Главная » 2023 » Oktýabr » 21 » Psihologiki päsgelçilikler
11:10

Psihologiki päsgelçilikler

PSIHOLOGIKI PÄSGELÇILIKLER

Ölümleriñ, gynançlaryñ üstünden gahrymanlyk satma añsatçyllygynyñ deregne parahatçylyga barýan çykalganyñ ýollaryny gözlemäge ýardam etmek gerek...
Ýurdumyzda ýygy-ýygydan başdan geçirýänlerimizi "Hamas"-Ysraýyl urşunda gaýtalaýarys:
Öwrenmän bilýäris...
Derñemän, sorap-idemän ynanýarys...
Gözlemän, agtarman aýyplaýarys, hasap soraýarys...
Sosial gurşawymyzyñ zol tekrarlap duran, impozirleýãn, zor bolen boýnumyza dakýan zatlaryny absolýut hakykatdyr öýdýäris. Birden iki-ýeke faktoryñ ýalñyş bolup çykjagyny-da pikir edemzok.
Ýaman ýeri, bütin bularyñ barsynyñ tapawudyny-da bilemzok!
Özümizi iñ soñky derejede obýektiw-jismany hasaplaýarys. Biziñ ýaly pikirlenmeýänleri tarapgöý, aldanan, ikigöwünli, akyla-huşa sygmaýan, ýeterlik bilýän zady bolmadyk hasaplap, "keseki" we "duşman" yglan edýäris.
Heýhat! Hiç kim özünde günä bardyr öýdenok.
Çaknyşyklaryñ, çykalgasyzlygyñ añyrsynda ýatan iñ esasy sebäplerden biri rasionallygyñam öñüne geçen, parahatçylygyñ arasyna germaw ören şu sosial-psihologiki ýagdaýdyr. Dogry saýýanyna baglanyp, garşydaş tarapy gümanaly sanmak!
Bu ýazanlarymy Palestinada we Ysraýylda geçirilen bir barlag bilen delillendireýin:

* * *

Sosial psiholog professor Li Dawid Ross (1942-2021) Stanford uniwesitetinde birnäçe ýyllap syýasy psihologiýa boýunça iş alyo bardy. Meselem, uzak wagtlap dowam edýän toparlarara çaknyşyklaryñ psihologiki sebäplerini öwrendi.
Parahatçylygyñ köp gozgalan 90-njy ýyllarynyñ ortasynda Palestinany we Ysraýyly gurşap alan "Oñşuksyzlyk çözgüdindäki psihilogiki päsgelçilikler" atly ylmy-eksperimental işini ýerine ýetirdi:
- Synaga gatnaşan ysraýyllylara hakykatda Ysraýylyñ öñe sürýän wariýasiýasyny Palestinanyñ çykalga wariýasiýasy hökmünde sorady: Şu ýaraşyk teklibi bilen ylalaşýarsyñyzmy? Ysraýyllylaryñ aglabasy "ýok" jogabyny berdi!
- Synaga gatnaşýan palestinalylara hakykatda Palestinanyñ öñe sürýän wariýasiýasyny Ysraýylyñ wariýasiýasy hökmünde sorady. Bu gezek palestinalylar "ýok" jogabyny berdi!
Synaga gatnaşan iki toparyñ aglaba köplügi hödürlenen çözgüdiñ mazmuny bilen tanyşmazdan, gyzyklanmazdan ret etdi...
Ysraýyllylaryñ (aslynda öz wariýasiýalary bolan) çözgüdi kabul etmezliginde diñe "Palestina" sözüniñ geçmegi ýeterlik bolupdy. Edil şonuñ ýaly palestinalylaram şeýdipdi...
Iki toparam arassa ynamsyzlyk, gümansyratma (предрассудки) bilen hereket edipdi.
A.Eýnşteýn näme diýipdi: “Bir ynamsyzlygy ýok etmek - atomy uşatmakdan has kyn".

