"Dogduk depäm, Güwleme" / goşgular toplumy

"DOGDUK DEPÄM, GÜWLEME"

■ Gaýdyp gelmek

Ýürek bilen geçip aradaşlygy,
Dogduk depäm, geldim bu gün goýnuña.
Bu ýol sarp etdim bütin ýaşlygy,
Daglar deý götärdim münseñ boýnuma.

Göwünde göterdim, göterdim, diýar,
Gelere-gidere ýoluñ galmandyr.
Obamy dikeltmek maksat hem hyýal,
Hasabat sorajak iliñ galmandyr.

Daglaryñ göbegi - obam Güwleme,
Seni demne sordy haýsy aždarha?
Teselli barmydyr göwni döwlene,
Ýüregimiñ derdi möwjeýär barha.

Eden işim nädip goýaýyn orta,
Gidipdir illeriñ seniñ çar ýana.
Ýazmadylar adyñ hatda pasporta,
"Bu oba indi ýok" diýip, bil, jana.

"Obañ ýok" diýeniñ galat sözleri,
Gözler ynansa-da, ynanmaz ýürek.
Ony görjek bolsañ, dargatman saklan
Obadaşlañ kalbyna aýlanmak gerek!

■ Güwleme

Dogduk obam, Güwleme,
Meñzär köküñ köwlene.
Ojaklaryñ öçürlen,
Iliñ yrak göçürlen.
Obam daglaryñ täji,
Didäm didar mätäji.
Köñlümiñ şähri sende,
Ejemiñ mähri sende.
Kyn bolan däldir diñe -
Aýra düşmek iliñe,
Saña-da kyn düşendir,
Dag ornundan süýşendir.
Süri-süri keýikler,
Bakandyrlar beýikden.
Käkilikler zarlandyr,
Zaryn sesi armandyr.
Gussa batan arçalar,
Çaýlar gözi arçalan,
Ter çemenli awlaglar,
Il göwnüni awlanlar,
Bol miweli baglaryñ,
Döşün sypan daglaryñ,
Galandyrlar göz dikip,
Adam başarýar ýykyp...
Aýralygyñ dagyndan,
Obadaşlañ ahyndan
Gözýaşym döküp gizlin,
Aglasam ýatyp ýüzin,
Öz ogluñy geñleme,
Dogduk depäm, Güwleme!

■ Obam

Göçmek däl,
göçürmek ýoñ bolan döwür,
Aýrylypsyñ ilden, iliñem senden.
Jülgäniñ güneýi - garalan böwür
Ile sütem edip geçipdir çenden.

Dirilikden nyşan - it ýatyr pallap,
Ýüregimden düşýär daşa ýañ, obam.
Sende ýaşapdyryn diñe bir ýyllap,
Kyrk ýyllap kalbymda ýaşaýañ, obam.

Soñra ýurt tutunan ýeriñ keseki,
Ojagy däl, ýürekleri otladyp...
Pytrap ýatyr köne tamlañ kesegi,
Pytrap giden ykballary ýatladyp...

■ Obadaşlaryma

Bu gün geldim ahyr göçülen ýurda,
Diýar - göwnüñiz deý giñ jülge eken.
Siziñ kalbyñyzda baslygan derde,
Men indi düşündim, bagrymda tiken.

Sizi özge ýurda göçürseler-de,
Galypdyr kalbyñyz şu ýerden çykman.
Ýüzlerçe ojagy öçürseler-de,
Jülgede galypdyr nijeme ykbal.

Jennetiñ nusgasy bu dogduk depäm,
Sowupdyrlar ondan toýy-bazary.
Haçan ýüreklerden gözýaşlar kepär,
Ölinçäkdir aýralygyñ azary.

Bilýän niçelerñiz gelip bileñzok,
Duşuşyga ýürek tap gelmez öýdüp.
Hakdyr ömrüñize atylany zäk,
Sizi göçürenleñ dünýäsi göýdük.

Niçeler göz ýumdy mekanyn zarlap,
Kyýamat dälmidir göwün maýrylsa?!
Manysyn ýitirýär dünýäde bar zat,
Türkmen dogduk depesinden aýrylsa.

