Durmuş sapaklary

DURMUŞ SAPAKLARY

Geçmişdäki ýalňyşlyklaryňdan sapak almak geljegiňde ýalňyşmazlygyň üçin lazymdyr.

Gegmişdäki ýalňyşlyklaryňa öküneniň peýdasy ýok. Geçmişiňden sapak alyp, şu günüň hem geljegiň hakynda oýlanmak gerek.

Adamzadyň öz akyl mümkinçiliginiň 15% den köp ulanyp bilmeýändigi tekrarlanýar. Emma muňa garamazdan, ynsanyň az ökünip, gerekmejek bilesigeljilikden el çekip, durmuşyndaky iň wajyp meseleleri hakynda oýlanmagy maslahat berýärler.

Adamzadyň synasynda gözüniň iň açgözdügi aýdylýar. Adamzat taryhynda nebsini basyp, haramylykdan ýüz öwren adamlar örän köp. Emma nebsini basan adamlaryň müňlerçesi gelin-gyzlaryň, hatda tagamlaryň öňünde hem özleriniň ejizdigini boýun alypdyrlar. Olaryň bu ejizliginiň düýp sebäbi gözleri hasaplanýar.

Gündogaryň beýik akyldary Muhammet Gazaly (XI asyrda ýaşap 56 ýaşynda aradan çykypdyr) “Meni kyrk gün aç goýsalaram, haram lukma iýmen, gedaý bolsamam, özüme, halal gazanjyma degişli bolmadyk baýlyga elimi uzatman. Emma garşymda owadan gyz goýsalar, bir günden bir gün oňa hyrydar gözüm bilen seretmegim mümkin” diýipdir.

Ýigitler öýlenýänçä, gyzlar durmuşa çykýança, özleri üçin ýaşaýar ekenler. Öýlenen, durmuşa çykan günüň özüň üçin ýaşamak gutarýar. Perzendiň bolan güni ynsanyň çagalary üçin ýaşamak döwri başlaýar. Adamzadyň durmuşyndaky bu ahwalat ata-ogul hem nesliň arasynda şol gaýtalanyp dur.

Adamzatdan näçe isleselerem onuň akyl-paýhasyny hiç kim alyp bilenok.

Dünýäniň iň uly howpy syýasatçylaryň nadanlygyndan turýan uruşdan soň, adamzadyň är-aýal-maşgala gatnaşyklarynyň weýran edilmegi (bir jynsdan bolan adamlaryň maşgala gatnaşyklary) diýerdim. Bu gorkunç “gatnaşyk” Günbatar ýurtlarynyň demokratiýasyny püçege çykarýar.

Napoleon: “Meniň fransuz goşunym rus goşunyndan köpdi, ýarag taýdan üstündi hem gujurlydy, emma men ruslaryň akyl-paýhasyndan ýeňildim” diýipdir.

Söweşde güýçli ýeňmeýär, haýsy tarapyň akyl-paýhasy köp bolsa şol ýeňýär.

Sowet Soýuzynyň Marşaly Jukowyň gündeliginiň bir ýerinde şeýle ýazgy bar ekeni: “Nemesleriň Gudirýan, Manşteýn, Pauls.. ýaly uruş-ýalnyň içinden geçen örän ussat harby generallary-marşallary bardy. Emma SSSR-e hüjüm etmegi hem ähli söweş buýruklaryny harby pudakdan onçakly baş çykarmaýan Gitleriň hökmürowanlyk bilen bermegi Sowet Soýuzynyň ýeňşini has çaltlandyrdy”.

Köp ýerlerde “Ogul-ataça ýok. Atasy has akyllydy” diýilýär. Ýöne bu ýalňyş pelsepe. Ogul atadan kämil hem akyllydygy üçin, adamzat ilkidurmuş umumy ýaşaýşyndan şu günki ylmy-tehniki ösüşe beslenen jemgyýete eýe boldy.

Adamzadyň döreýşi hakynda her hili çaklamalar, rowaýatlar bar. Emma adamzadyň ilkidurmuş umumy ýaşaýşyndan şu günki kämil jemgyýetçilik durmuşa gelip ýetendigini Darwiniň ewolýusiýon ylmy teýoriýasy şek-şbhesiz subut etdi. Emma ateýistleriň aýdyşy ýaly, onuň ewolýisiýon teýoriýasy Älem-Jahanyň öz-özünden dörändigi hakyndaky pelsepäni esaslandyryp bilmedi.

