Deprem / poema

Beýik XX tamam bolup ýör...

DEPREM

Fransuz telewideniýesinden Türkiýedäki ýer yranmalarynda ýykylan şäherlerden berlen reportažlary synladym. Çadyrlarda ýaralylar ýatyr. Gara kostýumly, ak köýnekli, owadan galstukly saglyk bakany ýaralylaryñ ýanyna baryp, «Geçmişolsun» diýip çykýar. Men onuñ ýüzündäki biparhlygy sowet komunistleriniñkä meñzedýärin. Žurnalist çadyryñ işiginde oturan aýallaryñ ýanyna barýar. Olar hökümetden kömegiñ azdygyny, şunça çagam bar, halym perişan, çadyrda galdym diýseñ, nämüçin onça çaga dogurdyñ diýýändiklerini, saglyk bakany ýaly hal soramaga gelýänleriñ bolsa, adamlaryñ ýanyna gelip gürleşmeýändiklerini, milletden gorkýandyklaryny ýa-da keýplerini bozaslarynyñ gelmeýändigini gürrüñ berýärler. Kyrk ýaşlaryndaky biri hökümet wekiliniñ ýanyna baryp, çadyrda hallarynyñ perişandygyny, emma hiç ýerden kömek ýokdugyny, kimiñ ýanyna baryp ýüz tutsa, başga ýere iberýändiklerini aýdýar, şeýle ýagdaýda hökümetiñ nirä seredýändigini soraýar. Hökümet wekilem ähli zady öz üstünden sowup, zeýrenmäge durýar. Bir gelin gyşam şu çadyrda geçirmeli boljak, nädeýin, gidere ýerim ýok, mejbury otyryn diýýär. Başga bir öýi ýykylan adam bolsa, aýaly bilen bar azabynyñ kesegiñ aşagynda galandygyndan zeýrenýär. Adamlary deprem öldürenok, adamlary adamlar öldürýär.
Gowy salnan jaýlar ýykylman dur, gowy salynmadyklar, gurluşyk materialy ogurlanyp satylan jaýlar ýykylýar diýýär.

* * *

Gözel Düzje,
seni baryp görmedim,
ýöne derdiñ eşdip, ýerler sermedim...
Turjak boldum, galkyp turup bilmedim,
barjak boldum, ýortup baryp bilmedim.
Uzatdym ellerim, çenimden gysga,
aýakda hem dyzda galmady ysgyn...

Ekran nalasyndan lagşady süññüm,
añlaman halymy, sagmy ýa güñ men,
gyz-oglan deý ýaşa ýuwup ýüzümi,
çagalamdan gizläp bukdum gözümi...

- Gözmonjugy çagalary çyrladyp,
gül çeçegi gelinleri zarladyp,
atany çökerip, enäni maýryp,
ýary-ýardan, güli gülzardan aýryp,
nä günlere saldyñ ili, Ýaradan?
Ýa gutulma ýokmy soñsuz ýaradan,
dertden, bela-beterlerden tükenmez,
günä eden günäsine ökünmez,
sütemkär guwanar sütemin sanap,
hökümdar guwanar ejizi gynap,
sowatly bisowat illeri çapar,
doklar gelip ajyñ almasyn gapar,
göge atanyn däl, soñky azygyn,
eger hiç kes biljek däl öz ýazygyn...
A Ýer goduklaýar, çydaman, meger,
pelegiñ şarpygy, gör, kime deger,
ýaşamy ýa garra, parhy ýok ýaly,
ýene kimleñ küle çöker ykbaly... --
diýdim-de ellerim serdim asmana:
- Nädip dözdüñ, Allam, gapyl basmana?
Ömür hary-zar etmäge ynsany,
ýa ynsan ömründe ýokmy hiç many?

Elbet, hemme hudaý diýýär diñleseñ,
emmaki ýaradar halsyz iñlese,
teşne suw dilese soñky deminde,
gallaç boýun bursa baýyñ öñünde,
eger-eger, rehimi injek ýok,
ýatan bilen dert çekişip süýnjek ýok,
gaýta ýene ber diýýärler alanlar,
arşyñ-kürsüñ depesine galanlar...

