Kerkük'te Yıktırılan Türkmen Eserleri

KERKÜK'TE YIKTIRILAN TÜRKMEN ESERLERI

Irak Türkmenleri, m.ö 2600 yılında orta Asyadan göç edip Mezopotamyaya gelmişler, Irakı kendilerine yurt edindiler.
Ana yurtları olan Türkistan, coğrafiyası ve doğal özellikleri Irak Türkmeneli arazisinin tabiatına benzediği için bu bölgei yurt edindiler ve Kerkük bölgesinde toplu olarak tarih boyunca yerleşmişler, bu şehiri kendi milli kültürlerüne göre yapmışlar ve bir Türkmen özeliğini ve damgasını vurmuşlardı bu güzel şehirlerine, Türkmeneli merkezi olarak tanınmıştır.
Bilindiği gibi, Türkmenler Irak'ta altı büyük devlet kurmuşlar ve genelikle Irak, özelikle Bağdat Selçuklular devrinde islam dünyasının kültür merkezi, siyasi, idari, dini, edebi bir sanat merkezi halına getirdiler.
Güzel imar ve tezyin edilen camiler, minaralar, mektepler ve osmanlı devrınde yapılan saraylar, kışlalar, köprüler, son asır Irak'ın özelikle Bağdat, Musul, Basra, Kerkük'te olan tarihi eserler tetkik edilirse, hep Türkmen eseri olarak meydana çıkar.
Bu yazımızda özelikle Kerkük'te yıktırılan tarihi eserleri ele aldım, çünkü, Türkmen özelliği ağır bastığı bir yer oldağu için, bu eserleri yok etmeye çalıştılar, bu hususiyeti silmek için.

1- Taş köprü:

İlk yıktırılan tarihi eser, Kerkük'ün Taş köprüsü ıdı. Bu Köprü Kerkük'ün sembolu halina gelmiştir. Taş Köprü memleket çıkarı bakmından çok önemli olduğu her kesce bilinen bir gerçektir.
Taş köprü 1292 Hicri 1875 Miledi yılında Kerkük mutasarrıfı Ferik 'tümgeneral' Nafiz paşa ilk temel taşını kendi eliyle atmıştı, agrıca şehirin başta gelen adamları çekinmiyerek, kereste ve tüm ihtiyacları karşıladlar ve Fiilen işe katılmışlardır. Sırasıyla şehirin tüm halkı, her gün bir mahalle halkı durmadan iş başına akın etmekteydiler.
Çok ilginç olaylardan ve nedenlerden sonra ve yükarıda geçen şekilde milletin kendi katkısıyla ve eliyle yapıldığı için, Türükmenlerin gönlünde manevi bir yeri ve değeri vardır bu güzel köprünün.
02.03.1954 yılında başladılar yıkmasına, O günlerde Kerkük'te bulunan mutasarrıf Necib Reşit adında birisi idi. Aşgal ' Bayındırlık ' müdürlüğüne yıkma emri vermişti. Hiç bir olumlu neden göstermeden bu yıkıcı kara kararı almışlardı. Bir eski tarihi eseri yok etme ve yıkma emri veren insan dünya medeniyetinde hiç bir şekilde yeri yoktur, ayni zamanda bu köprü Memllekette bir olaşım işi görmekte idi, dev gibi duran bir abideyi hemen hemen baltalamak Türkmen milletine değil tüm insanllğa karşı olan vahşi bir karar olduğunu bilmeli idi bu köprüye yıkma kararı veren insan.
Bir neden gösterdiler, oda Taş köprünün oluşu ve kalması, yapılan yeni köprügü etkiker, yıkılmasına neden olur dediler.
Adı geçen yeni köprü, yapılış tarihinden Beş ay sonra, ilk Hasa çayına gelen sel suyu, köprügü etkilemiş ve bir tarafi inmişti, Yapanların yanlşlığını ve kullanılan kerestelerin tam ve gerçek yazdığları maıktarı kullanmadığları için, çünkü kendi ceblerini düşündüler. Bu işi yapanlar şehrin yabancısı idiler. Yeni köprünün inmesinin gerçek sebebi işte bu. Bu sebebi ört bas etmekiçin, milletin dede mirası olan Taş köprüyü sebep gösterdiler zaliymler, ve onu yıktılar.
Taş köprünün yıkılma asıl sebebi odur ki, Kerkük'te Türkmen tarihi eserleri yok etmek ve Türkmen özeliğini silmektir.
Köprünün yıkılış günü olan, 2.3.1954 Kerkük'te Türkmenler bir kara ve metem günü olarak geçirtiler Şairler şiirlerle, millet ise hoyratlarla dauğularını anlatılar . Meşhür Kerkük şairlerinden Mehemet Sadık Taş köprünün yıkılış tarihini bir tarihi şiirle anlatmıştı:
Sadık ne hazin yazdı bana
Cevher tarih
İl cısrı yıkardı onaا
Kan ağladı her yan 1373ـ