Din adamzadyň jylawlanmadyk duýgularynyň öňüne böwet basdy. Adamzadyň Döwlet, Döwletiň-adamlar bilen gatnaşyklary, ynsanyň birek-biregi, maşgala, jemgyýetçilik gatnaşyklary-mahlasy, adamzadyň öňünde duran ähli meseleler dini dünýägaraýyşlarda gaty anyk kesgitlendi. Baýlaryň-garyplar bilen gatnaşygy düzgünleşdirildi. Şonuň üçin nemes akyldary Gýotanyň: “Din-ynanç-ygtykat däl. Ol halkyň-her bir halkyň wekilleri bolan adamlaryň haýsy dine ynanýandygyna garamazdan, din adamlaryň janydyr-ganydyr, özüdir” diýip, adamzadyň dini ynanjyna beren kesgitlemesi şek-şübhesiz dogrudyr.

Mukaddes kitaplaryň şaýatlyk etmegine görä, Älem-Jahan adamzadyň bagtyýarlygy üçin ýaradylypdyr. Ýöne biz Älem-Jahany akylly-başly öz peýdamyza ulanyp bilýärismi?! Bu sowala “Hawa” diýip jogap bermek kyn.

Bir haýyrly iş on şer işiň öňüni alýar diýen ynam bar.
Gündogaryň beýik akyldary Emir Alyşir Nowaýydan: “Jahanda haýyr iş edýänler köpmi ýa şer iş edýänler köp” diýip soranlarynda, ol şeýle jogap beripdir: “ Elbetde, şer işe ýaranlar köp, emma şer işi edýän adamlaryň köpüsi özüni ýagşy adamlar hökmünde görkezmegi başarýarlar. Şeriň Haýryň arkasyna bukulyp ýaşaýandygy üçin, şer iş köp bolsa-da, pelekde haýyr iş köp ýaly görünýär”.

Dünýäniň özi ýalançy-pany. Şonuň üçin şer işe panyň özem ýardam berýär. Haýyr iş etmek üçin ýalançy-panyň garşysyna-da göreşmeli.

Geljekki patyşa Alp Arslany adyl soltan bolmagy üçin, kitaphana ugradýar ekenler. On alty ýaşly Alp Arslana bu gezek kiatapghaçy öwüt-ündew berýän kitaby okamaga beripdir. Ol kitapda; “Ýamanndan gaç, ýagşa ýoldaş bol”, “Ejize ganym bolma” ýaly müňe ýakyn öwüt-ündewler bar ekeni. Bu kitaby okap, onuň soňunda Alp Arslan şeýle ýazgy galdyrypdyr: “Bu ýagşy öwütleri hähili ýerine ýetirmeli, Ýagşy-ýamany nädip tanamaly?! Nädip etmeli?!”.

Ynam üstünligiň gözbaşy hasaplanýar.

610-njy ýylda Muhammet pygamber pygamberligini ýaňy wagyz edip başlan döwürleri Mekgäniň barjamly adamlary ony ýanyna çagyryp, oňa şeýle ýüzlenipdirler: “Muhammet, Alla diýýän pelsepäňi goý. Mekgäniň iň sylagly adamlary bolan şu adamlaryň birem seniň Alla diýýäniňi bilenok. Seniň diýýän Allaň ýok ahyry. Bizi öz ynanjymyzda goý. Ylalaşyk edeli. Näme diýseň bereris”. Muhammet pygamber olara şeýle jogap beripdir: “Siz näme, bütin dünňäň adamlary Alla ýok diýselerem, men Allanyň bardygyny bilýän. Maňa Güni sowgat bermäge güýjüňiz ýetýän bolsa-da, men maksadymdan dönmen”. Muhamet pygamberiň Alla hakyndaky çäksiz ynamy Yslam dinini dünýä dinleriniň birine öwürdi.

Aleksandr Makedonlynyň basybalyjylygy hakynda ýazylanda, hamana onuň Eýran-Turan halkyna ösen grek-ellin medeniýetini getirendigi hakynda ýazylýar. Bu pelsepe bilen Aleksandr Makedonlynyň biziň pederlerimize medeniýetli adamlar bolmaga ýardam edendigi öňe sürülýärdi. Emma ol Eýran-Turany basyp alyp, pederlerimiziň ynanýan 12 müň öküziň hamyna ýazylan, Zaratuştranyň wagyz eden ýeke Hudaýlyk dininiň “Awesta” kitabyny ýakyp ýok edipdir. Bu diniň ruhanylaryny gylyçdan geçiripdir, dini binalaryny ýykyp-ýumrupdyr. “Awesta” kitabynyň ýangyny üç gün dowam edipdir. Şol wagtlar Eýran-Turanda ýaşan onlarça halklaryň ata-babalary bolan adamlaryň ynanýan dini kitabyny otlap, ruhanylardan öç alan zalymyň medeniýet getirendigine ynanmak bolarmy?!

