Soltan Myrat IV bilen Emir Kun masgaraçylygy

SOLTAN MYRAT IV BILEN EMIR KUN MASGARAÇYLYGY

Osmanlyny özüniñ ata-babasy hasaplaýan jahyllar sürüsine çynym bilen nebsim agyrýar. Öñem ýazypdym, ýene gaýtalaýaryn: Kim kimi atasy, eždady, kakasy hasaplaýan bolsa hasaplabersin. Türkiñ mertebesini peselden, türki adam hasabynda görmedik hanedan asla meniñ ata-babam bolup bilmez. Bolany!
Munuñ ýene bir tarapy bar. "Osmanlyda gomoseksualizm" atly makalamda giñişleýin durup geçipdim. Durup geçdim geçmesine, ýöne okaýanyñ niresi bilen okaýanyny bilemok. Soñam ýarym-ýalpy akly bilen şindizem osmanlysöýüjilik etseler, jynym atlanýar.
Allatagala "Ýunus" süresinde "aklyny ulanmaýanlaryñ üstüne hapalyk ýagdyrjagyny" aýdýar. Soñky otuz ýylyñ dowamynda ýurdumyzda ýaşaýan adamlaryñ başyna gelen bela-beterler hakda oýlananyñda, ýokardaky hudawy deliliñ yslamyñ mukaddes kitabyna boýun egendigini aýdýan giñ halk köpçülikleri tarapyndan nähili üns berilýändigi görnetin görünýär.

Osmanly tagt ugrunda taryhyñ iñ ganly, iñ wagşyýana jenaýatlaryny eden, dogry-dürs maşgala durmuşy bolmadyk, öz ogluny, doganlaryny gaşyny çytman öldürjek derejede ruhy näsag ganhorlaryñ höküm süren we halyf unwanynyñ bardygyna garamazdan yslamy doly ýykan, dine hyýanat eden, yslamyñ ýer bagyrtlaýan şu günki emewi wersiýasyny ösdürip rasionallykdan we ylym-bilimden daşlaşdyran, diñe şagal mesligini edip gezen meýlishalar hanedandyr.
Men muny olary masgaralajak bolup aýdamok. Bu sap hakykat. Muña mysal hökmünde Osmanlynyñ iñ gowgaly döwründe tagta oturdulan Myrat IV-niñ durmuşyna göz aýlasañam ýeterlik.

• Myrat IV tagta oturdylýar

Ýañam aýdyşymyz ýaly Osmanlynyñ iñ gowgaly döwrüni başdan geçirýän ýyllary. Bir topbak ýanyçaryñ turzan topalañynyñ netijesinde Ýaş Osmanyñ tagtdan düşürilip oglanlyk namysyna deglenden soñ urlup-ýenjilip öldürilýär, ýerine-de Däli Mustapa getirilýär. Emma kän wagt geçmänkä onuñ doly ruhy näsagdygy bilnip, ýerine 12 ýaşly Myrat IV oturdylýar.
Emma tagtyñ hakyky eýesi taryhyñ ikinji Hürremi hasaplanan ejesi Kösem we asly bosniýaly giýewi sadrazam Topal Rejep eken.
Kösem kem-kemden ulalyp barýan soltany kiçi we tejribesiz hasaplap, eger "haremhanadaky" aýal-gyzlar bilen bolup başlasa, añy üýtgedip özüne garşy küşgüriler öýdýär. Şonuñ üçinem ol ogly ýetişip ugrandan aýal-gyzlar bilen ýakyn gatnaşyk saklamagy gadagan edipdir we ýerine meý-şeraplar bilen bile täze görmegeý, ýaş "oglanlary" getirdipdir, jynsy islegini şolar bilen kanagatlandyrmagy gazanypdyr.
Şeýle şertlerde ulanan Myrat bu azgyn endigine çakdanaşa öwrenişipdir welin, mundan el çekesi gelmän tä ölýänçä dowam etdiripdir.

Kösem indi ogly zürýatsyz ötmesin diýip, her dürli ýollar bilen onuñ aýal-gyzlar bilen ýatmagyny ýola goýjak bolup urnupdyr.
Çarhypelegiñ oýnuna seretseñizläñ, aýal-gyz bilen bialaç ýatýan ýaly hylwat jaýyna giren Myratdan emele gelen hiç bir çaga uzak ýaşamandyr.
Göýä hudaýtarapyn gudrat bular ýaly azgynyñ neberesiniñ dowam etmegini islemeýän ýalydy.

