Russiýa Afrika tarap süýşýär

RUSSIÝA AFRIKA TARAP SÜÝŞÝÄR

Aslynda mesele ynamlylygyñ we durnuklylygyñ derejesi bilen baglanyşykly

Ýakyn wagtda Sankt-Peterburgda geçirilen ikinji Russiýa-Afrika ýygnanşygyna gatnaşanymda, Afrika ýurtlarynyñ global syýasatdaky we ykdysadyýetdäki agramynyñ durnukly ýagdaýda artmagy bilen bir hatarda, täsirli faktor hökmünde barlyklarynyñam berkidilmegini-de doly manysynda görkezen bu wakanyñ derejesi meni haýrana galdyrdy.
Synlan zatlarymy şu makalada paýlaşmak bilen şuny ýañzydasym gelýär: käbir kärdeşlerik bu waka halkara jemgyýetçilikde "Afrika üçin göreşiñ" başlaýandygyny duýdurýan signal hökmünde baha berdi.
Men bu babatda olar bilen ylalaşmaýyn.
Çünki beýle nukdaýnazardan materik täsirli barlyk hökmünde däl-de, täsir astynda galan tarap hökmünde görülýär.
Hawa, Afrika materigi tebigy baýlyklara örän baý we bu artykmaçlyk häzirki kynçylykly wagtlarymyzda indi hasam zerur.
Russiýanyñ Afrikada birnäçe bäsdeşi bar. Bularyñ arasynda ABŞ-ny, Ýewropa bileleşigi ýurtlaryny, Hytaýy, Türkiýäni görkezmegem ýeterlik.
Rus hünärmeni Alekseý Maslow şeýle diýýär:
"Hytaýyñ Aşakky Sahara Afrika ýurtlary bilen söwda dolanşygynyñ Russiýanyñ söwda dolanşygynyñ 15 essesinden köpdügine (18 milliard dollara garşylyk 280 milliard dollar) seretsek, Moskwa hiçem Hytaýdan ozup bilmez. Munuñ bilen birlikde Hytaý ol ýerdäki iñ uly maýa goýumçy-da däl we köplenç afrikaly işçilerdir ýerli çeşmelerden peýdalanýar. Bu ýerde belli-başly we başly-barat taslamalaryñ gürrüñini edemzok. Bular aslyýetinde Hytaýyñ öz ösüş maksatnamalary bilen baglanyşykly "Guşak we Ýol" atly bir bitewi strategiýanyñ içinde durlup geçilen. Şu pikir bilen ylalaşyp bileris: aýratynam Pekiniñ inžener-tehnologiýa ugruny-da öz içine almak bilen birlikde afrikaly hünärmenleri-de işjeñ ýagdaýda taýýarlamak göz öñüne tutulsa.

Alekseý Maslow

Her niçik-de bolsa, Afrikada Hytaýyñ goldawy bilen gurlan desgalardan we ol ýerlerde hytaýly işçileriñ işledilýändiginden meniñ habarym bar.
Bir sorag ýüze çykýar:
Kremliñ Afrikada kimem bolsa birini, hasam beteri Hytaý ýaly maliýe we ykdysady taýdan güýçli hem-de ynamdar hyzmatdaşyny yzda goýmak ýaly aladasy barmy?
Meniñ pikirimçe-hä, Russiýa bu materikde özüne berlen ýeri doldurmak bilen oññut eder. Hemmelere ýeterlik ýer bar. Şeýle-de, iki ýurdyñ hyzmatdaşlyk modelleriniñ biri-birinden tapawutlanýandygy-da mälim.
Emma Russiýanyñ Afrikanyñ Aşakky Sahara ýurtlary bilen söwda gatnaşyklaryny artdyrmak üçin kän der dökmeli bolar.
Dost däl günbatarly hyzmatdaşlar barada aýdanda bolsa: Bu boýunça diñe bäsdeşlik orta düşýär. Günbatarly ýurtlaryñ afrikaly hyzmatdaşlaryna Moskwa bilen her dürli gatnaşykdan we aýratynam Russiýanyñ goldaýan taslamalaryndan el çekmekleri üçin mümkin bolan islendik basyşy etjekdiklerine serededne, bu bäsdeşlik hasam güýçlenip dowam eder.
Bu mesele ýadro energiýasy ýaly bäsdeşligiñ güýçli ugurlary üçinem şeýleligine galýar. Russiýada Afrika ýurtlarynyñ Ýewropa bilen gatnaşygynda asyrlar boýy dowam eden kolonial zulumdan we şol bir ýagdaýda ABŞ bilen gatnaşyklarynda-da ýüzlerçe ýyla çeken gul söwdasyndan gözbaş alýan ýarasynyñ şindizlerem syzlap durandygy pikir edilýär, özem bu düşünje esassyzam däl.
Afrikaly elitalaryñ wekilleri günbatarly hyzmatdaşlaryny muny ýatlatmakdan çekinip duranok.
Ýygnanyşykda görlüşi ýaly, Günbatar ýurtlarynda köplenç afrika halklaryna şindizem ikinji derejeli adam hökmünde garalýandygy we günbatarly ýurtlaryñ Afrika bilen hyzmatdaşlygynda deñhukukly hyzmatdaşlygyñ çäginde afrikalylara goldaw bermäge däl-de, tebigy baýlyklary eksplutatirläp almaga uly girdejiler edinmäge üns berýändigi aýdylýar.
Hytaý meselesine gelenimizde, bu boýunça rus hünärmeniniñ Hytaýyñ Afrika bilen hyzmatdaşlygy modeliniñ bir bölegi diýip gürrüñini eden "karz duzaklaryna" degişli soraglar ýüze çykyp biler. Russiýanyñ Halkara gatnaşyklar sowetiniñ başlygy Iwan Timofeýew Russiýanyñ Afrika näme bermelidigine degişli soraglar berýär.
Günbataryñ Afrika bilen gatnaşyklary peseldigiçe Moskwanyñ gyzyklanmasy artýar. Şu babatda asyl mesele şu: Günbatar bilen gatnaşyklardaky konflikt Aziýa we günorta ýarymşara gyzyklanma döretmek bilen çäklenmän, şol bir wagtyñ özünde bu ýerlere tarap herekete geçmek meýlini oýandyrýar. Hünärmen bu sowala özi jogap berýär: Gegemoniýa.
Russiýa şol bir wagtda "daşary syýasata maýa goýum ulgamynda" esasan ätiýaçsyzlandyryş barlygydyr. Beýle roly adaty maýa goýum ulgamynda altyn, gaýry gozgalmaýan we beýleki emläkler oýnap biler.
Emele gelen ýagdaý gyzykly, emma bu ýagdaýda meseläniñ özüne degişli birtopar nämälimlik bar: Aslynda mesele ynamlylygyñ we durnuklylygyñ derejesi bilen baglanyşykly.
Meşhur rus žurnalisti Fýodor Lukýanow bu meselä degişli eden çykyşynda kesgitli gürledi. Ol Russiýany has aktiw bolmaga we Afrika ýurtlaryny-da goşmak bilen bir hatarda günbatarly däl ýurtlara bu ýurtlaryñ mätäçlik duýýan zatlaryna görä taslamalar hödürlemäge çagyrýar.