Dik durjak bolany epip gidýärler,
ýykylan-sürşeni depip gidýärler.
Gözbaşagtaranyñ gömüp sakasyn,
bag ekeniñ jomurýarlar şahasyn.

Mal bakany mal deý soýjaklar üýşüp,
hemme tagamyny bilýändir göşüñ...
Kimleriñ derisi serler, bejerler,
kimler derlär, kimler şerap içerler...
Kimler don geýerler bezemen, artyk,
kimler gury geçer gider boş ýortup...

Ýakynlar ýat bolup barýar, eý, aman,
ýürekler buzlaşýar, sowaýar göwün.
Ýedi ýat keseki uzadýar çaý, nan,
gowşan ýaly edýär kalpdaky düwün...

Adam bar, peslik bar, beýiklik-de bar!
Adam ölýär, şükür, adamzat diri.
Adam pahyr dogup-döräp şermysar,
hem elmydam häzir ajalyñ iri...

Ah, ajalyñ iri, biwagty ýaman!
Alla, ajalyñam bolarmy wagty?
Nesimiñ hamyna dykylan saman
egläp otyr bize gelmeli bagty!..

Deprem, bir-birekden alys biz, alys,
deprem, bir-birekden yrak biz, yrak.
Nesimiñ gabryna örtülen kamys
Günbatar tümlügin kowmaly çyrak...

Emma, hany, kamys barmy, göwünler
garalykdan bulut deýin degşer, heý.
Simler gyrlyp, çöşlenmeli düwünler,
çözül nire, çigin-çigin çigşer, heý!

Deprem, nadan artyk, nebsiniñ guly,
ýagtylygy halta salyp bogarly.
Deprem, adam barýar kowalap puly,
adam adammy ýa kelek dowarmy?!.

Adam adammy ýa nebsine eşek,
niýetine agta deýin baglanan?
Deprem, adam ölýär, yzada, bişek,
çaga ölýär, agysyna aglanan!

Derdin añlamaly adamyñ, alla!
Derdin añlamaly gülüñ, ýapragyñ!
Gözüni açmaly nadanyñ, walla,
dykyp dynman aşagyna topragyñ...

Derdin añlamaly kesegiñ, ýeriñ!
Daşastynda galmaly däl ömürler.
Emma aña garşy durýar, geñ görüñ,
ha geñ görmäñ, göwündäki kömürler!

Uçup, Arşa çykyp ýörler adamlar,
Ýerde neşe çekip ýörler nadanlar.
Kimler gökden bakyp otyr tüm gije,
kim ýykyk ketekden çilip ýör jüýje...

Deprem, sim çekilen aralyklardan,
deprem, daşhaýatlar beýikden-beýik.
Deprem, ynam gaçýar garalyklardan,
deprem, göwün synyk, tutmaz dek seýik...

Hamala milletler bir dogan däl-de,
aýry ýaly owal-başdan keseki.
Meger, adam ýanýar niýetden-pälden,
hem başyna geýýär daşy-kesegi...

Deprem, ýaşamaga wagtymyz çäkli,
ölmek üçin hatar million sebäp...
Eger her kim diýse, walla, men päkmi,
hemem öz ömründen ýapmasa kebap...

Ystambyl,
men seni baryp görmedim,
emma derdiñ eşdip, ýerler sermedim.
Turjak boldum, galkyp turup bilmedim,
barjak boldum, ýortup baryp bilmedim.
Uzatdym ellerim, çenimden gysga,
aýakda hem dyzda galmady ysgyn...

Ata-babalarmyñ dañu-säheri,
at üstünde ýorlup ýeten şäheri,
Ýollaryñ agalam nazarna ornan,
ganatdan per azdy, asmanda durnam,
ylhamy-yhlasy türküñ-türkmeniñ,
meñ erkimde bolsa, bela ertmerin,
balalarña, guş-gumursy, gülüñe,
arman, erkim ýetýär diñe dilime...

Ystambyl, Ystambyl, bagra bassam bil,
aglasam bil derdiñ çekip alysdan.
Keseki däldirin, özüñkidirin,
hem ýüregim akdyr meniñ kamysdan.

Söýendirin seni uzakdan garap,
uzakdan görküñe guwanandyryn.
Ah, nämüçin bu gün bolduñ sen harap,
zürýatlarñy çyra deýin söndürip?!.