Son mısraın harıflerini toplarsak 1373 Hicri yılı cıkar oda bizim tarihi köprünün yıkılış yılıdır.
Halk arasında meşhür olan hoyratlarımız ogünlerde söylenen dörtlükler hep Taş köprünün yıkılması üzerine olmuştur, Kerkük halkı tepkisini ve protesto ettiğini gösteriyorlardı:

Kerkük'ün asasına
Kurbanam Hasasına
Taş Köprü kurban getti
Aşğalın kasasına

O günlerde Aşğal müdürlüğünün yetkileri, işleyen işcilerin üçretleri devlet sicillerinde bir şekil ve verilen işciye günlük ayrı bir mıktar, onun için halk ağzında Taş köprü kurben gitti Aşğalın kasasına demişler.

2-Saraylar:

Taş köprüden sonra sıra geldi diğer bir esere o da saraylar:

A – Kerkük'te ilk eski saray, osmanlı devleti tarafından Kerkük kãlesinin güney doğu semtinde zından mahallesinde Yedi Kızlar adıyla anılan yatırın karşısında yapılmıştır . Şehrin mehpuzhaneside sarayın zemin katındaydı. Bu nedenle adlandırılmıştırmahallenin adı' Zından olarak.
Beş katlı bu güzel tarihi yapı, Birinci dünya harbından sonra haraba halına geldi, hiç bir şekilde önem verilmedi bu yüce saraya.
Bugünlerde bir haraba ve bir taşlık ve tepe halına gelmiştir.

B – İncili saray:

1249 Hicri 1833 miledi yılında Kerkük mutasarrıfı Mehmet Paşa, Kerkük şatırlu mahallesinde yeni tarızda İncili Köşk adlı sarayı yapmıştı.
Şatır osmanlı ordusunda bir askeri sınıf adıdr . ' Şatır ' padışah özel koruyucuları olarak alınmıştır . Sonraları gelişmiş ve bir sınıf halını almıştır , o semte İncili saray bulandağundan , ve bu sarayda şatır sınıfının bulunması dolayısıyla bu mahallenin adı Şatırlu olarak adlandırılmıştır .
Bu kıymetlı tarihi eser yok olmüş, hiç bir kalıntısı kalmamıştır.

C – Mecidiye sarayı:

1270 Hicri 1853 miledi yılında Kerkük mutasarrıfı Seyit Ali Paşa tarafından , Kerkük'te Sultan Abdulmecit adına 'Mecidiye sarayı ' adıyla büyük Meşhür Kerkük Aziziye kışlasının tam bitişikinde yapılmıştır . Yapılış tarihini Kerkük Efendi güzel bir menzüm şiirle yazmıştı son beyti Şairlerinden Süleyman Vahbi:

Tasdikla daisi Vahbi söyledi tarihini
Bu saray nu bina bunyad Han Abdulmecit
(Eski harıflerle yazdım, çünkü tarih düşürme santı erki harışlarla çıkar.)

Bu büyük sarsayı Kerkük hükümet yönetim genl merkezi olarak alınıştı. Mutasarrıflık, Maliye, Adliye, Tapu, mahpushane, Asker alma müdüriyetlerini içine almaktaydi.
Büyük bir arasa üzerinde, Kerkük ve Erbil şehirlerinin özel Türkmen mimari usullarına göre eski tarz kiraçla kemerli 'Dive beli' ve Balık kumbet adı verilen özel tavanlı biçmde yapılan bu saray yetmişe yakın odası vardır.
8.5.197ide yıktırılmasına başladılar, bu güzel mühtaşam tarihi eseri yok ettiler Yüce Allahımızda kendilerini 2003 te yok etti.
Yıkılan saryın, yerinde şimdiki Kerkük genel Polis müdürlüğunu yaptılar, ve Kerkük ulaştrma ve telefon santıralı yapmışlar.