* * *

Ynamsyzlygy uşatmak üçin ilki keseliñ "diaognozyny" goýmaly.
Ynamsyzlyga öwrenişenleriñ üç ýörelgesi bar:
- Meñkiñ dogrudygyny anyk bilýärin.
- Meniñ bilýänlerimi bilýän islendik kişi meñ gelen netijäme geler.
- Eger meniñ bilýänlerimi bilibem, meniñ bilen deñ pikirde bolmasa, onda ýa-ha mantyksyzdyr, ýa-da ýeterlik akyl-paýhasly däldir!
Ynamsyzlyk wirusynyñ ýaýramagyna diñe Ysraýyl-Palestina konfliktini mysal getirip bilmeris. Soñky gezek biziñ saýlawlaryzda-da muña şaýat bolduk:
Esasy zat - nämäniñ hakykatdygy däl-de, nämäniñ hakykat hökmünde kabul edilýändigi!
"Şu saýlawlarda Kylyçdarogly üstünlik gazanyp bilmez" diýenlere "hemme zady bilýänsireýän" sosial mediýanyñ aýtmadyk paýyş sözi ýok.
Hakykatyñ ölümine sebäp bolýan bu howply ýagdaý- esasynda jemgyýetde weýrançylyga getirýär, kesir garşydaşlyk-duşmançylyk döredýär.
Görüp ýörüs: Her "topbak" özüni jedelsiz dogry, garşysyndakyny nädogry hasaplaýar! Meselem:
Diñe öz garaýşyndaky awtorlar, žurnalistler dogry ýazýardy, galanlary bilgeşleýin hakykaty ýoýmagyñ ugrundady!
Toparlanyşmalaryñ, dartgynlylyklaryñ sebäpleri-de şuña meñzeş mysallar...
Toparlaryñ öz içinde degişlilikleri güýçlendirmek, bitewileşmek üçin edilen bir taraply beýan etmeler bölünişikleri artdyrýar, taraplary biri-birine garşy ýitileşdirýär, her dürli çözgüde ýol açýar.
Günbatar mediýasynda-da munuñ ýaramaz mysallaryny görýäris. Käbir habar beriş serişdeleri "musulmanlaryñ hemmesi terrorist" kabul etmesini (wospriýatiýesini) döretmegiñ kül-külünde!
Bizde-de munuñ tersi ýörgünli: "Külli Günbatar haçly ýörişleriñ hyýalynda gezýär!"
Birtaraply beýan etmeler, ynamsyzlyklar-gümanlar, manipulýasiýalar propogandanyñ düşekçesi bolýar.
Ine... Ýaraşmak üçin birinji edilmeli şu göýdük döwrä garşy göreşmekdir:
Ýaraşyga, parahatçylyga hyzmat edip biljek ýeke-täk faktor - rasional hereket edip, ynamsyzlyklary uşatmakdyr.

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 20.10.2023 ý.
Категория: Publisistika | Просмотров: 225 | Добавил: Gökböri | Теги: Soner Ýalçyn | Рейтинг: 5.0/1
Awtoryň başga makalalary

Publisistika bölümiň başga makalalary


Teswirleriň ählisi: 2
0
1 Babay  
1481
Professor Li Dewid Ross'yň barlagyndaky palestinalaryň öňe sürýän haýsy pikiriniň (wersiýasynyň) ysraýyllaryň pikiri hökmünde palestinalaryň özüne sorag berilenini makalada görkezilse okyjylara "oňşuksyzlyk çözgüdindäki psihologiki päsgelçiligiň" iş ýüzünde nähili bolýandygyny görmek we netije çykarmak üçin has gowy bolardy we makalanyň gymmatyny artdyrardy.
Makala erbet däl. Käbir aýanlyklaryň biaýanlyk şekilinde görkezilmegine, käbir pikirleriň doly beýan edilmän galmagyna garamazdan öwrenere zat kän.
Söner Ýalçynyň şu saýtda goýulýan hemme makalasyny okaýan diýsem-ä ýalançy, ýöne arada konspiralogiki teoriýalary, hemme zatda Günbatary, Amerikany ýazgaryp durmasy bilen "indä şu awtory okamasam gerek" diýen ýerlerim köp bolupdy. Indi welin, "Palestin-ysraýyl söweşinde Söner Ýalçynyň aşygy altyn gopdy, gökdäki arzuwy ýerde gowuşdy, Günbatary, Amerikany näçe ýazgarsada, ýamanlasada towugyna tok diýjek ýok, bu söweşde näçe konspirologiki teoriýalaryň ýumagyny çözlesede şu sapara çypdyrdow diýjek ýerleri ýok" diýip, Soner Ýalçynyň makalalaryna girsem, birhili bitaraplyk, garaşsyzlyk, multifilmdäki Leopold pişigiň aýdyşy ýaly "Ребята, давайте жить дружно" bolup dur. "Beýle näme üýtgedikä, näme boldyka?" diýäýesiň gelýär. Onsoňam haksyz ylalaşyk, haksyz barlyşyk bilen gazanylan asudalyk uzaga gidermikä?! Ilkinji ýeriň gaty ýerine çenli bolaýmasa ("Ýer gaty bolsa öküz öküzden görer").
Bu meselede çözgüt bir: Iň azyndan 1967-nji ýyldaky teritoriýasyna eýe garaşsyz Palestina döwletini döretmeli. 1946-njy ýyldaky teritoriýasyny talap etmänkä. Ýöne, muny kim etjek, kim ejiziň tarapyny çaljak?!

