Dogruçyl kazy / hekaýa

DOGRUÇYL KAZY

Alži­riň­ şa­sy­ Baua­kas­ öz­ şä­her­le­ri­niň­ bi­rin­de dog­ru­çyl kazynyň­ bardy­gy­ny,­ ol­ ka­zy­nyň­ haky­ka­ty­ bil­ýän­di­gi­ni­ we ondan­ hiç­ bir­ al­daw­çy­nyň­ giz­le­nip­ bil­me­ýän­di­gi­ni­ eşi­dip,­ bu zat­laryň­ ha­ky­kat­my­ ýa­ däl­di­gi­ni­ anyk­la­mak is­läp­dir.­ Baua­kas­ söw­da­gä­riň­ eşi­gi­ne gi­rip,­ ony­ gör­mek­ üçin­ ka­zy­nyň­ ýa­şa­ýan­ şä­he­ri­ne­ at­ly­ ýo­la­ dü­şüp­dir.­ Şä­heriň­ gi­rel­ge­sin­de­ Baua­ka­syň­ ýa­ny­na­ bir ma­ýyp­ ge­lip,­ sa­da­ka­ di­le­mä­ge­ du­rupdyr.­ Baua­kas­ oňa­ sa­da­ka­ be­rip,­ ýo­lu­ny do­wam­ et­jek­ bo­lan­da,­ ma­ýyp­ köý­ne­ginden­ çe­kip­ goý­ber­män­dir.­
—­Si­ze­ nä­me­ ge­rek?­ Men­ si­ziň­ so­ran za­dy­ňy­zy­ ber­dim­ä­ —­ di­ýip,­ Baua­kas aý­dyp­dyr.
—­ Ber­di­ňiz,­ ýö­ne­ ma­ňa­ re­him­ ediň­de,­ aty­ňyz­ bi­len­ meý­dan­ça­ çen­li­ alyp­ gidiň!­ Ýog­sam­ at­dyr­ dü­ýe­ler­ me­ni­ bas­gylar­—­di­ýip,­ ma­ýyp­ ýal­ba­ryp­dyr.
Baua­kas­ ma­ýy­by­ aty­nyň­ ar­ka­sy­na mün­dü­rip,­ meý­dan­ça­ çen­li­ alyp­ gi­dipdir.­ Meý­dan­ça­ ýe­ten­de­ Baua­kas­ aty­ saklap­dyr.­ Em­ma­ di­leg­çi­ düş­män­dir.
Baua­kas:
—­Nä­mä­ otyr­sy­ňyz,­ dü­şüň,­ aý­dan­ meý­dan­ça­ňy­za­ gel­dik.
Di­leg­çi:
—­At­ me­niň­ki,­ nä­me­ üçin­ men­ düş­me­li.­ Eger aty go­wu­lyk­ bi­len­ ber­mek­ is­le­me­seň,­ ka­zy­nyň­ ýa­ny­na­ gi­de­li­—­di­ýip­dir.­
Meý­dan­ça­nyň­ tö­we­re­gi­ne­ adam­lar­ ýyg­na­ny­şyp,­ ola­ryň­ je­de­li­ni­ diň­läp­dir­ler.
Ahy­ry­ adam­lar:
—­Ka­zy­nyň­ ýa­ny­na­ ba­ryň,­ ol­ si­ziň­ je­de­li­ňi­zi­ çö­zer­—­di­ýip­dir­ler.
Baua­kas­ ma­ýyp­ bi­len­ ka­zy­ýe­te­ ge­lip­dir.­ O­ ýe­ri adam­ly­ bo­lup,­ ka­zy­ ki­miň­ işi­ne­ se­red­ýän­ bol­sa,­
ola­ry­ yzy­gi­der­li­ ça­gyr­ýan­ eken.­ Baua­ka­syň­ noba­ty­ ýet­mez­den­ öň,­ ka­zy­ bir­ alym­ bi­len­ bir­ erkek­ ki­şi­ni­ ýa­ny­na­ ça­gy­ryp­dyr.­ Aly­mam,­ er­kek ki­şi­de­ bir­ ze­nan­ maş­ga­la­ny­ gör­ke­zip­ aýa­lym­ di­ýip­dir.­ Ka­zy­ ola­ry­ diň­läp,­ az­sa­lym­dan:
—­Ze­nan­ maş­ga­la­ny­ bär­de­ go­ýup­ gi­diň,­ özü­ňi­zem­ er­tir­ ge­liň­—­di­ýip­dir.
Bu­lar­ gi­den­den­ soň,­ gas­sap­ bi­len­ ýag­çy­ içeri­ gi­rip­dir.­ Gas­sa­byň­ elin­de­ pul­ bar­ eken,­ ýag­çy­ bol­sa­ gas­sa­byň­ elin­den­ mä­käm­ tu­tup­ du­ran eken.
