Netanýahunyñ "ruhy atasy" milletparaz Žabotinskiý kim?

NETANÝAHUNYÑ "RUHY ATASY" MILLETPARAZ ŽABOTINSKIÝ KIM?

Ysraýyl döwletiniñ düýbüni tutujy jöhitlerden Zýeew Žabotinski (Wladimir Ýewgenýewiç Žabotinskiý)

Zýeew Žabotinski ýa-da Wladimir Ýewgenýewiç Žabotinskiý 1880-nji ýylyñ 17-nji oktýabrynda Russiýa imperiýasynyñ Odessa şäherinde doglup, 1940-njy ýylyñ 3-nji awgustynda ABŞ-nyñ Nýu-Ýork şäherinde ýüregagyrydan ölüpdir. Ol dünýä jemgyýetçiliginde asly jöhit rus-amerikan sionist öñbaşçysy hökmünde tanalýar. Şol bir wagtyñ özünde ýazyjy, şahyr, žurnalist, harby gullukçy taraplary bilenem tanalýar. Žabotinskiý Ysraýyl döwletiniñ gurulmagynda möhüm rol oýnan militaristik sionist-rewizionist hereketiñem düýbüni tutujydyr.

Syýasy sionizmiñ teoretigi Wladimir Žabotinskiý

Onuñ syýasy karýerasyny şeýle gürrüñ berip bolar:
1898-nji ýyldan soñ Rimdäki Sapienza uniwersitetinde hukuk ugrundan okapdyr we daşary ýurtlarda korrespondentlige başlapdyr.
Žurnalistika kärinde meşhurlyga eýe bolandan soñ 1901-nji ýylda baş awtor hökmünde Odessa çagyrylypdyr.

Sankt-Peterburgda "Разцвет" gazetiniñ redaksion kollegiýasynda Žabotinskiý we egindeşleri, 1912-nji ýyl

Ol 1903-nji ýylda ýazýan makalalaey we edýän otlukly çykyşlary bilen Palestinada jöhit milli döwletiniñ gurulmagy barada sionistik garaýyşlary öñe sürmäge başlapdyr.
1903-nji ýylda Kişinýowda bolup geçen pogrom (jöhit gyrgynçylygy) wakasynyñ öñüsyrasy sionistik herekete goşulan Žabotinskiý 1905-nji ýylda "Russiýadaky jöhitleriñ deñ hukuklary bileleşigi" atly gurama gurupdyr we Bütinrussiýa sionistleri konferensiýasynyñ baş nutukçysy bolupdyr.
1909-njy ýylda Osmanly soltany Abdylhamyt II-niñ tagtdan agdarylmagynyñ yzysüre Berlindäki Sionistik guramanyñ dolandyryş býurosy Žabotinskini "Ittihat we Terakki" jemgyýetiniñ (ITJ) ýolbaşçylary bilen aragatnaşyk açmak üçin Stambula ýollapdyr. Ol ýerde Žabotinskiý "Jön Türk" atly gazetiñ baş redaktory bolup işläpdir.
Şonsuzam bu gazet (başlygy Dewid Wolffsonyñ Stambuldaky wekili Wiktor Ýakobson bolan) Sionistik gurama tarapyndan maliýe taýdan goldanypdyr. Gazet nemes tarapdary ittihatçy hökümet tarapyndan 1915-nji ýylda gadagan edilipdir. Şoña çenli Sionistik guramanyñ işgäri hökmünde Stambulda bolýan Rihard Lihtheim Palestinada jöhit posýoloklaryny (Ýişuw) gurmak işlerine üns beripdir.
Sionist progressiwlerden biri bolan Žabotinski-de jöhitlerden düzlen goşun bölümi arkaly gadymy ata-baba ýurtlaryna, ýagny Palestina gaýdyp barmagyñ has añsat boljakdygy pikirini orta atypdyr.

Žabotinskiý Birinji jahan urşunda iñlis goşunyna bagly jöhit legionynda leýtenantdy

Žabotinskiý iñlisleriñ hatarynda birinji jahan urşuna jöhit goşun bölüminiñ goşulmagynyñ Ýewropada we ABŞ-da jöhitlere bolan ýakymly duýgulary oýarjakdygyny we sionistik hereketiñ güýçlenmegine mümkinçilik döretjegini pikir edýärdi. Ol şu pikirini-de amala aşyrmaga girişipdir we sionistik aktiwist Iosif Wladimirowiç Trumpeldor bilen birlikde herekete geçipdir.

