Baýdenden Trampa Eýran bilen ýüzleşmek we Ysraýyla goldaw!

BAÝDENDEN TRAMPA EÝRAN BILEN ÝÜZLEŞMEK we YSRAÝYLA GOLDAW!

"Hizbullahyñ" içinde ýer alan konfliktiniñ iñ bärki görkezijisi baş sekretar Hasan Nasrallanyñ Aşura baýramy mynasybetli eden çykyşyndaky sözleridir. Şol çykyşda baş sekretaryñ sesi aragatnaşyk liniýalaryny sarsdyryp biljek derejede ýañlanýardy. Nasralla mundan öñ duşman Ysraýylyñ Liwana çozmaga milt eden ýagdaýynda weýrançylyga we gorkunç netijelere uçrajakdygy haýbatyny atypdy. Şeýle-de Nasralla 1948-nji ýyldaky Nekbeden bäri ysraýyl goşunynyñ tumşugyna kakyp gelen ýeke-täk güýjüñ özüdigini öñe sürüpdi. 1967-nji ýylyñ 5-nji iýunynda Kairde "Araplaryñ sesi" radiosyndan seslenen Ahmet Said "Müsür goşuny Tel-Awiwe girdi" diýipdi. Geçmişi ýatladan Nasralla raketa garşylygyndan başga bu aýdan sözlerini berjaý etmedi.
Günorta Liwanda 56 ilatly nokat weýran boldy. Şol bir wagtyñ özünde 109 müñden gowrak adam ýerinden-ýurdundan jyda düşdi. Ekin meýdanlary Ysraýylyñ fosfor bombalary bilen ýakyldy, kül edildi. Liwanyñ Tebigy heläkçilikler boýunça ylmy-barlag fondy tarapyndan 10-njy iýuldan bäri 18 million metr²-digi çak edilýän we müñlerçe daýhanyñ ir-iýmişini satyp güzeranyny dolaýan miweli agaçlary, dublar, senuberler we ekinleriñ ýerleşen meýdanlary ulanyşdan çykdy. Köpüsi ýönekeý raýat bolan 580 adamyñ ýany bilen 310 "hizbullahçy" militarist we ýolbaşçysy wepat boldy. Bütin bu zatlardan soñam Nasrallanyñ ýeñiş gazanandygyny we gazanjakdygyny aýdýan boş wadalar doldurylan utançsyz sesi ýañlandy.
Hasan Nasralla geçen çarşenbede sözlän sözünde başladyna inen betbagtçylygyñ eýmençliginiñ garşysynda umuman liwanlylart we aýratynam betbagtçylygyñ getiren netijelerini kiparlatmak üçin ölümiñ we ebedilik ümsümlige geçişiñ gowy taraplary barada wagyz etdi. Çünki onuñ başga aýdara zady ýokdy. "Hizbullahyñ" edýän işlerine şübhelenýänler üçin Nasralla bizi Nebukadnezardan we Kirden Ierusalime girilişine çenli jöhitleriñ taryhyna gaýybana syýahat etdirdi. Nasralla şeýle diýdi: "Allatagala jöhitleriñ ýeñiljekdigine söz beripdir we muny Kurany-Kerimde Beýik Allatagalantñ şu sözi bilen baglanyşdyrypdyr: "Eger ýene öñki ýagdaýyñyza gaýdyp gelseñiz, bizem (jezañyza) gaýdyp geleris". ("Isra" süresiniñ 8-nji aýaty). Nasralla hamana bu ýerdäki ýeñlişi amala aşyrmak üçin gaýdyp geljek zat "Hizbullah" boljakmyş ýaly gürrüñ edýär.
Betbagtçylyga sezewar bolanlara täzeden abadanlaşdyrmagy we elden gideren zatlarynyñ öwezini jomartlyk bilen dolmagy söz beren Nasralla Liwan döwletiniñ öz gullukçylarynyñ aýlyklaryny berip bilmejek agyr ýagdaýda durandygy hakykatyny görmezlige salýar. Nasralla döwlete geñeşmezden giren urşunyñ öwezini dolmak üçin milliardlarça dollary nirden tapjakmyş? "Hizbullah" Liwany urşa iterýär. Yzyndanam döwlete gepleşik geçir, söwdalaş diýýär. Bu indi hiç kimsäniñ ynanmaýan kelesañlygynyñ ýetjek derejesine ýeten sepgididir.