Diýara söýgimde bolmaz hiç ýalan,
Bagrymda elenen aýdýan sözlerim...
Orak orlup, döwek döwlen Diñgalañ[1]
Dikip otyr ýoluñyza gözlerin.

■ Ojak

Dogduk mekan asla çykmaýar ýatdan,
Daban bilen sypap daglaryñ serin.
Yzlaý-yzlaý tapdym göçülen ýurtdan,
Ine, öýümiziñ oturan ýerin.

Ýatyr, gör, ýyllary çekip üstüne,
Ejemiñ öçürmän saklan ojagy.
Ýyllary ýorgan deý syryp dessine,
Ojaka ot ýakdym aladañ çagy.

Şu ojak başyndan örýän köp eken,
Ýetimi-ýesiri küren obanyñ.
Biz göwsünden, olar bolsa, ömüri,
Alypdyrlar ellerinden käbämiñ.

Şu ojak başynda oturyp ejem,
Tikipdir oglunuñ toýuna tuty.
Toýdan häzir irdir diýmändir hijem,
Perzendi kiçijik bolsa-da gaty.

Käkilik perinden düşekçe tikip,
Guzynyñ ýüñünden salyp ýorgany,
Oglunyñ toýuna uly jar çekip,
Çagyrjak ekeni Etrek-Gürgeni...

"Oba gören däldir beýle çeperi",
Tananlar dişleýär hälem hyrçyny.
"Eden işi bir sungatyñ eseri -
Çeken keşdesimi, dokan horjuny".

Ýigrimi sekiz ýyl ýanypdyr ojak,
Ejemiñ yhlasy bolup kesewi.
Ýekeje ogluna geripler gujak,
Özüne alypdyr degen keseli.

Ýüzüme çabyrap ojak başynda,
Ojaryñ ýalny däl, ejemiñ mähri.
Ady ýerleşende mazar daşynda,
Bir dünýä gowzady göwnümiñ şähri.

Guş-gumry säheri oýaran zaman,
Bakdym tüñçä gaçan asman Aýyna.
Ýene-de öñürtdi ejem, mähriban,
Oýarjakdym welin säher çaýyna.

Şeýle owaz añdym guşlañ dilinden:
"Bolarmy perzendi enesiz goýmak?!
Hany men çekeýin, janym, eliñden,
Tur oglum, tur balam, sowady gaýmak!".

■ Daýyma

I.

Bagryñ badaşypdy bu daglar bilen,
Daglara baglydy ömrüñ-ykbalyñ.
Üzmediñ örküñi dogduk depäñden,
Çolaryp galsa-da, dagda çar ýanyñ

Ogullar uzakda, gyzlar uzakda,
Dagsyz ýaşamaklyk uly dertmidi?
Daglaryñ ornuny tutmady hiç zat
Baglanan örküñi ýyllar kertmedi.

Beýik Pyragynyñ nazary siñen
Daglar boldy täsin ömrüñ şaýady.
Doglanyñda buşluk berlen daglarda,
Ýene şol daglarda berdik aýady.

"Kömegiñ injiri" diýýärler, ine,
Bu injir il üçin ezizlän zadyñ.
Durmuş seniñ üçin bolmandy süýji,
Ýöne süýji zatda galypdyr adyñ.

II.

Sen dogandan, men ejeden aýryldym,
Dogduk depäniñem çekdik ahyn kän.
Çagakam dolardym men gujagyña
Ýene gujagyñy gerdiñ jahylkam.

Gujagyñda bardy ejemiñ mähri,
Gözleriñ gözlerne biçak meñzeşdi.
Geçmişde galmady, diri wagtyñda
Eneli dünýäm señ dünýäñe geçdi.

Bagryña basanyñ ýeke men däldim,
Köpler dolup, giñäp gitdi gujagyñ.
Öçürmediñ bu daglarda, jülgede,
Obadaşlañ taşlap giden ojagyn.

Gujagyñ giñelip, bolupdyr gowak,
"Kömegiñ gowagy" diýýärler ine.
Dursuñ gelenlere gujagyñ açyp,
Doldum gujagyña, jan daýy, ýene!

III.