3- Redif Kışlası:

1291 Hıcri 1874 yılında, Kerkük mutassarrıfı Farik Nafız paşa tarafından Redif depo kışlası adıyla yapılmıştır. Yaplış tarihini bır kıta mermer taşı üzerinde, kerkük şairlerinden Abdullah Safi tarafından yazılıp ve baş kabının üzerine dikmişler, bu yazı hala duruyor, kışlanın duvarında. Son beyti Abced harflariyle yapılış tarihini gösteriyor:
Uç nefer geldi hemen safi dedi tarihini
Bak ne ala oldu inşa eşbu depooy redif.
Adınnan anlaşılıyor ki, bu kışla o zaman Osmanlı ordusunun deposu idi. Bu depo yedek askerleri için kullanılmıştır.
Birinci harpten sonra, Irak ordusunun Askeri Hastanesi olmuştur, sonradan İnzibat Askeri müdürlüğünün merkezi olda. 1970 lerde Muharipler Derneği merkezi. Diğer taraflarını yıktılar, subaylar için otel ve kulup yaptılar, Arka tarafını iaşa askeri müdürlüğü idi, son yılarda caddeye olan taraflerini hep yıktılar, dukanlar yaptılar ve bugünlerde arka tarafı yıktılar, Araba Parkı olmuş ve güzel tarihi eseri bir poş arazi halına getirdiler
Aziziya kışlası ise 1280-1863 Kerkükte Sultan Abdulaziz zamanında yapıldığı içiçn. Aziziye Kışlası 'diye adlanrıld. Dünyada genelikle Irrak'ta öcelilik te en güzel mimarı eser olarak kabul olunur.
Sekizen oda, dakuz büyuk salondan ve nizamiye resmi kopısında başka piyada, suvari, arka adlı üç büyük kapıdan oluşan bu güzel kışlanı yinede istediler yıkmak ve bu Türkmen eserini yok etmek; Yıkmak emrini almak üzere oldukları günlerde, bu kara haberi alan Bilgin Avukat Atã Terzibaşı ve Merhum tarihçimiz Şekir Sabır Zabıt, beyler hemen hemen baraber Bağdat'a gidip sorumlularla görüşüp ve bu değerli tarihi eserein hakında onlara bilgiler vermişler ve yıkılmasını önlemişler, yıkılmasını böyleçe kurtardılar.

4- Kula:

1295 Hücril 1879 yılında, Kerkük'ten 15 k.m. üzağlığında, bir tepe üzerinde Kerkük mutasarrıfı Asım Paşa tarafından büyük bir karakol merkezi yapmıştı. Kerkük – Bağdat yolunun güvenliğini sağlamak için. Bakuba şehrine bağlı ' Halıs ilçesine kadar, bu yolun üzerinde karakol merkezleri askerleri yapıldı Bu merkezlerde osmanl – Ruz savasından dönen. yerleştirdiler
Bu merkez Kerkük'te halk arasında' Kula adıyla tanınmıştı. kula bölgesi Kerkük'lülerin bahar mevsiminde gezinti ve piknik yerleridir. Bu mimari eseren atrafında hep oturup güzel günlerini geçirilerdi kulanın etrafinde.
1971 de bu eski tarihi esri yıktılar, yok ettiler. Kerkük halkı bu yıkma olayını çok üzüntülü karşıladılar ve halk hoyratlarla haykırdılar yıkanlar:

kãlaydı
altun degi kalaydı
keşke zavallı kula
bugünlere kalaydı

kulanı yıkan elidir
eliside belidir
kulanı yıkanlar
ya ahmak ya delidir

5- Talim tepe:

Kerkük'te Arafa ve korya arasına düşen bölgedir.
Talimtepe bölgesi, eskiden Osmanlı devrinde bu yer ordu Karargahı idi. Kerkük'te alınan yeni askerler hep burada talim görüp askerileşmek yeri idi. Eskiden Kerküklülerin bu yerde askerlik yapıp çok güzel anıları vardır, gitgide hep gelen hükümetler bu yeri, karagahi ihmal ettiler diğer Türkmen eserleri gibi yok olup silindi.
Bu bölgede kalan tek hatıra oda tarih boyunca talimtep mezarlığıdır , şatırlu ve beyler mahallesi halkının , ölüleri büyük tepede gömülüdür.

6- Okullar:

1286 H. 1869 M. Yılında Kerkük'te halk tarafından Sanayi ' Teknik okulu karulmuştu.
1291 - 1874 yılında Kerkük mutasarrıfı Ferik ' eskiden tümgenral ' Nafiz Paşa çok önem vermiştir bu okula, mükemmel ve güzel bir mimari yapı yapmıştı bu okul için. karşı yakanın , eski Taşköprünün karşısında bulunuyordu , bugünkü Atlas caddesinin başında idi , Hasa çayınından 160 metre kadar uzağlığında idi .
1909 yılında Kerküke gelen mutasarrıf Avnullah Eı kazimi zamanında bu okul pek çok gelişmiştir, 1910 yılında Okulu tam yenilemiş, Istanbuldan okul için istenen aygitları getirmiştir. Yetenekli öğretmenler Istanbuldan getirip bu okulda ders ve sanat öğretmişler öğrencilere.
1912 yılında güzel bir matbaa getirip Mektep Sanayi adlı bir basımevi bu okulda kurmuştu ve Kerkük'te çok kitaplar bu matubaada basılmıştır.
Kerkük’te kültür ve sanat kalkınmaısında ve gelişmesinde, bu okulun büyük katkısı vardır.
Osmanlı devleti mütarekeden sonra, 1918de Kerkükten çekildi, ondan sonra bu okulun yeri Kerkük polis müdürlüğü ve mahpushane olarak kullanıldı.
1960larda hiç bir neden göstermeden, bu güzel, değerli ve Türkmenlerin, sanat simgesi niteliğinde olan anıtı yıktılar.
Yıkılan anıtın yeri 1960lardan bu güne kadar 2004' boş bir arsa kalıp, araba parkı olarak kullanılmaktadır.