Sion gatyr birliginiñ esaslandyryjysy aktiwist Iosif (Wolfowiç) Trumpeldor

Ol osmanly generaly Jemal paşa tarapyndan Müsüre sürgün edilen köpüsi russiýaly jöhitlerlerden ybarat Sion gatyr birligini düzdi.
"Sion gatyr birligi" jöhitleriñ ilkinji häzirkizaman goşun bölümidi. Goşun bölümi Britaniýa korollygynyñ garamagynda Çanakkale frontynyñ tylynda ulanyldy.
Bölüm dargansoñ Žabotinskiý Londona gidip, ol ýerde jöhit döwletiniñ gurulmagy ugrundaky propoganda işlerini ýöredipdir.
Sion gatyr birliginiñ inisiatory Wladimir Žabotinskiý milletparazçylykly pikirlerden täsirlenipdir we Palestinada guruljak jöhit döwletiniñ söweşip we gan döküp gurmalydygy hakdaky pikiri goldapdyr. Hut şonuñ üçinem ol osmanlylara we palestinalylara garşy söweşmek üçin iñlis goşunyna goşulypdyr.
1917-nji ýylda onuñ bilen birlikde Sion gatyr birliginiñ esaslandyryjysy Trumpeldor we şol bölümiñ düzüminden ýene 120 adam iñlis goşunynyñ düzümindäki 16-njy wzwodyñ gullugyna durupdyr.

Ysraýyly esaslandyryjy premýer-ministr Dawid Ben-Gurion hem iñlis goşunynda gulluk eden "Jöhit polkunda" meýletin esgerdi

Žabotinskiý jöhit legionyna leýtenant çininde serkerdelik edipdir. Üç batalýondan düzlen jöhit legiony 1918-nji ýylda häzirki Palestinanyñ çäklerine baran ilkinji iñlis goşun bölümi bolmagy başarypdyr.
Yatlatmak gerek: ýene bir ady "Lewi birlikleri" bolan jöhit legionynyñ harby gulluga alma çagyryşynyñ simwoly bolan meşgur "Dawut ýyldyzynyñ" ortasynda görünýän legendar "Sionyñ gyzy" iwrit dilinde şeýle ýazylypdy: "Köne-Täze ýeriñ señki bolmaly! Jöhit polkuna goşul!"

Jöhit legionyna esger alma şygary "Sionyñ gyzy" simwolyny göterýär

Ýigriminji ýyllarda birnäçe halkara sionistik guramafa jogapkärli wezipelerde işlän Žabotinskiý palestinaly araplara garşy söweşmek üçin "Haganah" ("Goranmak") atly bikanun sionistik harby toparyny döredipdir we dolandyrypdyr. Munuñ üçin ol Palestinadaky iñlis mandat hökümeti tarapyndan 15 ýyl azatlykdan mahrum edilipdir. Onuñ sud edilendiginj hakdaky hökümiñ sebäp bolan protestlerj netijesinde jezasy soña goýlupdyr.
1923-nji ýylda Haim Weýsman (1948-nji ýylda gurlan Ysraýyl döwletiniñ ilkinji prezidenti) bilen oñuşmandan soñ Rewizionist-sionistik partiýasyny gurdy.
Partiýa sionist-rewizionist pikirdäkileriñ bileleşmegi üçin çagyryş edýärdi.
Şeýle-de sionistik ýarym harby ýaşlar topary bolan "Betar" hem gurlupdyr.

"Betar" sionistik ýaşlar hereketi, 1938-nji ýyl, Warşawa

1925-nji ýylda Bütindünýä sionistik bileleşiginde, 1935-nji ýylda bolsa Täze Sionistik guramada işläpdir.
Otuzynjy ýyllarda "Uly boşatma" meýilnamasynyñ üstünde kelle döwen Žabotinskiý Polşada, Pribaltika ýurtlarynda, Faşistik Germaniýada, Wengeriýada, Rumyniýada ýaşaýan jöhitlerden bir millionynyñ ýurtlaryny taşlap gaýdyp Palestina gelmeklerini ýa-da getirilmegini göz öñüne tutýardy.
Bu boýunça konferensiýa geçirilipdir. Meýilnama laýyklykda agzalan ýurtlardan jöhitleriñ peýderpeý göçürilmegi on ýyl çemesi dowam etmelidi.
Polşadan 750 müñ adam getirilmelidi, ýöje munuñ azyndan 75 müñi 20-39 ýaş aralygynda bolmalydy.
Getirilenleruñ hemmesi-de eýdip-beýdip zor bilen we basylyp alynan ýa-da jöhit mekirligini edip satyn alynan we eýe çykylan palestin topraklaryna ýerleşdirilmelidi.
Konferensiýa gatnaşyjylaryñ bir bölegi bu meýilnamany el çarpyp garşylan bolsa, bir bölegi muny howply hasaplap garşy çykdy.
Iñlis hökümetiniñ hemaýatkärliginde gurnalan jöhit göçhä-göçlügine garşy palestinalylaryñ aýaga galmagy netijesinde Angliýa 1939-njy ýylda göçüşligi soñky bäş ýylda jemi 75 müñe çenli azaldanda, Žabotinskiý "Irgun" atly bikanun topar gurdy we Palestinada ýaragly gozgalañ we gerek bolanda iñlis hökümetine garşy ýarag ulanma meýilnamasyny güýje girizdi. Şonda "Irgunyñ" jogapkärlerinden Awraam Ştern hem Palestinanyñ ýerlerune kyrk müñ adamlyk jöhit otrýadyny salyp, iñlis hökümetine we palestinalylara garşy ýaragly gozgalañ turuzmagy teklip edýärdi. Ikinji jahan urşy turansoñ, bu aýylganç meýilnama amala aşman galdy.