"Gezmek - ömürden" diýleni,
Gören ýokdy ýatanyñy.
Daban bilen ölçäp çykdyñ
Mekanyñy-watanyñy.

Bu daglaryñ degresinde
Barmyja basmadyk ýeriñ?
Sygynyp beýik daglara,
Göterdiñ sen ýükün neriñ.

Bu ýerden irmän gatnapsyñ,
Şeýlemi daglyñ kadasy.
Dag biline guşak ýoda,
Ady: "Kömegiñ ýodasy".

Ýoda ýañy salnan ýaly,
Ýörelse ýitýärmi näme?!
Goýup giden şol ýodañdan?
Gadam urdum men dünýäñe.

■ Ejemiñ joralary

Garrylary ýagşy günüñ,
Ejem janyñ joralary.
Agyr günlerden alamat,
Ejem janyñ joralary.

Jan käbämi gören gözler,
Oglun görüp, bolar dözmez,
Ömür ýasar bugdaý sözden,
Ejem janyñ joralary.

Azdyr näçe etsem taryp,
Sözleri dür, özi aryp,
Her birisi janly taryh,
Ejem janyñ joralary.

Şeýle mährem, şeýle sada,
Jan käbämi salyp ýada,
Geljege - ýol, düýne - ýoda,
Ejem janyñ joralary.

Agyr günleñ şarpygyny,
Dadyp, saýlan harpygyny,
Düzen durmuş harlygyny,
Ejem janyñ joralary.

Ojaklara mäkäm pena,
Ady dillerine sena,
Döz geldiler müñ bir bela,
Ejem janyñ joralary.

Ynanýar ejeme derek,
Guwanýar ejeme derek,
Maña onlap ene ýürek,
Ejem janyñ joralary.

Toýda - bezeg, ýasda - arka,
Bir-birege goýar sarpa,
Özüm ýetim duýman barka,
Ejem janyñ joralary.

■ Göçülen ýurduñ ahy

Eýranyñ hany däl,
Hywanyñ begi,
Ynkylap adyndan sözleýän ýagy,
Kürsüsi dag ýaly,
Hökümi güýçli,
ilden öýkelimi,
ýa ilden öçli,
Buýruk berdi:
- Göçürmeli obany,
Göründen galdyryp ata-babany.
Taýak bilen señseledip çopany,
"Ýurdum" diýip, boş gürrüñi tapany,
Zenany-ebtady salyp öñüñe,
Getirmeli raýonyñ deñine.
Ýogsam oba oturanmyş belentde,
Goý mekan tutunsyn golaý kentde.
Ýerden süýräp, alyp gaýdyñ çagasyn,
Çaý içim salymda oba dagasyn!
Olar mal yzynda mal bolup giden,
Gowaça ekişde taplansyn beden...
Wekik ýabylydy, eli gamçyly,
Telärli, Güwleme, Hartut, Ýalçyly -
Il barysy dagdan indi eñşeşip,
Pyganly sesleri bagryñy deşip.
Egnin gysýar daglar - asman sütüni.
Owal görmändiler beýle sütemi.
Gara daglañ gara bagryn dagladyp,
Sürdüler il baryn zaryn ýygladyp.
Muny gören bolsa molla Zelili,
Ýaşa gark ederdi külli zemini.
Oba gamçylandy,
dagdan aýryldy,
Ýüzlerçe ynsanyñ köñli maýryldy.
Täze döwrüñ hansumagy ýowuzdy,
Iliñ derisin däl, ýüregin ýüzdi.
Oýunjak bolupdy iliñ ykbaly.
Ölmez ödi gündi - sesiñ çykmany...
Ak pagta
Ak bagta
ýetrip bilmedi,
Dişler ýyrşarsa-da, köñül gülmedi,
Barha güýjäp aýralygyñ azary,
Köñülde tutuldy obañ mazary.

■ Dogduk depe

- Bejertmeli saglygyñy,
Gitseñ gowy bor kurorda.
Alman lukman töwellasyn,
Gidýärin göçülen ýurda.

Biter tendäki ýaralar,
Bilsem göwnümi seýikläp.
Dogduk depä togap kylmak,
Ynsan üçin iñ beýik däp.