B – Rüştiye okulu

1285, 1868 yılında Kerkük halkının yardımıyla ilk olarak Kerkük'te, ilk okul ve Ruştiye öğrenimi için Kerkük mutasarrıfı Haşım Paşa tarafından kurulmştur.
1291 - 1874 yılında Kerküke gelen mutasarrıf Ferik Nafiz Paşa, Ruştiye (Eskiden ortaokullara verilen isim) okuluna çok önem vermiştir, kendi malıyla okulun isteklerini yerine getirmiştir ve güzel bir mimari yapı Rüştiye okulu için yapmıştır. Kerkük eski mimari tarzında yapılan bu okul binesi, Atlas caddesi ile Kerkük büyük Hastanesinin arasına düşer.
Son yıllara kadar Kerkük maarif egitim müdürlüğü idi. 1970 lerde, bu güzel eski tarizde yapılan tarihi eseri yıktılar.
Yerinde bir okul binesi yapıldı. Garbiye adlı orta okulu burada kuruldu, sonradan tekink okulu oldu, hãlã bu günlerde tekink okuludur.

7- Kerkük kalesi:

Kerkük kalesi 2600m. Sumerler ' bir Türkmen kolu olarak Türkistandan göç edip, bu bülgeye gelip, Kerkük Kalesini kurmuşlar. kuruluş tarihinden bugüne kadar hep bu kalede Türkmenler, kendi geleneklerini milli kültürlerini, mimari tazlarıyla güzel eserler ve abideler dikmişler bu yerde, ve tarih büyünca bir Türkmen Kalesi idi. Dünya tarhcileri bir gerçeğe varmışlar oda' Nirde kãle orada Türkmenler.
1980 yılında eski rejim tarafından başladılar bu Abideyi yıkmaya on binlerce ãileler zorla kãleden goç ettiler, sonradan bir tepe halına getirdiler, kapılarını yaptılar, işte Türkmenlerin tarihi eserleri böylece yıktırıldı ve silindi.
Yükarıda adı geçen Kerkük Türkmen Tarihi eserleri niçin yıktırıldı?
Birinci dünya savaşından sonra Irak'ta hükümetleri yönetnler, Kerkük dünyanın zengin petrol kaynğı olarak bu, şehir bol düynanın ikiyici petrol kaynağidır. Büyük gelişmiş devletler tarih böyünca aralarında her zaman bir soğuk savaş vardır; Kerkük petrolu için. Sayıkz – Biko, portssmis. ve b.g. antlaşmasıyla bu bol petrolun paylaşmasını aralrında sözleşmesini yaptılar, bugünlere kadar hep bu savaşlar gizlice suruyor aralarında. Gercek sahibide hiç bir yarar bu zenginlikten görmedi hep başına gelenler, bu petrol yüzünden.
Bu şehirde özel bir yönetim şekli uyğlamışlardı. Her şeyden önce şehrn kendi gerçek halkı Türkmenler için türlü türlü politik oyunlar çıkarmışlar, planlar hazırlamışlar, Kerkük'ü kozmoplit bir şehir yamak estediler ve yaptılar.
Şehrin Türkmen özeliğini silmek için Türkmen tarihi eserleri yıktılar, bu eserlerın gelenegimizde büyük yeri vardır.
Irak'ın en güzel mimarı eseri olarak kabul olunurdu o eserler ve Kerkükün Türkmen özeliğini bunlar göstermiştir, işte bunları yıktılar ve sildiler. Ama Kerkük'ün gerçek Türkmen özeliği, Türkmen milletidir, hiç bir zaman milet yıkılmaz ve silinemez.
Ogünden, saddam rejiminin son günlerine kadar, hep Türkmenlerin milli kültürünü, dilini, tarihi eserlerini yok etmeye çalşmışlardı.

Necat KEVSEROĞLU.