Çingiz han zalym, baran ýerini weýran eden ganhor, muňa şeksiz ynanýas. Ýöne Çingiz hanyň baran ýerinde dini binalary ýykyp, Gurhany-Injili otlandygy hem dini adamlary garşylyk görkezmedik ýagdaýynda, olary dini ynanjy üçin öldürendigi barada ýeke maglumatam hasaba alynmandyr.

Mundan 500 ýyl, hatda müň ýyl, ondanam aňyrdaky taryh hakynda ýazylanda, käbir alymlar Pylan şäherde million adamyň ýaşandygy barada gürrüň edýär. Adamzadyň ösüş taryhy öwrenilende, ýer ýüzündäki ilat sanynyň 1806, käbir maglumatlarda 1821-nji ýylda bir milliarda ýetendigi hakynda aýdylýar. Nähili hasaplanymyzda hem, XIX asyryň başyna çenli dünýä ilatynyň sany bir milliarda ýetmändir. Munuňam üstesine, XVI, hatda XVII asyryň ortalaryna çenli Amerikanyň iki hem Awstraliýa materigi adamlara köpçülikleýin näbelli ekeni.

Ynamdar maglumata görä Çingiz han Horezmşalar şalygyna çozanda, ýüz müňden köp bolmadyk goşun bilen gelipdir. Şol zaman Horezmşalaryň goşuny Çingiz hanyňkydan üç esse köp diýenimzde hem, olaryň goşuny 300 müňe ýetenok. Şol wagtky ýagdaýy hasaba alanymyzda, Horezm şalygynyň ilaty 8 milliondan köp bolanok (Şol döwrüň ýagdaýynda goşun ilatyň, takmyn, 25-den biri hasaplanýar). Horezmşalaryň territoriýasy Eýranyň-Owganystanyň, Öňki Soýuz Respublikasyna girýan türki respublikalaryň, Täjigistanyň, Hindistanyň hem belli bir bölegini (Horezmşalygyna agzalan ýurtlaryň hemme ýeri däl-de, belli bir bölegi giripdir) öz içine alýar ekeni. Häzir ymgyr uly bu territoriýada 200 milliondanam köp ilatyň ýaşaýandygyna hiç kim jedel edip bilmez.

Şu çaka çenli adamzadyň ilat sanynyň ösüşine hiç bir bilermen anyk baha berip bilmedi. Nostradamus. 2000-nji ýylda “Ýer ýüzüniň ilaty 3 milliarda ýeter. Ýer onça adamy ekläp-saklap bilmez” diýip, ol ahyrzamanyň boljagyny çaklapdyr. Emma 2000-nji ýylda Ýer ýüzýniň ilaty 6 milliarddan geçdi. Häzir dünýäň ilaty 8 milliarddan geçdi. Alla şükür, ahyrzaman bizden daşda. Häzirki ylmyň şu ýagdaýynda ýeriň 30 milliard ilaty ekläp-saklap biljekdigi aýdylýar.

Men anyk statistik maglumaty bilemok. Emma soňky 30-40 ýylyň içinde ýurdumyzda adam ömrüniň azyndan 10 ýaş uzalandygyna kepil geçip biljek. Aýratynam çaga ölümi duýarlykly azaldy.

Gürrüňdeşlikde adamlaryň köpüsi “Häzirki çagalar uşapdyr” diýýärler, emma bu gürrüňiň hiç bir ylmy esasy ýok. On hojalygyň azyndan ýedisinde on sekiz ýaşan ogul-atasyndan, gyzlar-enesinden uzyndyr (Ene-ata çagalary bilen deňeşip göräýsin. Aýdaly, ene-atanyň köp çagasy bar diýeli, olaryň çagalarynyň köpüsi özlerinden uzyndyr. D.Ý.). Onsoň çagalar nähili uşan bolýar?!

Döwletmyrat ÝAZKULYÝEW.