03:01 Adibning vafoti / hikoya | |
ADIBNING VAFOTI
Hekaýalar
Bir marta yurak xurujini yengib oʻtgan yozuvchining koʻnglini avaylashardi, ammo u saratonning qoq oʻrtasida saratondan vafot etdi. Oʻsha lahza, kasalxonada uning yonida hamshiradan boshqa hech kim yoʻq edi. Hamshira hartugul, adibni tanir, hikoyalarini oʻqigan, shu sababdan boshqa bemorlardan koʻra uning yonida xozir turar, ogʻzidan biror soʻz chiqarmikin deb halak edi. − Ayolingiz keldi, ichkariga kirsinmi? – unga bergan oxirgi savoli shu boʻldi. Adib boshini sarak-sarak qildi. Ammo eshikdan koʻzlarini uzmadi. Farzandlari yetib kelganida u allaqachon rixlat qilgandi. Oilasi koʻp kuyindi: padari nafaqat yozuvchi, balki ota sifatida ham oʻziga haykal qoʻyishga ulurgandi. Tobut yelkama yelka boʻlib, qabriston sari yoʻl oldi. Adibning marmarga oʻyib ishlangan byusti iliq tuproq uzra barcha ogʻriqlardan xalos boʻlgani uchun mamnundek jilmayib turardi. Uning qarshisida yigʻilganlarning bari esa koʻz yosh toʻkar, qabrga guldastalar qoʻyishardi. Uni kunda kunora muxlislari yoʻqlab kelardi. Yozgan asarlarini yodga olib xomuza tortishardi. Dardchil yozardi-da rahmatli. Oʻzini ham qurmagʻur dard olib ketdi. Bir kuni qabr yonida bir talay maktublar paydo boʻldi. − Sizga yozgan, ammo joʻnatmagan maktublarim, — dedi ularni olib kelgan kimsa xoʻrsinib. Oʻlganning orqasidan oʻlib boʻlmaydi. Kunlar oʻtib bu shumxabarni odamlar unutdi, oy oʻtib muxlislari boshqa kitoblar oʻqiy boshlashdi, yil oʻtib oilasi ham oʻz orzu-tashvishlari bilan binoyidek yashab ketishdi. Faqat oʻsha kimsa uning qabrini har kuni ziyorat qilishdan, haqqiga duo oʻqishdan toʻxtamadi. Qoʻlidan uning kitoblari tushmasdi, yozgan asarlari yod boʻlib ketgandi. Adibning ruhi ham buni sezdi: uni tushlarida koʻp yoʻqlardi. Yozuvchining oltmish yillik yubileyi Ijod uyidagi muhtasham zalda oʻtkazildi. Adib bu yerga koʻp marta kelgan: eng boshida toʻgaraklarga havaskor sifatida, soʻng ashaddiy kitobxon, keyinroq iqtidorli qalamkashga aylandi, yillar oʻtib minbarga chiqib ijod haqda oʻz soʻzini aytoldi, ilk kitobining taqdimoti ham shu yerda boʻldi. Ammo keyinchalik u tanilishga, olqishlarga, obroʻga qiziqmay qoʻydi. Adabiy muhitdan uzoqroqda, tinchlikda, sokinlikda ijod qila boshladi. Yolgʻizlikda yozilgan asarlari odamlar mehrini qozondi. Unga olis-yaqindan xatlar kelardi. Xatlar ichida uni yozishga undaydigan nomalar talaygina edi, ammo ular ichida bittasi aziz edi. …Bugun muxlislarning shu kabi maktublarini olib kelgan adibning rafiqasi unga soʻz berishlarini hayajon bilan kutyapti. Katta zal mashhur yozuvchiyu shoirlar, rahmatli erining muxlislari, zimdan uni ustoz deb bilgan shogirdlari bilan toʻlgan, farzandlari ham old qatorda otalarini yodga olayotgan ijod ahlining eʼtiboridan mamnun boʻlgancha faxrlanib oʻtirishardi. − Rahmatli turmush oʻrtogʻim adabiyot uchun hayotini bagʻishlagan edi, — adibning rafiqasiga soʻz berilgach, u gazetalarga bergan intervyularidagi oʻsha yod boʻlib ketgan jumlalarni takrorlay boshladi. — Oilasiga ham gʻamxoʻr edi. Kechalarni tongga ulab yozgan qancha romanlarini bugun xalq sevib oʻqimoqda. Ha, bunday paytlarda