Dogduk depäñ her bir çöpi
Ýüregime däri-derman.
Hem gozgaýar köne derdim,
Göçülenne çekýär arman.

Pederler däl eken bihal,
Ýurt tutunyl bilýän eken.
Kalbyñ eken dogduk depe,
Dogduk depe - dünýäñ eken.

Dolanarmy indi döwran,
Sowulypmy ajap çaglar?
Göçlen ýurduñ sakçysy deý
Otyr munda belent daglar.

Göýä taryh kitabynyñ
Setiridir jülgeleri.
Alyp gider geçmişine
Ýurdun küýsäp her geleni.

Ýürek bilen okaberseñ?
Her bir daşy berer many.
Dag bolup keserip ýatyr -
Atalañ ömür beýany!

■ Daglar

Sežd eýleýip geldim size,
Gudrat baryn gördüm, daglar!
Geçmiş ýeli kakdy ýüze,
Asmana gol berdim, daglar!

Geçmiş ýatyr boýnuñyzda,
Geljek otyr boýnyñyzda,
Keramatly goýnuñyzda,
Ah, göçülen ýurdum, daglar!

Dünýä döräp siz barsyñyz,
Dömüp, ýer göwsün ýardyñyz,
Duşman öñünde durduñyz,
Mekany siz merdiñ, daglar!

Atalardan miras ýerler,
Göwün joşup, ser göterler,
Gaýalar - dälmi pederler,
Güne kalbym serdim, daglar!

Diñ salyp çeşmäñ sazyna,
Damja deý siñdim ýazyña,
Ötenleñ aýak yzyna,
Biten güli tirdim, daglar!

Gussam - kämilik sesinde,
Gaýdyp gelmek höwesinde,
Şäheriñ ýat köçesinde,
Sizi zarlap ýördüm, daglar!

Derdinişsek - dälsiñiz lal,
Hiç kimsäge salmadum al,
Lebzimi saklap men halal,
Jülgelerñe girdim, daglar!

Ol gadym pederler ýaly,
Sürüp gelmedim men maly,
Üstüñe yhlasdan doly,
Hyýallary sürdüm, daglar!

Yzlap deräñi-goluñy,
Kalbyma sarap ýoluñy,
Atalaryñ ykbalyny,
Daşlaryñdan dördüm, daglar!

Ýaza galan gary görüp,
Bol dökülýän nury görüp,
Al-asmany dury görüp,
Ýagşylyga ýordum, daglar!

Göwnümdäkin diýsemdim men,
Ýat suw içip, suwsadym men,
Beýikleri küýsedim men,
Ownuklardan irdim, daglar!

Inersiñiz dert ýükläre,
Synan göwnüm seýikläre,
Tagzym edip beýiklere,
Dyza çöküp durdum, daglar!

Arka diränler eseldi,
Sizi undanlar peseldi,
Ak göwnüme täk teselli,
Hem egsilmez derdim, daglar!

Mertebesi dag dek galan,
Bedewi Aýa ýol salan,
Ata-babamyñ dem alan,
Howasyndan sordum, daglar!

Şuglasyna taban Aýyñ,
Üstüñde tapyp ýagdaýyn,
Atalañ eken bugdaýyn,
Hyýalymda ordum, daglar!

Bulut aglar giden ile,
Ahmyr meñzär porhan sile,
Çykdym, kuwwat geldi bile,
Düşenimde ardym, daglar!

Dagan obam nepesimde,
Taryh bilýär ýazyk kimde,
Diñgalanyñ depesinde
Köñül öýün gurdum, daglar!

■ Diñgalanyñ köteli

Är işini bitiren,
Diñgalanyñ köteli.
Ili aşa ýetiren
Diñgalanyñ köteli.

Bugdaý ekilen meýdan,
Il ondan şoña haýdan,
Dagdan nan alan daýhan
Diñgalanyñ köteli.

Ol asmana merdiwan,
Ýüregimuñ derdi kän,
Waka baryn gördi kän,
Diñgalanyñ köteli.

Başynda adan jemlän,
Ýöwsel, namardy geñlän,
Daglara gerden deñlän,
Diñgalanyñ köteli.