"Hizbullah" konfliktiniñ sakasy meýilnamalaryny işläp düzüjiniñ Eýran bolmagydyr. Eýran kiçi ýurduñ zyýanyna bolsa-da, öz bähbitleri üçin utyk gazanhak bolýar. Muny indi hiç bir ýagdaýda dogry hasaplap bolmaýar. Deñiz çäkleriniñ kesgitlenmegi babatynda Eýran Günorta Koreýa tarapyndan berilen 6 milliard dollara deñ konfiskasiýa edilen eýran fondlarynyñ üstündäki sanksiýanyñ bölekleýin ýatyrylmagynyñ deregne Liwandaky häkimiýet şahasyna muny kabul etmegi buýurdy. Bu ýagdaý deñizindäki baý tebigy gaz ýataklaryny elden gideren Liwanyñ zyýanyna boldy. Nasrallanyñ "Deñiz çäklerini kesgitleme gepleşikleri hökümet tarapyndan alnyp baryldy we prezident Mişel Awn gol çekdi" diýen sözüne akyly-huşy ýerinde bolan hiç kimem aldanmady. Eýran "Aksa tupanyndan" soñ günorta frontyny oda tutmagy üçin "Hizbullahyñ" öz çäklerindäki şahamçasyna görkezme berdi. Tähran ysraýyllylar adam pidalaryny we weýrançylygy näçe artdyrsa-da, munuñ Eýran-ABŞ gepleşikleri üçin kozyr bolmagy kiçi ýurdy belanyñ öñüne tutubam bolsa, utuklaryny artdyrmak üçin üstünden aşyp bolmajak düzgünleri goýdy.
Täze ýa-da täzelenen amerikan hökümetine we ABŞ-Eýran gepleşikleriniñ gaýdyp getirilmegine garaşyp ýören Liwan agyr urgylary alýar. Tähran hökümeti "Hizbullahdan" halky eldekileşdirmegini we bolýan zatlary kanunylaşdyrmagy talap edýär. Muny edende-de Nebukadnezart we Kiri ýatlatmaly bolsa ýatlabersin. Hatda ölümi mazamlaýam wagyzlary-da berse bolar.
Indi ýakynlaşyp gelýän saýlawlaryñ netijesiniñ ertesi gününe gelip ýetendigimizi göz öñüne getireliñ. "Hizbullah" üçin näme üýtgär?
Dünýäniñ elmydama durnuksyz sebiti bolan Ýakyn Gündogarda Jo Baýdeniñ we Donald Trampyñ arasyndaky tapawut penjiresi hasam gysby boljaga meñzeýär.
Trampyñ sebite bolan garaýşy Ysraýyla güýçli goldawdan we Eýrana garşy çaknyşykçy pozisiýadan ybarat.
Trampdyr onuñ kömekçisi J.D.Wans hem 7-nji oktýabrdaky "Hamas" hüjümlerinden bäri Ysraýyly goldaýan güýçli çykyşlary edýär. "Hamas" hüjümleriniñ öz häkimiýet başynda bolanlygynda hijem bolmajakdygyny aýdýan Tramp "Ysraýyly howpsuz sakladym... Muny başga hiç kimem edip bilmez" diýdi.
Elbetde, Eýran üns merkezinde bolmagynda galýar. Eýrana bolan duşmançylyk edil Ysraýyla berilýän goldaw ýaly Waşingtonda iki partiýaly mesele bolup garşymyza dikilýär. Emma maglumatlar Trampyñ ikinji häkimiýetiniñ has berk pozisiýada durjakdygyny görkezýär.
Tramp häkimiýetiniñ birinji möhletine Eýrany izolorlemäge gönükdirilen maksimum basyş kampaniýasy ornaşypdy. Has berk sanksiýalary girizmäge berýän wadalary bilen ol bu kampaniýany ýene-de dowam etdirjege meñzeýär.
Birnäçe hünärmen ikinji Tramp hökümetiniñ Ysraýylyñ ýa-da ABŞ-nyñ bähbitlerine Eýranyñ wekilçilikli güýçleri tarapyndan hüjüm edilse, Eýrana harby taýdan jogap berme ähtumallygynyñ has ýokarda boljakdygyna ynanýar.
Geçen aý reformistdigi aýdylýan Mesut Pezeşkiýan Eýrana prezident saýlandy. Maglumatlar Pezeşkiýanyñ ýadro gepleşiklerini we Günbatar bilen gatnaşyklary gowulandyrmaga çagyrjakdygyny görkezýär. Emma hünärmenler aýratynam Trampyñ ýeñiş gazanan ýagdaýynda oñyn öñegidişlikleriñ bolmagynyñ onçakly mümkin däldigini aýdýar. Munuñ doly tersine boljak ýagdaýlaram bolup biler. Her iki ýagdaýda-da töweregimize kim serederkä? Nasralla agaçdan düşermi?

Hüda HÜSEÝNI,
Liwanly žurnalist, syýasy analitik.

Penşenbe 25.07.2024 ý.