hamisha yonlarida boʻlardim. Kitoblarini eng avvalo, oʻzim oʻqib chiqardim, yutuq va kamchiliklarini ochiq aytardim. Hozir ham kutubxonalariga qoʻl tekkizganim yoʻq, qoʻlyozmalari shundoq ish stolida turibdi, goʻyo bir kun eshikni ochib kirib keladigandek, tugallanmagan hikoyasini yakunlab qoʻyadigandek tuyuladi menga… Shundan soʻng ayol muxlislarning nomalaridan satrlar oʻqib berdi. Qarsaklar yangragach, koʻzlariga yosh olib joyiga qaytdi. Qaniydi, shu eʼtibor, shu obroʻ tirikligida boʻlganida edi, xayol qildi u. Ancha yaxshi yashashgan boʻlarmidi!.. Bir payt eshik yonidagi oʻrindiqda oʻtirgan gʻamgin ayolga koʻzi tushdi. Ayol ham unga qarab turgan edi, ammo shu zahoti koʻzlarini yashirib roʻmoli bilan yuzining unga koʻrinib turgan tarafini yopgandek boʻldi. Adibning rafiqasi qizarindi. Yuragining bir cheti gʻijimlanib, oʻngʻaysizlandi. Qoʻlidagi xatlarni mahkam qisa boshladi. Ikkinchi gal qaraganda, oʻrindiqda hech kim yoʻq edi. U bir oz tin olib, yana xotira kechasini kuzatishda davom etdi. Kuzatarkan, hayotining bir qismi kino lentasidan koʻz oʻngidan oʻta boshladi. *** − Bu yozganlaringizdan bir tiyin ham foyda yoʻq! – ayol jahl bilan tungi qoralamalar ustiga tap etib urdi. — Siz ham boshqalarga oʻxshab uy solsam, mashina olsam, xotinimni chet ellarga oborib aylantirsam demaysiz! Bilganingiz faqat kitob, yozganingiz faqat kitob! U ixcham kutubxonaga qarab qoʻlini bigiz qildi: − Osh-non boʻladimi bular? Yozuvchilar uyushmasiga aʼzo emassiz! Sizdan yoshlar aʼzo boʻlgani qachon edi! Hatto shogirdingiz ham bugun davralarni toʻrida oʻtiribdi sheʼr oʻqib! − U shogirdim emas, — beparvo javob qaytardi adib. − Uyimizga kelganmidi, kitobiga soʻz boshi yozdirib ketganmidi? Birinchi kitobi chiqqanmidi oʻsha yerda? Mana, endi aʼzo boʻlib sizni changida qoldirib ketdi. − Omadini bersin. − Siz ham xujjat topshiring, odam! Nega Doʻrmondan dacha olmaysiz, nega navbatda turib uy olmaysiz?! Yozuvchilarga berilayotgan imkoniyatlar foydalanib-foydalanib qolmaysizmi? Bitta sheʼr yozib, qimmat moshinali boʻlyapti odamlar. Nechta kitob yozdingiz shu choqqacha? Yettita! – erining javobini kutmay yana shangʻillashda davom etdi u. – Nechtasi chiqdi? Ikkita, xolos! Gonorar oldingizmi shunga? Yoʻq! Nima emish, pul uchun yozmaymanmish! Nima keragi bor, unda bu yozishlarni? Ishlayotgan roʻznomangiz koshki, tuzukroq oylik toʻlasa. Adib bu gaplarni tinglash oʻrniga bosh qashib, qogʻozga yozgan jumlalarini oʻchirib, qayta yozishga kirishdi. − Jim tur ozroq. Yakunini bitirib olay. − Avval savollarimga javob bering! U noiloj boshini qogʻozdan koʻtardi: − Men uy olish, mashina minish uchun yozmayman. Sen baribir tushunmaysan. Agar shu maqsadda yozganimda… yoʻq, tavassur qilish qiyin buni. Dangʻilamma hovliyu, mashina kerak desang, ertagayoq Rossiyaga ketaman. Uch-toʻrt yil mardikorlik qilib topib kelaman shu pulni. Lekin zinhor, aytib qoʻyay, zinhor satrlaridan moy oqib turgan unaqa asarlar yozmayman, tushundingmi meni! Erining ahyon-ahyon chiqib turadigan jahli alanga olayotganini sezgan xotin indamadi. Bir galgi yurak ogʻrigʻi uni choʻchitib qoʻygandi. Axir farzandlari hali yosh… Eri ham