Gündiz Günüñ kirpigi,
Gije Aýyñ kirpigi,
Barlap görer hörpüñi,
Diñgalanyñ köteli.

Şahyr göwnüm söz diýmiş,
Degresinde ir-iýmiş,
Dagdan inseñ - ak iniş,
Diñgalanyñ köteli.

■ Soñudagy

"Eý, söwdügim, Soñudagy".
Magtymguly.

Pyragynyñ söwdügi sen,
Belent başly Soñudagy.
Köñül berip, öwdügi den
Set müñ ýaşly Soñudagy.

Goýnuñda köñlüniñ joşy,
Ýaşyña sepleşer ýaşy,
Sensiñ onuñ mazar daşy,
Çeşmi ýaşly Soñudagy.

Tikenli sim döwrüñ çaýry,
Aýra saldy Gyzylbaýry,
Ykbalyñyz boldy aýry,
Bagry başly Soñudagy.

Ara daş däl el ýetere,
Ýollar bekli il ötere,
Tagzym kyl şahyr pedere,
Galkan döşli Soñudagy.

Hyýallary - ganat, peri,
Şahyr ýatmaz tutup ýeri,
Başyñdadyr belent seri,
Şahyr başly Soñudagy.

Arkadagy il merdiniñ,
Şaýady sen yşk derdiniñ,
Niçik göterdi gerdeniñ,
Bagryñ daşmy, Soñudagy?

Beýgeldiñ sen götereñde,
Başyn göge ýetireñde,
Baky galdyñ setirinde,
Bulut gaşly Soñudagy.

Zybanyna bolduñ sena,
Il-gününe bolduñ pena,
Wasp etmesem bolar günä,
Göwnüm joşdy, Soñudagy.

Ajap dessanyn dagydan,
Gussam ýetik şol agydan,
Bir nyşan sen Pyragydan,
Goýny göçli Soñudagy.

Ili üçin ýanyp-ýyglan,
Şahyr sizi ýere myhlan,
Siz müdimi, biz bir myhman,
Köñli joşly Soñudagy.

■ Hojajombaz gonamçylygy

Kimler obasynyñ dulunda süýnüp,
Tutupdyr bu ýerde baky mesgeni.
Kimler alyslarda ýurdun täzeläp,
Atalañ ýanyna gaýdan gös-göni.

Düşenip,
Örtünip mele topragy,
Ýatyr munda näçe arka nesiller.
Durmuş bolsa bu dünýäniñ ýüzünde,
Muña gelýänleriñ yzy kesilmez.

Düýbu tutulypdyr Nuh eýýamynda,
Munda doga okan ol Garry molla.
Rowaba boljak deý geljege sary,
Otyr mazarystan hut ýedi ýolda.

Aýatda sataşýar mundan gidenler,
Diýara baş egýär garry-ýaşlary.
Ýonulyp getirlen, gör, nirelerden,
Dag ýurduna ap-ak mazar daşlary?!

Baýyrlañ egnunde mazarystanlyk,
Tümmekler göwünden doldurlan humlar.
...Diriler gezip ýör dürli ýurtlarda,
Dogduk depä gaýdyp gelýär merhumlar.

■ Ýalñyz bag

Ýalñyz bag galypdyr göçen obada,
Şahasy depäñde ýaý berip duran.
Hiññldik uçardy onda çagalar,
Alkyşlar alardy hiññildik guran.

Sowlupdyr şowhuny ýalñyz daragtyñ,
Hiññilligi şemal uçýar kyrk ýyllap.
Hemmesin götärdi bagym täzeden,
Ah, şol çagalary bolsady ýygnap.

Aýralykdan saralypdyr ýapraklar,
Bag - köküni kalba uran ýatlama.
Bilenlere geçmişinden alamat,
Ýöne bir otyran agaç ýatlara.

Rehim eýleýän dek bu ýalñyz baga,
Guşlar şahasynda düzlüp durýarlar.
...Arman, agtyklary şol çagalaryñ
Elleri paltaly haýdap barýarlar.

______________________________
[1] Garrygalada bir dagyñ ady.

Aşyrguly BAÝRYÝEW.