Sion gatyr birliginiñ inisiatory radikal sionist Wladimir Žabotinskiý we onuñ maşgalasy

Žabotinskiý Palestina bilen baglanyşykly Britan korollygynyñ komissiýasynda şaýatlyk edende taktiki taýdan medeni sionizme has az üns berdi. Häzirki Iordaniýa-Ysraýyl serhediniñ arasyndaky Şeria derýasynyñ bir ýanynda palestin, bir ýanynda-da jöhit döwletiniñ gurulmagyny öñe sürdi. Şonda ol Benzion Netanýahu (Benzion Mileýkowskiý) bilen işleşdi.
Polşada doglan ysraýylly taryhçy we sionistik aktiwist Netanýahu häzirki ysraýyl taryhynyñ iñ milletparazçylykly we sionistik uruş koalision hökümetini gurandan soñ Günbatar Şeria bilen Gazada ýaşaýan palestinalylaryñ durmuşyny dowzaha öwren Binýamin Netanýahunyñ kakasydyr.
Benzion Netanýahu jöhit döwleti ugrundaky göreşde barlyşyksyz Rewizionist-sionistik hereketiñ öñdebaryjy wekili W.Žabotinskini uzak wagtlap goldap geldi.
W.Žabotinskiý göçürip getirmek arkaly sebitde jöhit köpçüligini döretmegi teklip edýärdi. Munuñ üçinem jöhitleriñ dowamly goşunyñ düzümini emele getirjek formada zerur goranyş maksatly harby gulluga alynmagyny isleýärdi.
Ol sionist-rewizionistik partiýasynyñ ýaşlar guramasy "Betary" görmek üçin ABŞ-na gidende, ýüreagyrysy tutup, 1940-njy ýylyñ awgustynda aradan çykdy.
Kyrkynjy ýyllarda Palestinada hereket eden "Irgun Zvai Leumi" atly jöhit toparyny döreden tarapdarlary soñ-soñlar "Herut" ("Azatlyk") partiýasyny gurdular.

• Odessada doglup Nýu-Ýorkda ölen Žabotinskiniñ milletparazçylykly sionistik pikirleri neneñsidi?

Ysraýylly taryhçy Benni Morris elindäki taryhy dokumentlere salgylanyp, aşakdaky kesgitlemeleri beripdir:
"Žabotinskiý ilkibaşda araplar bilen birlikde ykdysady we medeni taýdan umumy ösüş pikirindedi. Ol şeýle diýýärdi: "Şeria derýasynyñ günbatar (häzirki Günbatar Şerianyñ çäkleri) we gündogar (häzirki Iordaniýanyñ ýerleri) kenarynda oturan araplaryñ ýaşamagyna garşylygymyz ýok. Jöhitleriñ köplük etjek jemgyýetinde arap etniki azlygyñ deñ hukuklary diñe kepillik astyna alynmak bilen çäklenmän, eýsem doly durmuşa hem geçiriler!"

Ýene şol Žabotinskiý soñabaka "Eretz İzrael (Wada berlen ýerler ýa-da taryhy jöhit ýurdy) saýylýan ýerlerilde guruljak jöhit döwletiniñ başga ýerlilerden arassalanan sa:p jöhit jemgyýetini öz içine almalydy" pikirini öñe sürmäge başlapdyr.
Şeýlelikde onuñ "Translýasiýa" atly maksatnamasy güýje girdi. Şuña laýyklykda emele getiriljek jöhit döwletiniñ çäklerinde galjak araplaryñ soñlugy bilen ýurduñ daşyna köpçülikleýin kowulmagy we zorlukly göçürilmegi ýola goýulmalydy.
Žabotinskiniñ "etniki arassaçylyk" manysyny berýän "Translýasiýa" maksatnamasy 1927-nji ýylda habar beriş serişdeleri tarapyndan araplaryñ Palestinadan kowulmagy hökmünde baha berildi. Muña gahary gelen Žabotinskiý "Haolam" ("Dünýä") gazetine düşündiriş röwüşinde hat ýollap, özüne bildirilen aýyplamalary ret etdu.
Her hili ýagdaý bolanda-da, Žabotinskiý Palestinanyñ ýerleriniñ alynýan wagtynda araplaryñ garaz bir ýagdaýda garşy gitjekdiklerini bilýärdi. Şonuñ üçinem ol 1934-nji ýylda "Jöhit döwletiniñ konstitusiýasynda araplar bilen jöhitleriñ durmuşyñ hemme ugrunda doly deñ hukuklara eýe boljakdygyny we iwrit dili bilen arap diliniñ deñ derejede döwlet dili boljakdygyny" agzady.