Fýodor Lukýanow

Afrikanyñ mätäçlik duýmaýan zady ýok: Ösüş, howpsuzlyk, ykdysady silkinmeler. Şoña görä-de ruslar käbir meselelerde tehnologik taýdan Günbatardan öñde. Žurnalist örän möhüm bir zada-da ünsi çekýär:
- Esasy üns bermeli zadymyz - Günbataryñ täsirliligine garşy göreşmek bolmaly däl. Biz Russiýanyñ möhüm we ynamly hyzmatdaşdygyny iş ýüzünde subut etmäge üns bermeli.
Orta atylan ähli sowallara berilen ähli jogaplar rus hünärmenleriniñ jemgyýetçiliginde Russiýanyñ Afrika bäsdeşleriniñ hödürleýän tekliplerinden has amatly alternatiwalar hödürlemäge nähili taýýardygy hakda örän gyzgyn jedelleriñ başlandygyna yşarat edýär.
Edil häzir Moskwanyñ esasy söwda partnýorlary: Alžir, Müsür, Marokko. Munuñ bilen birlikde Günorta Afrika Respublikasy we Nigeriýa ýaly uly ykdysady güýje eýe ýurtlaram möhüm orun tutýar.
Deñsiz-taýsyz pozisiýasy bilen Müsür Moskwanyñ söwda-ykdysady gatnaşyklarynyñ merkezinde ýer alýar.
Rus bugdaýynyñ esasy müşderisi bolan Müsürde Dabaa posýologynda uly ýadro energiýasyny öndürýän bekediñ gurluşygyna başlanyp bilner.
Suweýş kanalynyñ gündogar ýakasynda rus senagat raýonynyñ gurluşygy-da tamamlandy.
Häzir Müsür Afrika açylan gapy bolup hyzmat edýär.
Günbataryñ basyşlaryna garamazdan, ýygnanyşyga Afrikanyñ 54 ýurdunyñ 49-yndan delegasiýalar geldi. Dogry, käbirleri ätiýaçly hereket edenini kem görenok.
Gatnaşyjylaryñ arasynda bary-ýogy 17 döwlet ýolbaşçysy bardy, bu bolsa birinji ýygnanyşyga garanda has az görkeziji. Emma şonda-da ýeterlik bar. Afrikaly delegasiýalaryñ arasynda ukrain konflikti ýaly birnäçe meselede agzybirlik ýokdugy-da göze ildi. Şeýle-de bolsa, gol çekilen ylalaşyklaryñ we şertnamalaryñ sany taýdan öñe tarap uly ädimler ädildi.
Russiýanyñ üstünligini çuñlaşdyryp çuñlaşdyrmajagyny wagt görkezer. Ýene üç ýyldan soñ üçünji ýygnanyşyk geçiriler, şol wagta çenli görübereris.

Witaliý NAUMKIN,
Russiýanyñ Ylymlar akademiýasynyñ Gündogary öwreniş institutynyñ direktory.

Anna, 11.08.2023 ý.