Jynazadaky signallar

JYNAZADAKY SIGNALLAR

Iki ýurduñ Daşary işler ministrleriniñ Reisiniñ jynazasyna gatnaşmagy örän çylşyrymly sebitleýin döwürde möhüm strategiki we diplomatiki hasaplary alamatlandyrýar.
Saud Arabystany patyşalygynyñ we Birleşen Arap Emirlikleriniñ (BAE) Daşary işler ministrleri wertolýot heläkçiliginde aradan çykan Ibrahim Reisiniñ jynazasyna gatnaşdy / Fotosurat: Eýran Prezidentliginiñ Ofisi / AP

Saud Arabystany patyşalygynyñ we BAE-niñ Eýranyñ prezidenti Ibrahim Reisiniñ wertolýot heläkçiligine uçrap aradan çykmagynyñ yzyndan Eýrana gynanç hatlaryny ugratmagy gözden sypanok.
Aýratynam, bu iki ýurduñ Daşary işler ministrleriniñ Reisiniñ jynazasyna gatnaşmagy örän çylşyrymly sebitleýin döwürde möhüm strategiki we diplomatiki hasaplary alamatlandyrýar.
Yzyndan Saud Arabystany patyşalygynyñ mirasdüşer şazadasy Muhammet bin Selmanyñ Eýranyñ prezidentiniñ wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji Muhammet Muhbire gynanç bildirmek we Muhbiriñ Eýrana gelmek boýunça çakylygyny kabul edendigini mälim etmek üçin jañ etdi.
Telefon gürrüñdeşliginde iki lider bu diplomatiki işjeñligiñ sebitleýin durnuklylygyñ saklanmagyna, ykdysady bähbitleriñ howpsuzlygynyñ kepillendirilmegine we bu boýunça iki aktýoryñ geosyýasy täsiriniñ artdyrylmagyna gönügen çemeleşmäniñ çägine girýändigine güwä geçdiler.
Saud Arabystany geçen ýyl Hytaýyñ hemaýat bermeginde gol çekilen Saud Arabystany-Eýran gatnaşyklaryny kadalaşdyrmaga gönügen ylalaşygyñ döreden imisala şertleriniñ dowam etdirilmegine üns berýär.
Hökümet apparatynda bolup biljek üýtgeşmelere garamazdan, patyşalygyñ Eýran bilen täze we barha ösýän gatnaşygyny dowam etdirmegiñ niýetindedigi babatda hrmmeleri ynandyrmaga has köp üns berýär.
Munuñ özi Saud Arabystanynyñ Eýrana gönügen syýasy ugrunyñ añyrsyndaky güýjüñ gönüden-göni howpsuzlyk gaýgylarynyñ, Ýemendäii husiler ýaly sebitdäki eýran goldawly milisiýa otrýadlaryndan abanýan howplaryj azaldylmagyna niýetlenen praktiki mätäçligiñ añyrsyna geçendiginiñ subutnamasydyr.
Saud Arabystanynyñ diplomariki işjeñligi Eýran bilen sagdyn gatnaşyklaryñ 2030-njy ýyl üçin göz öñüne tutulan ykdysady sepgitleriñ parçasy bolmaga gönügen çagyryşdyr.
2030-njy ýyl üçin göz öñüne tutulan maksat bolsa Pars aýlagy ýurtlarynda, Ýakyn Gündogarda täsirlilik we liderlik göreşleriniñ ýerine diñe Saud Arabystany üçin däl, sebitdäki ähli oýunçylar üçin daşary ýurt maýa goýumyna we ykdysadg integrasiýa utgaşykly durnukly sebitleýin şertde ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmakdyr.
Şol bir görnüşde BAE-niñ Reisiniñ jynazasyna gatnaşmagy Eýran bilen inçe, ýöne aýgytlaýjy gatnaşygynyñ dowamlylygyny gorajak bolýandygyny görkezýärdi.
Bu çemeleşme Abu-Dabi tarapyndan ýola goýlan has giñ ykdysady pragmatizm strategiýasyna yşyk tutýar.
Saud Arabystany ýaly BAE-niñ bu çemeleşmesi-de güýçli söwda gatnaşyklarynyñ syýasy oñşuksyzlyklara garanda has öñde durýandygy Eýrany täze Ýakyn Gündogar döredilmegine şärikdeş bolmaga çagyrýar.
