Gysgajyk maglumatlar hem kyssalar

GYSGAJYK MAGUMATLAR HEM KYSSALAR

Darwiniň ewolýusiýon teoriýasy, Nýutonyň Bütindünýä Ýeriň dartylma kanuny, Eýşteýniň Otnositel-Ähtimallyk teoriýasy atly ylmy açyşlary dünýäniň ylmy ösüşiniň aşa çaltlanmagyna esas boldy. Darwiniň Ewolýusiýon teoriýasy Älem-Jahanyň, adamzadyň döreýiş, ösüş hem ewolýusiýa (kem-kemden) netijesinde kämilleýiş prosesini esaslandyrdy. Materializm ylmyny ölmez-ýitmez derejä ýetirdi. Hatda Rim Papasyna tabyn Ylym jemgyýeti Darwiniň ewolýusiýon teoriýasynyň kemçiliklerini tankyr etse-de, Ewolýusiýon teoriýanyň esasy prinsiplerini ykrar etdi.

Çarlz Darwin hiç hacan “Adamzat maýmyndan emele geldi” diýip ýazmandyr. Ol adamzadyň maýmyn şekilli mahlukdan, ýagny adamzadyň häzirki keşbinden has gödeňsi bolan ata-babalaryndan kemala gelendigini ýazypdyr. Darwiniň döwürdeş hristiýan poplary-ruhanylary Darwiniň aýdanlaryny ýaňsylap: “Sen maýmyndan emele geldiň” diýer ekenler. Soňra SSSR zamanynda Darwiniň “maýmyn” sözüni kontekstden bölüp alyp, onuň adyndan ýalan sözlenip, adamzadyň maýmyndan emele gelendigi tassyklandy. Çarlz Darwin has gadymy adamlaryň emedekläp diýen ýaly gezendigini, ewolýusiýa netijesinde ynsanyň häzirki keşbine gelendigini tekrarlapdyr. Adamzadyň häziki kämil keşbine 30 müň ýyl mundan öň gelendigi çaklanýar. Çarlz Darwiniň ylmy barlaglaryň netijesinde gelen ewolýusiýon teoriýasy adamzadyň döreýiş hem kem-kemden kämilleşmek netijesinde ösüş taryhyny, esasan dogry kesgitläpdir. Emma materialistleriň aýdyşy ýaly, Darwiniň ylmy açyşy Allanyň bardygyny ýalana çykaryp bilmedi.

XX asyr adamzadyň ylmy açyşlar zamany boldy diýip ynam bilen aýdyp bolar. XX asyrda adamzat döränden şol döwre çenli eden ylmy açyşlaryndan agzalan bir asyrda ýüzlerçe esse köp ylmy açyşlary edipdir. Käbir maglumata görä, XX asyrda adamzadyň ylmynyň ýüz ýylda on iki müň esse ösendigi aýdylýar. Bu maglumat näderejede çyn, ony bilmedik, ýöne ynsanyň XX asyrda atom bomba eýe bolup, kosmosa çykandygy hak. Ýöne XX asyrda uly ylmy ösüşe eýe bolan adamzadyň millionlarça adamyň ömür tanapyny gyran, ömürlik maýyp eden, weýrançylykly iki jahan uyrşuny başdan geçirendiginem bellemek gerek. Bu weýrançylykly iki jahan urşunyň sebäpkärleriniňem ‘ösen” Ýewropa halklary bolandygyny aýtmak artykmaçlyk etmese gerek.

Staliniň şahsyýetine dürli garaýyşlar bar. Onuň garşydaşlaryndan gazaply öç alyp, 1937-38-nji ýyllardaky repressiýada müňlerçe, käbiir maglumata görä, ýedi milliona çenli adamy ýok edipdir. ýa-da uzak möhletleýin türmä basdy, Olaryň gaty ujypsyz bölegi Hruşowyň 1956-njy ýylda Staliniň pidalaryny aklamagy netijesinde türmeden gaýdyp geldi. Dört tomdan ybarat “Ykbal” romanyň awtory, ussat türkmen ýazyjysy Hydyr Derýaýew hem Staliniň repressiýasynyň pidasy bolup, 19 ýyl türmede oturyp, aklanyp, boşap gelen adamlaryň biri. Beýik watançylyk urşy ýyllarynda Beýik Britaniýanyň Primer ministri, görnükli syýasyatçy U.Çerçil Staline şeýle baha beripdir: “Stalin azal bilen ýer sürýän ýurdy miras alyp, bu ýurdy kuwwatly atom bombaly döwlete öwürdi”.

Sosialistik SSSR döwleti döredilensoň, bu ýurda tabyn halklaryň haýsy formada SSSR-iň düzümine girmegi barada Bolşewikleriň arasynda köp çekişme bolupdyr. Stalin hem onuň tarapdarlary halklary guberniýa-oblast görnüşinde SSSR-iň düzümine girizmegi teklip edipdir. Emma W.I.Lenini halklary milli prinsip boýunça respublika edip, ýurduň düzümine girizmegi teklip edipdir hem onuň bu teklibi kabul edilipdir. Ýöne SSSR-iň düzümine girjek respubliklaryň daşary ýurt bilen serhetleşmegi, ilatynyň bir milliondan geçmegi hökmany şert hasaplanypdyr. Türkmenistanyň ilatynyň 1924-nji ýylyň sentýabrynda bir milliondan geçmegi hem daşary ýurt bolan Eýran-Owganystan bilen serhetleşmegi türkmenleriň SSSR düzümine Respublika bolup girmegine oňaýly şert döredipdir. Bu oňaýly mümkinçilikden Gaýgysyz Atabaý ýaly şol döwrüň görnükli türkmen ýolbaşçylary ussatlyk bilen peýdalanyp, 1924-nji ýylyň 27-nji oktýabrynda Türkmenistan Respublikasy jar edildi. 1991-nji ýylda SSSR darganda, Türkmenistanam edil ýurduň beýleki on bäş respublikalary ýaly Garaşsyz döwlet boldy. Emma SSSR-iň düzüminde ýaşan başgyr, tatar ýaly birnäçe halklaryň ilat sany bir milliondan has köp bolanam bolsa, ol halklaryň ýaşaýan territoriýasynyň daşary ýurtlar bilen serhetleşmändigi üçin, olar aýratyn respublika bolup bilmediler. Olar SSSR darganda, Russiýanyň düzüminde galdylar.