Ah, nämüçin akar suwuñ bulandy,
nämüçin garaldy asmanyñ, türküm?
Gül çagalar gara guma dulandy,
gülki gaçdy gitdi jeren deý ürküp...

Ystambyl, Ystambyl,
gaýgy-gussam bil,
örtensem bil alyslardan oduña.
Men senden daşdüşdüm, dag-deñiz aşyp,
hem alysdan aşyk boldum adyña!

Armanym, seni bir baryp görmedim,
görmedim türkmenim baran ýerlerin.
Daşdan derdiñ eşdip, ýerler sermedim,
göz öñümi duman aldy germelip...

Kerwenim düññürdäp, ýitdi-de gitdi,
maýsa gelin düýe sagdy salgymda.
Baldyzy ak köşek iýtdi-de gitdi,
gözüm açsam, gara daglar alnymda...

Dag düýbünde ýaşyl suwlar tolkunyp,
umman derýa çarp urup dur kenara.
Suw üstünden gitsem diýdim galkynyp,
ogşap ýyldyrymdan ýanan çynara...

Topar alym ärler, goja Möwlana,
Ýunus Emre geldi Tapdygy bilen.
-- Ystambyl, Ystambyl! -- Eşdildi nala,
Garaja Oglan geldi, gözünde elem.

Beýik ärler geldi kalby nurana,
Ah, sözünde elem, ruhy basyk.
- Neçüýn bizde ýol berilmez ugrana? -
Soradym birme-bir ýüzümi asyp...

- Nämüçin biz alys birek-birekden,
nämüçin biz özge bolduk, ýat bolduk?
Bir atadan gaýdyp düýpden-derekden,
bile aglamadyk, aýry şat bolduk.

Özbek, gazak, gyrgyz diýip böldüler,
azeri diýdiler, diýdiler türkmen.
Bize mydam bizçe ýoklar güldüler,
a indi hemmämiz bir millet - gorkmen!

Gorkýas bir-birekden ajaldan beter.
Gorkýas ertelerden, gorkýarys düýnden.
Gorkýas, kimdir biri kowalar ýeter,
saññyl-saññyl edip ötýäris müýnde...

Müýnümiz bar babalardan, atadan.
Çagalar öñünde müýnli, günäli.
Gorkýas heniz görülmedik gatydan,
hemem başgalara atýas günäni.

Gorky biziñ ganymyza siñipdir,
çöküpdir, ornapdyr gözlerimizde.
Gorky bizi gutarnykly ýeñipdir,
basyp-baglap pikir-sözlerimizde.

Şoñ üçin biz uçar ýasap uçmadyk,
ah, şoñ üçin galdyk ýeñi pyçakly.
Batyr bormy betbagtlykdan gaçmadyk,
bagty garşylamaz duzly-saçakly?!

Şoñ üçin gamaşyk ýüzlermiz biziñ,
şoñ üçin azat däl düzlermiz biziñ.
Şoñ üçin biz tomsuñ güni üşeg-eý,
şoñ üçin biz aç öljek deý başagaý.

Şoñ üçin biz emel ýetse azýarys,
şoñ üçin iýýäris çaganyñ hakyn.
Şoñ üçin biz mydam ýalan ýazýarys,
hem içine sygamyzok çen-çakyñ.

Sähel zat üstünde urlup-çapylýas,
uly zatlar galýar gyrada, çetde.
Geplemeli wagty dymýas, gapylýas,
geplemesiz wagty aşýarys hetden...

Beýik XX tamam bolup ýör,
XXI-e basýar aýagyn adam.
Nämüçin henizem añmazyñky tör,
nämüçin añlylar ötmeli ýadap?

Nämüçin añlamaz eli dürreli,
añlynyñ başyna saýyp ýör şindem?
At münen deý arsyz agsak kürreli,
atlylar uýalýar onuñ durşundan,
ýöreýşinden, gep urşundan, eý, hudaý!
Mürit pir bolupdyr, a pirler gedaý...

Nadan alym men diýp per bermeýär, dat!
Gandal ýetýär gyzyl-gyzyl ellere.
Adam asyl-asyl özgermeýär, dat,
gyzgan bitýär gül gögeren pellere...

