operasiýalaryny haýdan-haý duruzmaly, bu ýagdaý "Hamas" üçinem şeýle.

Moskwanyñ BMG-nyñ Howpsuzlyk Geñeşi (HG) tarapyndan ýeke-täk sebäpden (ABŞ-nyñ ugur-utgasyz pozisiýasy) sebäpli goldanmaýan atyşygy bes etmek hakdaky kararyñ taslamasynda talap edýän zady-da şudy.
Yzyndan Ysraýyl arap we palestin topraklaryny okkupirlemegini bes etmeli. Aparteidden, zorlukly ýer eýelemelerinden, oturymly ýerleri giñeltme syýasatyndan el çekmek üçin gyssagly işler geçirilmeli.
Palestina konflikti BMG-nyñ HG-niñ kararlaryna laýyk çözülmeli. Okkupasiýa astyndaky ýerlerde bikanun jöhit ýerleşmelerini-de aradan aýyrmaly.
Iñ esasysy-da, 1967-nji ýylyñ 4-nji iýunyndaky çäklerde paýtagty Gündogar Ierusalim bolan Ysraýyl bilen ýanaşyk ýaşaýan doly garaşsyz Palestina döwletini gurmaly.
Harby güýji gorkunç we rehim-şepagatsyz ulanmaly däl-de, diñe şu, aglabasy gynansak-da hökümetleriniñ parahatçylyga garşy telbe we howply syýasatyny goldaýan ysraýyl raýatlarynyñ howpsuzlygyna kepil geçip biler.
Bu syýasatyñ ýaragly çaknyşygyñ daş-töweregine syçramagyna getirme ähtimallygynyñ-a gürrüñinem edemzok.
Dünýä Ysraýylyñ özüni goramaga bolan hukugyna dogry düşünýär. Emma adam hukuklary hukugynyñ esasy ýörelgelerini gödek bozýan bular ýaly gorkunç usullar we ýollar arkaly däl! Eýsem Ysraýylyñ özüni goramaga hukugy bar-da, başgalaryñ basybalyjylyga garşy goranmaga haky ýokmy? Basybalyjy döwletiñ basyp alan ýerleri babatda borçlary we jogapkärçilikleri ýokmy?
Russiýanyñ ysraýyl goşunynyñ wagşylyga ýüz urup edýän şumluklaryna garşy kanuny biynjalyklygynyñ añyrsynda käbir raýatlaryñ radikal nägilelilleri öñe saýlandy.
29-njy oktýabrda Demirgazyk Kawkazda ilatynyñ galabasy musulman bolan Dagystan Respublikasynyñ paýtagty Mahaçgala şäheri bir bulagaýlyk zerarly sarsgyna düşdi.
Bulagaýlyk müñe golaý baş-başdakçydan ybarat gahar-gazaply toparyñ palestinalylara raýdaşlyk duýgusyny bildirip, howa menziline dökülmegi bilen soñlandy. Olar Tel-Awiwden gelen uçaryñ ýolagçylarynyñ arasyndan "jöhit bosgunlary" gözleýärdiler.
Hakykatdanam ýolagçylaryñ arasynda çagalaryny saglygyny bejertmek üçin Ysraýyla giden tat jöhitleri bilen bir hatarda dagly jöhitlerem bardy.
Göräýmäge bu hadysa tötänlikden bolup geçen zadam däl, ol guramaçylaryñ meýilleşdirişi ýaly döwlet baştutany Wladimir Putiniñ ýurduñ dini jemagatlarynyñ öñbaşçylary bilen duşuşyk geçiren gününiñ ertesi bolup geçdi.
Putin bu duşuşykda Ýakyn Gündogardaky çaknyşygyñ üstünde durup geçip: "Ysraýylly maşgalalara we garyndaş-dogany öldürilen ýa-da ýaralanan beýleki raýatlara" teselli beriji sözlerini ýollapdy.
Döwlet baştutany başgalaryñ eden etmişleri üçin bigünä adamlary günäkärlemeli däldigini aýdyp: "Terrorçylyga garşy göreş ýaramaz atly "köpçülikleýin jogapkärçilik" prinsipine görä alnyp barylmaýar. Häzir şu prinsip garrylara, aýallara, çagalara, ähli maşgalalara we gaçybatalgadan, azyk we suw üpjünçiliginden elektrik togundan, medisina hyzmatlaryndan mahrum galan ýüz müñlerçe adama garşy ýöredilýär" diýipdi.
Biriniñ bu baş-başdakçylar topbagyny dolandyrýandygy we ugrukdyrýandygy bellidi, sebäp adamlar şübhelenji ýagdaýda çaltlyk bilen howa menziline tarap eñdiler.
Ildeşlerimiz has soñra bu wakalar bolup durka surata düşürilen we buýr-bulaşyk sakgally adamyñ uçaryñ motorynyñ içinde gizlenendigi aýdylan jöhidi gözleýişlerini görkezýän wideolaryñ üstünden gülüp hezil etdiler.
Bärde şu nakyly ýatlap geçsek ýerlikli bolar: "Heläkçilikleriñ iñ erbedi bizi güldirip bilenidir".
Mahaçgala howa menzilinde bolup geçen hadysanyñ antisemitizmdigini aýtmak ýalñyş bolar, çünki köpmilletli bu respublikada dagly jöhitler bilen bir hatarda köp sanly etniki toparyñ wekilleri ýüzlerçe ýyl bäri agzybirlikde we parahatçylykda ýaşap gelýärler.
Jöhitligi kabul eden, etniki we dil taýdan tatlara ýakyn halk bolan (tatlaram, dagly jöhitlerem para dilinde gürleýärper) dagly jöhotler bilen goñşularynyñ arasynda hiç wagtam haýsydyr bir çaknyşyk ýa-da duşmançylyk bolmady.
Dagly jöhitler arasynda köp sanly baý işewürler bilen bir hatarda sungat we döredijilik dünýäsinde-de öbdebaryjy wekillleri bolan gallaw halk.