bardam, vaqti kelsa boʻlar shu dangʻillama uy ham. U qoʻlidagi sochiqni bir siltab oshxonaga kirib ketdi. Adib oʻsha kecha uxlolmadi. Yozolmadi ham. U pochtasidan xabar kutardi. Shu xabarlar unga ilhom bagʻishlab turgani uchun ayni paytda, unga judayam zarur edi. Onda-sonda keladigan bu xatlarga adib javob yozmagan. Shunday boʻlsada, xabar toʻxtab qolmasdi. Ayni kerakli, ayni muhtoj paytida pochta qutisidagi yangi xat har galgidek umid chirogʻidek porlab turardi. “Aziz adibim! Sizning “Tirik odam” nomli hikoyangizni yaqinda adabiy jurnallardan birida oʻqib qoldim. U yuragimga malham boʻldi. Mendagi ikkita kitobingiz mundarijasida bu hikoya yoʻq edi. Qoʻlimdagi kitobingiz bir boʻldiyu, yangi hikoyangiz bir boʻldi. Romanga teng hikoya boʻlibdi! Bosh qahramonda huddi oʻzimni topgandek boʻldim. Bilasizmi, men ham atrofga boqib tirik odamlar bormikin, deb kuzataman. Koʻpincha topolmayman. Hammasining qalbi soʻnib qolganga oʻxshaydi. Sizning tirik odam ekaningizga shubham yoʻq. Siz bilan sira gaplashmagan boʻlsamda, ammo eng yaqin doʻstimsiz. Iltimos, yana shunday tirik hikoyalar yozishda davom eting. Sizga bu yoʻlda chidam va omad tilayman. Xurmat bilan O.” Yozuvchi “Tirik odam” haqda esladi. Koʻp marta rad etilgan boʻlsada nihoyat yaqinda bosilgandi. Uni yozgunicha bir hafta ishga borolmay, xonasidan chiqmagani, evaziga xayfsan olgani, xotini esa bolalarni ergashtirib uydan ketib qolganini esladi. Ularda ham ayb yoʻq. Nima qilishsin, gazetaga har hafta maqolalar, bola-chaqasiga esa eʼtibor kerak. Axir ular ham tirik odam… Nihoyat, u galdagi maktubga javob yozishga qaror qildi. “Aziz O. Maktublaringizni doim oʻqiyman… ular menga ijodiy qanot beradi. Baʼzan yozishni tashlayman deymanu, sizdan “yangi hikoyalar kutyapman”, degan xabar kelib qoladi. Yana yozgim keladi…” U juda uzun yozdi. Hamma qaygʻularini, iztiroblarini qoʻshib yozdi. Yengil tortayotganini, gʻamlari koʻnglidan ariyotganini his qilib yozdi. Maktubni joʻnatganida esa tong otib qolgandi. Koʻzlarini yumib bir lahza tin olgach, pochtasida yangi xabarni koʻrdi. Maktub maktublarga ulandi. Bir kuni adibning rafiqasi uning ish stolini changlarini artarkan, ochiq qolgan kompyuter pochtasida “ting” etib kelgan yangi xabarga koʻzi tushdi. Bir talay elektron xatlar asosan bir odam – O.dan kelgan edi. “Aziz yozuvchim. Yangi romaningizni qisqacha syujetini joʻnatibsiz. Bilasizmi, bosh qahramon ayolning oʻtmishi borasida eʼtiroz paydo boʻldi menda. Avvalo, turmush oʻrtogʻi vafot etib, kitoblarga bogʻlanib qolgan bu ayolni juda chiroyli va xurliqo tasvirlayapsiz. Menimcha, gʻamxoʻr odamidan ayrilgan ayol soʻnib boradi, ayniqsa kun boʻyi kitoblar bilan sirlashib oʻtirsa. Gul-gul yashnamaydi. Uni yoqtirib qolgan erkak esa birinchi navbatda suratiga emas, siyratiga oshiq boʻlishi lozim. Bir koʻrishdagi muhabbat ishonchsiz narsa. Shu borada oʻylab koʻring. Istasangiz, ayolning ruhiy chizgilarini chizishda sizga koʻmak beraman. Aytgancha, siz qatnaydigan kutubxonada ishlayman men ham. Sizni bu yerda koʻp koʻrganman, balki meni tanimassiz. Bu safar oʻzimni tanitib, yangi asaringiz borasida koʻmaklashaman. Fikrlarimni eʼtiborsiz