Her kim eger öz işini etjek däl,
ah, bahana etjek, agtarjak hezil.
Gelen baky, eger-ahyr gitjek däl,
hemem hözir görjek özgäni ezip...

Daşdiwar astynda çyrlaýar çaga,
çäresiz çyrpynýar uýa hem aga...
Daşdiwar astynda iñleýär ene,
gideni getirden ejiz biz ýene...

Dogjagu-geljegiñ rysgyna dawa
salyp ýören ýaly bir topar nadan,
nämüçin, nämüçin zulum bar çaga,
nämüçin kemakyl akylly adam?

Geljegiñ bagtyna, şatlygyna däl,
betbagtlygna şärik ýaly ençeler...
-- Ah, bu ýazgyt, ah, bu mañlaý ýa ykbal -
diýýäs soñra saçymyzy penjeläp.

Ah, nämüçin gapyl çig süýt emenler?
Alla aña garşy işleýärmi ýa?
Owal ekläp, soñ üstüne eñen Ýer,
adamdan ar almak isleýärmi ýa?

Belki, peslikleriñ köplügi üçin,
artyklygy üçin çen bilen çakdan,
belki, adamlaryñ okansoñ için,
Ýeriñ özi çykjak bolýandyr hakdan...

Ýok, Ýaradan ömür berýär, ölümi
adam gözläp tapýar arman-ýadaman.
Oda berýär Tañryñ gülli çölüni,
hemem edeninden bolýar şadyman.

Ýere sümüp gidip armanly adam,
ornapmy ahmyry toprak süññüne?
Ah, nämüçin arly her şarpyk dadan,
bu zemini iýjek gurup deññene...

Bu zemini içjek guýup bulgura,
ýa kineden ejiz, ýa şere berlen.
Bu dünýäni köp görüp ýör gul-gula,
adam olañ bary, geýim deý serlen,
ýuwulyp ýa ýöne ýagyşdan soñra,
kiri, tegmilleri aýrylmaz asla.
Ah, adam barymyz, gyzylu-goñras,
gaçyp-kowup barýas özümiz haslap...

Adamyñ arzuwy çöküp gözüne,
göwni bilen garrap geçipdir, meger.
Eger adam bakmaz olsa sözüne,
ahmyr dolanar ger, adama deger...

Munda hiç zat ýitip, ýok bolmaz, bu hak,
agaçlar odun bor, öwrüler küle.
Adam ýanar, köýer, örtener nähak,
hemem öter gider bili büküle...

Adam öter, miras galar gultuna
aç gözleri, ah, doýmadyk zadynda.
Aýal altyn-zere diker kiltini,
erkek ýanar gözi gyzyl hatynda...

Garaýyşlar üýtgemeli adama,
garaýyşlar üýtgemeli zemine.
Adam, beýdip öz-özüñden ýadama,
adam, özüñ dawa salma demiñe!

Garaýyşlar, gözler, nazarlar üýtgäp,
mähir-mylakata gelmeli hemme!
Adamlar, özümiz ýüñ deýin tüýtmän,
aç çaga deý çyrlap soraýan emme,
mähir sorañ, sabyr-kanagat beriñ,
bir-birege, kesekä hem ýatlara,
özgeriñ, özgeriñ, diñe özgeriñ,
ýanyp gitmäñ içden turan otlara!

Gahara, ýigrenje aldyrmañ erki,
kine bilen bakmañ guşa, güllere.
Söýgi ýaşaýyşyñ ýeke-täk şerti,
söýgüsiz gül zemin solar, süllerer!
Ah, Izmit,
men seni baryp görmedim,
ýöne derdiñ eşdip, ýerler sermedim...
Turjak boldum, galkyp turup bilmedim,
barjak boldum, ýortup baryp bilmedim.
Uzatdym ellerim, çenimden gysga,
aýakda hem dyzda galmady ysgyn...

Ysgyn ýok ýazmaga nalanyñ yzyn,
elde däl -- ýürekde, bagyrda, başda.
Ystambyl, men seniñ isleýän ýazyñ,
şondan seniñ bilen aglaýan daşda!..

Ýоwşan АNNАGURBАN.

16.09.-20.11.99. Bergen.