Demirgazyk Kawkaz halklarynyñ biri bolan inguşlaryñ wekillerinden we iñ baý rus işewürlerinden biri hasaplanýan Mihail Guseriýew gadymy döwürlerden bäri Kawkaz halklarynyñ arasynda hiç hili çaknyşygyñ bolmandygyny ýatlatdy.
XIX asyrda Russiýa imperiýasyna garşy göreşen Şeýh Şamil yslam şerigatyna esaslanýan döwletini guranda onuñ hyzmatyny eden lukman bilen gaznadar (kassiri) dagly jöhitlerdendi we onuñ söýgüli aýaly Anna ermeni söwdagäriniñ gyzydy. Hatda onuñ goşunynda dagly jöhitlerden düzülen bir atly birlik hem bolupdyr. Emma häzir birnäçe ygtyýarlynyñ tersine Guseriýew Mahaçgaladaky baş-başdakçylaryñ eden etmişlerine antisemitizmiñ alamatlaty hökmünde baha bermekden gaça durmagyñ däl-de, hasam beteri berk öñüni alyş çärelerini gerekdigini öñe sürýär we şu çagyryşy edýär:
- Antisemitizm çybany ulalmaga başlasa, munuñ hiç bir ýagdaýda demogogiýa makiýažy bilen ýuwmarlanmazlygy gerek. Gaýtam tersine, operasiýa bilen içini dilip boşatmaly we ýaşaýyşymyza garşy howpa öwrülmezligini gazanmaly. Muny düşünjelerimizde we ruhlarymyzda antisemitizmi bir gezekde we hemişelik ýok etmek maksady bilen etmeli.
Şuña meñzeş köpçülikleýin gapma-garşylykly hadysalarda jemgyýetçilik howpsuzlygyny üpjün edýän güýçleriñ mynasyp görnüşde garşylyk bermezden öñ býurokratik päsgelçilikleri aşmagynyñ uzak wagt alýandygy ABŞ we beýleki Günbatar ýurtlaryndan tapawutlylykda rus howpsuzlyk edaralaey dessine we kesgitli ýagdaýda öñüni alyş işlerini geçirdiler we gan dökülmeginiñ öñüni almagy başardylar
Ýerli ýolbaşçylaram şobada işe girişdi, iñ esasysy-da Russiýanyñ döwlet ýolbaşçysy bu boýunça hüşgärligi elden bermedi.
Bu agzalalygy we bulagaýlygy guranlaryñ ruslaryñ agzybirligini we asudalygy bozmaga hyýallanyp eden synanyşygy şowsuz gutardy.
Ýagdaý baş-başdakçylar bilen bolup geçen çaknyşygyñ yzyndan käbirleri ýaralanan jemgyýetçilik güýçleri tarapyndan gözegçilik astyna alyndy.
Has soñra adamlary üýşmäge çagyranyñ Telegramdaky oppozisioner "Dagystan säheri" kanalydygyny belli boldy.
Ukrainanyñ paýtagty Kiýewden bu çagyryşy eden kanalyñ ýüpleri "gurjaklaryñ düýp oýnadyjylarynyñ" bolan Günbatara sary uzaýar.
Russiýa Sergeý Lawrowyñ anna güni teklip edişi ýaly palestinalylary we ysraýyllylary täzeden gepleşik stolynyñ başyna dolap başararmyka?

Witaliý NAUMKIN,
Russiýanyñ Ylymlar akademiýasynyñ Gündogary öwreniş institutynyñ direktory.

Penşenbe, 09.11.2023 ý.