BAE Gündogar bilen Günbataryñ arasyndaky strategiki pozisiýasyna döredijilikli görnüşde maýa goýumlaryny goýup, logistiki infrastrukturasyny we ýokary tizlikli transport liniýalaryny ösdürip, Hytaý ýaly ýurtlar bilen erkin söwda ylalaşyklary arkaly strategiki tor emele getirip, global söwdanyñ merkezi pozisiýasyny berkitdi.
Aýratynam sebit ýurtlarynyñ isläýjek soñky zady - Eýranyñ duzak gurma ýa-da durnuklylygyny bozma pikiri bilen öz aýagyna ok atmak, munuñ geljege niýetlenen taslamalaryna ýetirýän oñyn peýdalaryny howp astyna salmakdyr.
Pars aýlagy ýurtlarynyñ ygtyýarlylaryny Tähranda gören eýranlylar bu ýurtlaryñ Eýran bulen durnuklylyga we hyzmatdaşlyga esaslanýan gatnaşyklary güýçlendirme ugrundaky kararly isleglerine degişli signaly aldy.
Pars aýlagy ýurtlary Eýran bilen bu gatnaşyklarynyñ ykdysady gowulanmanyñ hemmeleriñ arasyndaky arasynda deñ üleşdirilmegine taýýarlyk hökmünde sebitleýin çaknyşyklaryñ gowşadylmagy we umumy howpsuzlygyñ goralmagy bilen netijelenmegini isleýärler.
Üç paýtagtyñ arasynda ýokary derejeli resmi saparlaryñ bolup geçmegine mümkinçilik döredýän ynanyşmagyñ gazanylmagy, söwda, sebitleýin howpsuzlyk dialoglart, medeni gatnaşyklae we infrastruktura boýunça umumy komitetleriñ işe girizilmegi ýa-da gurulmagy üçin pökgi indi Eýranyñ ýaşyl meýdançasynda.
Edil şonuñ ýaly, aýratynam Gazada we Gyzyldeñizde çaknyşyklary azaltma, howpzyzlygy üpjün etme, raýdaşlyk bildieme maksady bilen Gazä gönükdirilen gumanitar tagallalarda hyzmatdaşlygy artdyrmaga gönügen ylalaşyklar üçin ädim ätme gezegi häzir Eýranda.
Ahyrky gorkymyz Eýranyñ Pars aýlagy ýurtlaryndaky goñşylary bilen arasyndaky uzyn tolkunjyramalar we ikitaraplaýyn ynamsyzkyk geçmişine duşaklanyp galmagydyr.
Radikal hereketleriñ gatnaşyklardaky haýsydyr bir düýpli üýtgeşme mantygynyñ ýerine mezhepleýin we strategiki düşünjelere goldanýan geosyýasy bäsdeşlik mantygyny ýokary tutmagydyr.
Hasam howplusy, Eýranyñ goñşulary we dünýä bilen gatnaşygy zäherlendigiçe has-da ýalñyzlaşmagy, ykdysadyýetiniñ yza tesmegi, režimiñ güýjüniñ gowşamagydyr.
Tähran Eýranyñ içerki dinamikalaryna hasam eserdeñleşdi we sebitleýin pozisiýalaryndaky haýsydyr bir ýumşamagyñ içerde peýlenip oturanlary gylawlandyrjak gowşaklygyñ yşaraty hökmünde düşünilmeginden gorkýar.
Pars aýlagy-Eýran gatnaşyklary taryhynyñ iñ garañky pursatlaeynda elmydama gatnaşyklaryñ geljegini zamuna almagy başardy.
Bu gezegem owal başdan geçirenlerimiziñ iriziji gaýtalanmasyny başdan geçiräýermikäk?
Saud Arabystanynyñ we BAE-niñ prezident Reisiniñ jynazasyna gatnaşmagy bilen ýalpyldap giden umyt uçguny sebitiñ geljegi üçin amatly mümkinçilik döredýär.
Bu mümkinçiligiñ diplomatiki sylanyşygyñ, ykdysady pragmatizmiñ we geosyýasy manýowlaryñ strategiki utgaşygy bilen konkretleşmegi seýrek mümkin bolýan zat.
Eýse Eýran muny kabul edermikä?

Nedim KUTEÝŞ,
Liwanly žurnalist.

Sişenbe, 28.05.2024 ý.