1924-nji ýylyň 27-nji oktýabrynda Türkmenistan Respublikasy jar edilende, şol wagt Ata Türküň baştutanlygyndaky Türkiýe ýurdumyzyň Garaşsyzlygyny ykrar edipdir. Ýöne soňra Türkmenistanyň SSSR-iň düzümine girmegi bu ykrar etmäni kagyz ýüzünde galdyrypdyr. 1991-nji ýylda Türkmenistan Garaşsyzlygyny jar edende, ýene Türkiýe Türkmenistanyň Garaşsyzlygyny ilkinji ykrar eden döwlet boldy.

SSSR zamanynda berlen ylym kemçilikleriniň bolandygyna garamazdan, dünýä derejesindäki ylym-bilim diýip aýdyp bolar. Aýratynam, SSSR-iň meseläni çözmekdäki ylmy-analiz, ylmy-barlag usulynyň kämil derejede bolandygyny aýtmak gerek. Biziň neslimiz SSSR zamanynda orta mekdebi tamamlap, ýokary okuw jaýyna giren nesilleriň soňkularynyň biri hasaplanýar. Ýokarda hem aýdyşym ýaly, orta mekdebi SSSR zamanynda tamamlap, ýokary okuw jaýyny SSSR ylym-bilim bazasynda berlen okuw programmalary bilen tamamladyk. Daşary ýurtda geçirilýän ylym, žurnalistika boýunça halkara konferensiýalaryna, ýygnaklara, sammitlere maňa köp gezek gatnaşmak miýesser etdi. Şol konferensiýalarda, ýygnaklarda, sammitlerde goýlan ylmy meseleleri ýa ýurdumyzyň bähbidini goramakdaky ýüze çykan problemalary oňyn çözmek babatda alan ylym-bilimimden utanmaly bolmadym. Emma halkara iňlis dilini bilmeýändigim üçin, kynçylyk çekdim. Şonuň üçin ýaşlarymyza halkara dillerini, esasanam, iňlis dilini mynasyp derejede öwredip bilsek, Türkmenistanyň ylym-biliminiň halkara derejä çykjakdygyna şübhelenmeýärin.

SSSR-iň iň ýokary wezipeli adamy SSSR-iň Kommunistik partiýasynyň Baş sekretary hasaplanýardy. SSSR Kommunistik pňartiýasynyň Baş sekretary N.S.Hruşow Türkmenistana gelende, ony garşylaýanlaryň arasynda Türkmenistanyň şol wegtky Ylymlar akademiýasynyň prezidenti Şaja Batyrowam bar ekeni.Hruşow kimiň ýanyna gellip, Baş sekretar elini uzatsa, edep bilen salamlaşyp, ol näme diýse, dykgat bilen diňläp, diňe baş atyp tassyklamak hem hiç hili sowal, hatda jogap bermezlik gaty berk tabşyrylypdyr. Hruşow Türkmenistana gelip, keýpikök halda öňünden çykarylan türkmen emeldarlary bilen tanşyp başlapdyr. Ol Şaja Batyrowyň deňine gelenden, Şaja Batyr TYA-nyň prezidentidigini aýdypdyr welin, Hruşow oňa: “Näçe işgäriň bar, ýoldaş alym” diýipdir. Ş.Batyrowam: “Ýoldaş Baş sekretar, iki müň gowurak alymym bar diýipdir. N.S.Hruşow Ş.Batyrowa dikanlap seredip: “Iki müň gowurak alymym bar, bu sanyň gaty köp, ýoldaş prezident” diýenenden, ol: “Ýoldaş (şol döwrüň syýasy däbine görä, döwlet ýolaşçylarynyň, emeldalarynyň adynyň ýa wezipesiniň öňünden ýoldaş sözüni aýdyp olara ýüzlenilýärdi). Baş sekretar, köp san, soňra hile geçýär.” diýip, jogap beripdir. N.S.Hruşow Ş.Batyrowyň bu jogabyna ýüzüni-gözüni çytyp, halamandygyny sypatyndan bildiripdir. N.S.Hruşow Türkmenistandan yzyna gaýtmak üçin uçar meýdanyna gelip, özüni ugratmaga gelen ýokary wezipeli döwlet emeldarlary bilen sag bollaşyp durka, birden şu sözleri aýdypdyr: “Ol alymlaryň köp sanynyň hile geçjekdigini aýdan ýigdem köp sanyň hile geçýändigini subut edip işläbersin”. Eger Hruşow şu sözleri aýtmadyk bolsa, Şaja Batyrowyň wezipeden boşadyljakdygy ikuçsyzdy diýýärler. Şaja Batyrowyň bu sözleriniň alymlaryň arasynda iş gysgaltma-sokraşeniýe diýen agyr ýüküň bolmagynyňam öňüni alandygyny aýdýarlar.

Döwletmyrat ÝAZKULYÝEW.