qoldirmaganingiz uchun rahmat. Xurmat bilan O”. Ayol yangi kelgan xabarni oʻchirib yubordi. Soʻng bamaylixotir oshxonaga oʻtib, xayolchan tarzda ovqatlanayotgan eriga boqdi. Avvalgidek tushkun emas, koʻzlari porlab qolgandi. Demak, sababi ayon. − Men birrov opamnikiga oʻtib kelaman. − Tinchlikmi? -soʻradi eri. − Ha, biroz tobi yoʻq ekan. Ayol koʻchaga chiqdi: erining doimiy boradigan kutubxonasi shu atrofda edi. Dam olish kuni bino ishlamasdi. Ammo qorovuldan O. ismli xodimlarni surishtirdi, oʻzi bittagina Omina ismli ayol ishlarkan bu yerda. Qorovul ham ancha zerikkan ekan, ayolning barcha savollariga erinmay javob bera qoldi: Ominaning eri oʻlganini, koʻp yillardan beri shu yerda ishlashini, bolasi ham yoʻqligini, koʻp kitob oʻqishini, hatto tushlikda doim nima yeyishini ham. Ertasiga kutubxona eshigi ochilishi bilan ayol zalda xozir boʻldi. Kitobxonlarga xizmat koʻrsatayotgan Omina qarshisida unga nafrat bilan qarab turgan ayolni koʻrib choʻchib ketdi: − Yo bugunoq ishdan boʻshab, erimga xat yozishni toʻxtatasan yoki hoziroq dod solib hammaga sharmandangni chiqaraman! O ismli ayol titragancha atrofga boqdi: Kitobxonlar bilan toʻlgan zal, nariroqda kutubxona direktori xodimlarga nimadir demoqda, bir tarafda hamkasb ayollar qoʻli qoʻliga tegmay boyagina kelgan yangi kitoblarni joylashyapti. Kichik jussasi yanada kichrayib ketdi, bazoʻr: − Xoʻp, -deb pichirladi. − Ertaga bu yerda qorangni koʻrmay, erimga ham koʻz olaytirma, — ayol vishillagancha u tomon engashdi. Soʻng magʻrurlik bilan zalni tark etdi. Chindan ham O. kutubxonadan boʻsab ketdi. Yozuvchi esa yana avvalgi holiga qaytdi: tushkun va ezgin. Ayol erini oʻziniki boʻlib qolganidan quvondi. Anchadan soʻng uning yangi romani chop etildi. Uning ilk sahifasida “Qadrli doʻstim O.ga bagʻishlayman” degan satrlarni oʻqigach, ayolning taʼbi buzildi. Eri esa hech qanday tushuntirish bermadi. Savol nazari bilan qarab turgan ayoliga qarab xoʻrsinib qoʻydi, xolos. Qiziq, O. bu kitobni olib oʻqiganmikin? *** Oʻtmish xotiralari yakuniga yetganida xotira kechasi ham tugab qolgandi. Adibning rafiqasi va farzandlarini katta xurmat bilan kuzatib qoʻyishdi. Yozuvchining portreti ilingan devordan hademay boshqa ijodkorning surati joy oladi. Baland qarsaklar, tantanali soʻzlar, qoʻlma qoʻl boʻlgan kitoblar aro faqat birgina – tadbirni derazadan kuzatayotgan kichik jussali ayol oʻzini juda ezgin his qilardi. U binoni tark etarkan, ortiga yana bir nazar tashladi. “Aziz adibim. Menimcha, bu yerda tirik odam yoʻq. Yana kim bilsin…” –pichirladi u. Qoʻlidagi oʻqilaverib titilib ketgan kitobini bagʻriga bosgancha metroga tushib ketdi. Nodirabegim IBROHIMOVA, 2020 y. | |
|
√ Merkiňi berseler, erkiňem gidýän ekeni / hekaýa - 29.11.2024 |
√ Obada / hekaýa - 20.07.2024 |
√ Leýlanyň taryhy / hekaýa - 11.01.2024 |
√ Ýakasy açylmadyk alaça / hekaýa - 20.11.2024 |
√ Yşkyma hat / hekaýa - 15.12.2024 |
√ Kitap / nowella - 16.03.2024 |
√ Haýsy gowy? / Gündogar hekaýaty - 05.03.2024 |
√ Kislowodskide bolan waka / nowella - 25.07.2024 |
√ Möjekler / hekaýa - 26.04.2024 |
√ Enemiň wesýeti / hekaýa - 14.10.2024 |
Teswirleriň ählisi: 0 | |