Müşk - ajap ysly gözellik serişdesi

MÜŞK - AJAP YSLY GÖZELLIK SERIŞDESI

Gözellik serişdeleriniň naýbaşysy we iň gadymylarynyň biri hem müşk diýlip atlandyrylýar. Bu orta asyrlarda ähli hoşboý yslara dakylan umumy at bolupdyr. Ýöne hakyky müşk öz döwrüniň iň gymmatly gözellik serişdeleriniň biri bolup, esasan, köşk durmuşynda giňden ýaýrapdyr.
«Müşk — «Türkmen klassyky edebiýatynyň sözlüginde-de» keýigiň belli tohumynyň göbeginden alynýan gara reňkli we ýakymly ysly madda» diýlip bellenilýär.
Öz döwründe iň gymmat sowgatlara öwrülen müşk bilen anbary altyn-kümşe barabar hasaplapdyrlar. Hatda anbar bilen müşki altyndyr kümşi ölçelýän agram ölçegi bolan mysgal boýunça ölçäpdirler (bir mysgal dört gramdan gowrak), aloe we kamfora agajyny bolsa, man boýunça ölçäpdirler (orta asyrlarda bir man 812 gramdan 816,5 gram aralygy bolupdyr). Orta asyrlaryň iň meşhur alymlarynyň biri bolan Abu Aly ibn Sina öz ylmy işlerinde müşküň we anbaryň düzümi, olaryň dermanlyk ähmiýetleri, durmuşda ulanylyşy barada giňişleýin maglumatlar beripdir. Bu maglumatlar bolsa, müşküň halkyň durmuşynda hem giňden ulanylandygyny görkezýär.
Türkmen zenanlarynyň gadym wagtdan bäri dowam edip gelýän zynatlanyş däpleri örän gyzykly we täsindir. Türkmen halk ertekilerinde, dessanlarda, eposlarda, rowaýatlarda, nusgawy şahyrlarymyzyň şygyrlarynda gyz-gelinlerimiziň zynaty hakda baý maglumatlar bar. Şahyrlarymyz dürli çeper meňzetmeler, deňeşdirmeler, aňlatmalar arkaly gyz­-gelinlerimiziň zynatlanyşyny beletlik bilen beýan edipdirler.
Yssy howa şertlerinde gülap suwlary, dürli hoşboý ysly müşkler sepilende, onuň ynsan deri bilen gatyşýandygyny we öz mylaýym, ýakymly ysyny ýitirýändigini bilýänsiňiz. Şonuň üçin zenanlar tomus paslyn­da hoşboý yslary sepinmekden, köplenç, gaçarak duranlaryny kem görmändirler. Şeýle ýagdaýyň öňüni almak üçin, gadymda zenanlar başgarak usullary ulanypdyrlar. Zenanlar müşki, anbary sepinmän, eýsem, ony ýüpek mata siňdirip, gupbanyň, tumaryň, düwmejikleriň gözlerine ýerleşdiripdirler. Hoşboý yslaryň şol şaý-­seplerden töwerege ýaýrap durmagy üçin bolsa, gupbada, tumarda ýörite ýasalan turbajyklary gözenekli gapak bilen bekläpdirler. Eger­de gupbada, tumar­da, düwmejiklerde ýerleşdirilen gülaply matalar gurasa, oňa ýene­de hoşboý yslary ýa­da ýönekeý, mylaýym suwy damdyrypdyrlar. Şeýle edilende, ol ýene­de kükäp başlapdyr. Şaý-seplerde ýerleşdirilensoň, müşkler ynsan deri bilen garyşmandyr we öz hoşboý ysyny uzak wagtlap üýtgetmän saklapdyr. Elbetde, gupbanyň depesindäki turbajygy gyzlar başyna jyga gysdyrmak üçin, tumaryň aşak etegindäki turbajygy bolsa, doga salmak üçinem ulanypdyrlar. Türkmen zenanlarynyň zynatly dünýäsi örän geň-enaýy täsinliklerden doly bolup, geçmişde zenanlar olardan gowy baş çykaryp bilipdirler. Häzirki zamanda türkmen zenanlarynyň dakynýan şaý-seplerinde, esasan hem, gupbada, tumarda, düw­melerde şol däpleriň yzlary mese-mälim bildirip dur. Ýeri gelende aýtsak, şol usullary häzirki zamanda hem üstünlikli dowam etdirmek boljak. Özi­de amatly ýeri, şol şaý­-sepleri aýran mahalyň müşk ysynyň hem aýrylýanlygydyr.
Hiç bir zenany müşk-anbarsyz göz öňüne getirmek mümkin däldir. Müşk salnan bukjalar has-da göze gelüwli, gelşikli görünýär. Şonuň üçin häzirki döwürde hem durmuşa çykjak gyzyň bukjasyna bezeg berýän müşk, anbar gutulardyr. Dürli hoşboý ysly gutular salnan toý sebetleri gyz bukjasynyň gelşigidir.

Maýa BABAÝEWA,
Magtymguly adyndaky TDU-nyň mugallymy.