Žabotinskiý Warşawada "Sionistik ýaşlar" hereketiniñ ýolbaşçylary we Menahim Begin bilen birlikde, 1939-njy ýyl

Ilkibaşdaky ýumşak we barlyşymly garaýyşlaryna garamazdan, Žabotinskiniñ soñrakky sionistik pikir-düşünjeleri we onuñ yzyna eýeren öñki premýer-ministr Menahim Begin bilen biziñ günlerimuzdäki okuwçysy Binýamin Netanýahunyñ ýöredýän syýasatlary ýakyndan öwrenilende, şu görnetin hakykat orta çykýar:
Sionistik meýilnama laýyklykda 1917-nji ýyldan bäri ýola goýlup, dürli ýurtlardan Ysraýyla getirilýän jöhitler aslynda palestinalylartñ ýerlerine göçürilýär.
Žabotinskiniñ guran ýa-da goldan "Irgun", "Stern" ýaly terrorçylyk işlerini ýöreden bikanun toparlar 1948-nji ýylda Deýr-Ýasin ýaly obalara çozup, parahat oturan ilaty gyrmak arkaly, Palestin deportasiýasyny, Žabotinskiniñ dili bilen aýdanda "arap translýasiýasynt" amala aşyrypdylar. Şol günden bärem elmydama palestinalylar öz watanlaryndan kowlup gelindi, 75 ýyllap ýat ýurtlarda bosgun bolup gezildi.
Zor bilen göçürilen palestinalylaryñ ýerine Ýewropadaky rus pogromyna (genosidine) we nemes faşistlerininiñ gyrgynçylygyna duçar bolanlar bilen birlikde arap ýurtlaryndan, Hebeşistandan, Sowet Soýuzynyñ ýurtlaryndan, Kürdüstandan göçürilip geturilen jöhitler basylyp alynan we talanan ýerlere ýerleşdirildi.
Her näçe boýun almadygam bolsa, Žabotinskiniñ "arap translýasiýasy", ýagny bir ýurtdan başga bir ýurda göçürme meýilnamasy gyşarnyksyz ýetine ýetirilip gelindi we häzirem ýerine ýetirilýär.
Onuñ häzirki mirasdüşerleri bolan milletparaz-sionist premýer-ministr Netanýahu bilen iki sionist milletparaz-dinçi ministri Ben Gwir we Bezalel Ýoel Smotriç bolsa şol meýilnamany giñ gerimli formada amala aşyrýarlar.
Edil häzir göçüp gelmäge isleg bildirýän näçe milletparaz we dinçi sionist jöhit bar bolsa, olaryñ hemmesi ellerine ýarag berlip, parahat oturan palestinalylaryñ üstüne çozdurylýar. Palestinalylaryñ öýi, mellegi, bagy, obasy, posýology basylyp alynyp, üstüne jöhitleriñ oba-şäherleri gurdurylýar.

• Çeşme:

1. "Vikipedi Türkçe", "Wikipedia İngilizce", "Википедия Русский" ensiklopediýalary, "Zeev Vladimir Jabotinsky" maddalary.
2. Walter Laqueur "Le Sionisme", ikinji jilt, ýedinji bölüm, Gallimard, 1994.
3. Sedat Kyzylogly, ''Ysraýyl döwletiniñ döredilşine çenli geçen döwürde jöhitleriñ we sionizmiñ ösüşi", Kyrykkale uniwersitetiniñ "Sosyal Bilimler" ("Sosial ylymlar") žurnaly,, ikinji jilt, 1-nji san, (ýanwar 2012), 45-48-nji sahypalar.
4. İbrahim Jaw, "Sion gatyr birligi, Çanakkale söweşi we Ysraýylyñ gurulyşynda oýnan rollary", canakkalemuharebeleri1915.com saýty, 19.04.2017 ý.

Faik BULUT,
derñeýji-žurnalist, ýazyjy.

Ýekşenbe, 29.10.2023 ý.