0
2 Narcissus  
1589
Durmuş diňe güýçlileri ýaşadýar, diňe güýçlileri öňe çykarýar, ejiz-naçarlary bolsa (arasynda şans beräýmese) kän saýgaranok (tebigy kanun), bu ýerde-de şeýleräk bir ýagdaý bar. Şol sebäpli (meniň pikirimçe) täze bir arassa garaşsyz arap döwleti gurulmaz. We Amerikany, Ýewropany (hemmesini bolmasa-da), Ysraýyly günäkärlemek-de adamlar gaty mamla.
Ýewropa we Amerikan halkara habar gulluklaryndan başlap sosial ulgamlardaky habar mediýalarynyňam habarlary ýoýýandygy, Amerikan we Günbatar taraply bir habar hödürleýändikleri, gaty uly habarlary adatylaşdyryp paýlaşýandyklary indi dünýä mälim. Habar gulluklaryny geçdim, hol gün Instagram hem Palestina kömekçileriniň, tarapdarlarynyň hasabyna "terrorçy" diýip belläpdir, soňam adamlar bilen oýun edýän ýaly "ýalňyşlyk bilen boldy" diýen boldular. "New York Times" bolsa Ysraýyly kän erbet görkezmezlik üçin hassahana partladylanda sözbaşyny 3 gezek üýtgedip, düzeltdi. Şol sebäpli Twitter-däki gök nyşanjygyny alypdyr diýdiler welin, soň ýene beripdirler öýdýän. DW-ny hem tankytladylar, gyrgynçylygy ýönekeýleşdirjek bolýandygy sebäpli. Ýaponiýanyňkam şeýle hereket edendir welin, hol gün halky Ysraýyly goldap köçä çykdylar. Umuman berilýän habarlaryň eýýäm aglabasy bolşy ýaly berlenok, diňe araplary, musulmanlary, Palestinany, Hamasy, olaryň tarapdarlaryny erbet we ýaman görkezmek esasy aladalary.
Ysraýyl "günorta çekiliň" diýip, soňam günorta gidip barýan ulaglary bombalap, üstesine 500-den köp adamyň aradan çykmagyna sebäp bolan Hassahanany bombalamagyna, BMG binasyna girenleri hem bombalamagyna garamazdan Ýewropanyň we esasanam Amerikanyň goldawy egsilenok, hatda göni yzy ýanyndan "Ysraýyla buýsanýarys" diýip, ýarag we pul kömek berdi. Ýagny, günäsiz adamlar nirä gaçmaly, näme etmeli, okuwlary, hassahanalary, BMG binasyna çenli bombalap duran bolsa we adamlar ses çykarmaýan bolsa bu kişiler näme etmeli, bäbejikler, çagajyklar näme etmeli?
Amerika we Ýewropa döwletleri gaty haksyz şuwagt, adamlar nähili tankytlasa hem mamla, ýöne meniň pikirimçe ýene Amerikanyň (geljekde bolmagam mümkin) gowy at-abraýy peseler, sebäbi dünýäde bir deňagramlylyk bardyr abraý boýunça, bir tarap günäkär bolup başlasa deňagramlylyk bozulýar. Yrak söweşinden soň we Siriýa, Owganystan meselesinden soň Amerikanyň at-abraýy, aftoriteti gowy hapalandy. Sebäbi gaty basybalyjy ýol çyzdy özüne. Edil şeýle ýagdaýy Russiýa Ukraina çozanda başdan geçirdi, Putinin bary at-abraýy, "güýçli döwlet" düşünjesine gaty uly zarba uruldy we "basybalyjy" bir düşünje döretdi adamlarda. We Amerika akja-jüýje boldy, indi Amerika ýene şeýle gaty arkaýyn hereket edýär we gaty basybalyjy, tarapgöý hereket edip öz adyna özi ysnat getirer uly ähtimallyk bilen.Taryh ýatdan çykarmaýar, hökman ýakaňdan ilişip galýar.
Näme bolsa bolsun, Palestina we onuň tarapdarlarynyň, günäsiz adamlaryň ýeňiljekdigi hemme kişä belli. Ýagny bolan ýene günäsiz adamlara bolýar.

Teswiri diňe saýta agza bolan ulanjylar goşup bilýär.
[ Agza bol | Saýta gir ]