Ýaş Osman

Ýigrimi ýaşlaryna gelen Myrat agasy Osmana edilenleri unutman, wagty gelende onuñ aryny almaga kasam içipdi. Ýerini berkidip soltanlyk güýjüni doly eýeländen soñ birinji nobatda Topal Rejebi we onuñ adamlaryny öldürdýär. Soñra Däli Ybraýymdan başga ähli doganlaryny bogduryp, osmanly taryhynyñ iñ ganly döwrüniñ başyny başlady.
Belli bir wagtlap ol bir eneden doglan dogany Däli Ybraýymy-da öldürermen bolupdyr, emma Kösem tagtyñ mirasdüşersiz galjagyny aýdyp, ony raýyndan gaýtardy.
Edil şol wagtam Eýran ýörişine çykmaly boldy.

• Rewan häkimi Ýusup

Goşunyna baş bolup Rewan galasynyñ öñüne gelen soltan birnäçe gezek top atyşyny edenden soñ Rewanyñ eýranly häkimi söweşmezden soltana boýun egýär we şäheriñ açaryny tabşyrýar. Ol şobada sünni mezhebine geçirilip, Tahmasp bolan ady Ýusup edilýär.
Özi ýaly oglanbaz bolan Ýusuby sulhy alan soltan sylag hökmünde ilki Halaba häkim edip ugradýar, emma çydap bilmän 2-3 aýdan soñ ony Stambula getirdýär.
Keýpi-sapa dünýäsiniñ ussady bolan Ýusup derrew ýeñiñi çyzgap işe girişýär, hökümdaryñ ýatsa-tursa kellesine gelmejek zowky-sapaly gijelerini gurnamak işine baş bolýar.

• Oglanlar ýörite depdere ýazlyp hasaba alnypdyr

Ýusup bu işiñ gözüni çykaryp ýerine ýetirip başlaýar welin, köşkdäki "oglanlar" könelşip keýp bermän başlansoñ, täze oglanlar tapmaga girişýär. Ol yzygiderli diýen ýaly zähmetkeş halkyñ arasynda aýlanyp başlaýar. Gözüne ilen göze gelüwli, görmegeý, gelşikli, kömekçi oglanjyklary ýanyndaky "götberenleri" ýörite depdere belläpdir. Wagty-sagady gelende adam ugradyp, şol oglanjyklary soltana beripdir. Ýagdaý şeýle bir ýürekbulanjy hala gelýär welin, soñabaka Ýusubyñ bazara çykanyny gören zähmetkeş halk:
- Kömekçileriñizi ýaşyryñ, "Emir-Kun" ýene bazara çykypdyr - diýip, biri-birlerine habar etmäge başlapdyr, şeýdip il-gün çagajyklaryny goramaga dyrjaşypdyr.

• Emir Kun sözüniñ manysy näme?

Emir sözüniñ manysyna-ha düşündiriş gerek däl. Ony hemmäñizem bilýäñiz.
Kun - (ýürekbulanjy sözem bolsa ýazmaly bolýas) parsça "göt" diýmek (bu söze kürtçede "qun" diýilýär.
Ýagny, stambullylar Ýusuby "patyşanyñ oglan (göt) üpjünçiligine jogapkär emir" hökmünde atlandyryp tanapdyr.

• Emirgan

Emir-Kun dilden-dile geçip, wagtyñ geçmegi bilen “Emirguna”, ahyrynda (biziñ günlerimize çenli gelen) “Emirgan” görnüşinde aýdylmaga başlandy.

Içoglanlar

Ýusubyñ edýän şeýle hyzmatlaryndan hoşal bolan patyşa oña Bosfor bogazyny ýakalap duran tokaýlykda köşk gurduryp sowgat edipdir. Stambulda häzirki "Emirgan korusy" (koru - роща, ýagny dynç alynýan bak-bakjalyk ýer) diýilýän ýer şol ýerdir.
Mundan soñ "Emirgan" sözüni eşdende ýüregiñiz bulanmasa gerek. Hernä şondan soñ Urfadaky Emirganam ýykylyp aýrylýar.

Emirgan korusy

Osmanlynyñ taryhçysumaklary şeýlekin masgaraçylykly ýagdaýa düşündiriş bermek üçin hamana Ýusubyñ Eýrandan bir ýerden gelen "Emir Guna ogludugy" ýalanyny toslamaga mejbur bolupdyrlar.
Emma dogruçyl taryhçylar bu hakykaty subutnamalary bilen mälim etdiler. Elbetde, ýalançylaryñ demi çykmady...
Indi "Turuñ, ýörüñ, Emirgana gidip, çaý içeliñ" diýende, mazaly oýlanyp soñ diýiñ.

Ugur GÖRGÜLI

27.06.2016 ý. - Zugdidi. Gürjüstan.