Gas­sap:­
—­ Men­ bu­ adam­dan­ ýag­ sa­tyn­ al­dym,­ soň­ra­ tö­le­mek­ üçin­ gap­jy­gy­my­ çy­kar­dym­ we­lin,­ ol elim­dä­ki­ pul­la­ry­ al­mak­ is­le­di.­ Şo­nuň­ üçi­nem­ biz si­ziň­ ýa­ny­ňy­za­ gel­dik­—­di­ýip­dir.
Ýag­çy­ bol­sa:
—­Bu­ dog­ry­ däl.­ Gas­sap­ ýag­ sa­tyn­ al­mak­ üçin me­niň­ ýa­ny­ma­ gel­di.­ Ha­çan­da,­ men­ küý­zä­ni­ ýag­ bi­len­ dol­du­ram­da,­ ol­ al­tyn­ pu­lu­ny­ bö­lüp ber­me­gi­ ha­ýyş­ et­di.­ Men­ pul­ çy­ka­ryp­ otur­gy­jyň­
üs­tün­de­ goý­dum­ we­lin,­ olam­ alyp­ gaç­mak­ is­ledi.­ On­soň­ men­ onuň­ elin­den­ tu­tup,­ şu­ ýe­re­ getir­dim­—­di­ýip­dir.
Ka­zy­ az­sa­lym­ dy­myp:
—­Pu­lu­ňy­zy­ şu­ ýer­de­ go­ýup,­ er­tir­ ge­liň­—­di­ýip­dir­de,­ ola­ry­ çy­ka­ryp­ goý­be­rip­dir.­ No­bat­ Baua­ka­s­ bi­len­ ma­ýy­ba­ ge­len­de,­ Bauakas­ wa­ka­nyň­ nä­hi­li­ bo­lup­ ge­çen­di­gi­ni­ dü­şün­dirip­dir.­ Ka­zy­ony­ diň­läp,­ di­leg­çi­den­ so­rag­ edip­dir.­
Di­leg­çi:
—­ Bu­la­ryň­ ba­ry­ ýa­lan.­ Men­ şä­he­re­ at­ly­ gel­ýär­dim,­ ol­ bol­sa­ özü­ni­ ata­ mün­dü­rip­ äkit­me­gimi­ ha­ýyş­ et­di.­ Men­ ony­ atyň­ yzy­na­ alyp,­ ge­rek­ ýe­ri­ne­ çen­li­ äkit­dim.­ Em­ma­ ol­ düş­mek­ is­le­me­di we­ atyň­ özü­ne­ de­giş­li­di­gi­ni­ aýt­dy.
Ka­zy­ ýe­ne­ bir­sa­lym­ oý­la­nyp,­ ola­ra:
—­Aty­ ýa­nym­da­ go­ýup­ gi­diň­de,­ er­tir­ gaý­dyp ge­liň­—­di­ýip­dir.
Er­te­si­ gün­ ka­zy­nyň­ ka­ra­ry­ny­ diň­le­mek­ üçin köp­ adam­ ýyg­na­nyp­dyr.
Il­ki­ bi­len­ alym­ we­ adam­ ge­lip­dir.
Ka­zy­ maş­ga­la­ny­ aly­myň­ky­ di­ýip,­ oňa­ ze­nan maş­ga­la­ny­ alyp­ git­mä­ge­ rug­sat­ be­rip­dir,­ beý­le­ki ada­my­ bol­sa­ el­li­ ge­zek­ ta­ýak­ bi­len­ ur­ma­gy­ buý­rup­dyr.
Alym­ aýa­ly­ny­ alyp­ gi­dip­dir,­ er­kek­ ada­my­ bolsa­ je­za­lan­dy­ryp­dyr­lar.­ Soň­ra­ ka­zy­ gas­sa­by­ çagy­ryp­dyr.­ Gas­sa­ba:­ «Pul­se­niň­ki»­ di­ýip,­ ýag­çy­ny bol­sa­ ta­ýak­ bi­len­ el­li­ ge­zek­ ur­ma­gy­ emr­ edip­dir.
Soň­ra­ Baua­ka­s­ we ma­ýy­by­ ça­gy­ryp­dyr.
—­Aty­ňy­zy­ baş­ga­ at­la­ryň­ ara­syn­dan­ ta­nar­mysy­ňyz?­—­di­ýip,­ ka­zy­ so­rap­dyr.
—­Ta­na­ryn­—­di­ýip,­ Baua­kas­ dil­le­nip­dir.
—­Me­nem­ ta­na­ryn­—­di­ýip,­ ma­ýy­bam­ aý­dypdyr.
Ka­zy­ Baua­ka­sy­ at­ha­na­ alyp­ gaý­dyp­dyr.­ Bauakas­ beý­le­ki­ at­la­ryň­ ara­syn­dan­ öz­ aty­ny­ ta­pyp gör­ke­zip­dir. Soň­ra­ ka­zy­ ma­ýy­by­ at­ha­na­ ça­gy­ryp,­ oňa­ hem aty­ gör­kez­me­gi­ buý­rup­dyr­ we­lin,­ ma­ýy­bam­ aty ta­nap­ gör­ke­zip­dir.
Soň­ra­ ka­zy­ Baua­ka­sa­ ga­rap:
—­At­ se­niň­ki!­ Ma­ýy­by­ bol­sa­ el­li­ ge­zek­ ta­ýaklaň­—­di­ýip­dir.­
Ka­zy­ Baua­ka­syň­ yzy­na­ dü­şüp­ gel­ýä­ni­ni­ gö­rüp:
—­Nä­me,­ ka­ra­rym­dan­ nä­gi­le­miň?­—­di­ýip­ sorap­dyr.
Baua­kas:­
—­Ýok,­ nä­gi­le­däl.­ Men­ ýö­ne­ mu­ny­ nä­hi­li­ bile­ni­ňi­zi­ bi­le­sim­ gel­di.­ Aýa­lyň­ aly­myň­ky­dy­gy­ny,­ pu­luň­ gas­sa­byň­ky­dy­gy­ny­ he­mem­ atyň­ me­niň­kidi­gi­ni­ nä­dip­ bil­di­ňiz?­
Ka­zy:
—­Ir­den­ ze­nan­ maş­ga­la­ny­ ýa­ny­ma­ ça­gyr­dym he­mem­ sy­ýa­ çüý­şä­me­ sy­ýa­ guý­ma­gy­ aýt­dym.­ Ol sy­ýa­ çüý­şe­si­ni­ alyp­ ýuw­dy­da,­ aň­sat­lyk­ bi­len­ sy­ýa­dan­ dol­dur­dy.­ Diý­mek,­ ol­ bu­ işi­ öňem­ edip­ ýö­ren­ bol­ma­ly.­ Eger­ ol­ beýleki­ er­kek­ ada­myň­ maş­ga­la­sy­ bo­lan­ bol­sa­ edip­ bil­mez­di.­
Pul­ ha­kyn­da­ aý­dy­lan­da­ bol­sa,­ ir­den­ pul­la­ry alyp­ su­wa­ at­dym.­ Eger­ pul­ ýag­çy­nyň­ky­ bol­sa,­ su­wuň­ ýü­zü­niň­ ýag­jar­jak­dy­gy­ ikuç­suz­dy,­ ýö­ne su­wuň­ üs­tün­de­ ýag ýok­dy.­ Şo­nuň­ üçi­nem­ pul gas­sa­byň­ky­ bol­ma­ly.­
At­ ha­kyn­da­ bil­mek­ kyn­ düş­di.­ Edil­ si­ziň­ ýa­ly, ma­ýy­bam­ ýig­ri­mi­ atyň­ için­den­ ol­ aty­ dog­ry­ görkez­me­gi­ ba­şar­dy.­ Ýö­ne­ men­ si­zi­ at­ha­na­ aty­ ta­na­ýa­ny­ňy­zy­ ýa­da­ ta­na­ma­ýa­ny­ňy­zy­ gör­mek­ üçin däl­de,­ at­ iki­ňiz­den­ haý­sy­ňy­zy­ ta­na­ýan­dy­gy­ny gör­mek­ üçin­ elt­dim.­ Ha­çan­da,­ siz­ onuň­ ýa­ny­na ba­ra­ny­ňyz­da,­ ol­ba­şy­ny­ öw­rüp,­ si­ze­ ta­rap­ ýö­neldi.­ Em­ma­ ma­ýyp­ ýa­ny­na­ ba­ryp­ el­län­de,­ at­ gulak­la­ry­ny­ gy­syp,­ aýa­gy­ny­ gal­dyr­dy.­ Şeý­dip­ atyň­ ha­ky­ky­ eýe­si­niň­ kim­di­gi­ni­ bil­dim.­
Şon­da­ Baua­kas­ şeý­le­ di­ýip­dir:
—­ Men­ söw­da­gär­ däl­de,­ pa­ty­şa­ Baua­kas.­
Men­ siz­ ba­ra­da­ aý­dyl­ýan­ zat­la­ryň­ dog­ru­dy­gy­ny­ ýa­-da­ nä­dog­ru­dy­gy­ny­ bil­mek­ üçin­ bu­ ýe­re­ geldim­ we­ si­ziň,­ ha­ky­kat­da­nam,­ dog­ru­çyl­ ka­zy­dygy­ňy­za­ göz­ ýe­tir­dim.­

Lew TOLS­TOÝ,
rus­ ýa­zy­jy­sy.

Rus­ di­lin­den­ ter­ji­me­ eden:
Ma­ýa­ ARAZ­DUR­DYÝE­WA,
Hal­ka­ra­ yn­san­per­wer­ ylym­la­ry­ we ösüş­ uni­wer­si­te­ti­niň­ ta­ly­by

#"Dünýä edebiýaty" žurnaly, N 1–2023.