Ilkinji organiki "robotlar": Mankurt

ILKINJI ORGANIKI "ROBOTLAR": MANKURT

Dünýä belli gyrgyz ýazyjysy Çingiz Aýtmatowyñ "Asyrdanam uzaga çeken gün" romanynda bir gyrgyz rowaýatyna esaslanyp oýlanyp tapylan söze mankurt diýilýär. Soñky döwürde bu söz ýygy-ýygydan ulanylýan söze öwrüldi. Mankurt sözüniñ manysy näme? Mankurt - bir tüýsli robot, golem, zombidir. Ol jebir çekdirmek arkaly döredilýär. Awarlar diýibem tanalýan žuan-žuanlar ele düşüren ýesirleriniñ saçyny syryp, düýäniñ boýun derisini (ýa-da buýwol göläniñ derisi) şypyrtma geýdiren ýaly ýapyşdyryp goýýarlar. Jokrama yssynyñ aşagynda deri gatap ýygrylýar we kelläni gysyp-gowrup başlaýar. Ýesiriñ dürterip çykyp ugran saçy ýañky düýäniñ boýun hamyny geçip bilmän yzyna towlanýar we beýnä tarap ösýär. Beýnisine akupunktrura (medisina iññesi) deýin batýan saçyñ yzasyna çydap bilmeýän ýesir gorkunç jebri-jepalary çekmeli bolýar. Belli bir wagtdan soñ ýañky görgüli özüniñ kimdigini bilmeýän, näme diýilse iki bükülip edip duran gurjaga öwrülýär.

• Mankurt ýa-da mañkelle…

Mankurt urugyny, öz aslyny, düýp gelip çykyşyny bilmeýän mahlukdyr. Mankurt şol bir wagtyñ özünde metaforadyr. Meselem, sowet döwründe kommunistik düzgün tarapyndan asly ýatdan çykardylan türk ýa-da arap dini tarapyndan araplaşdyrylan türk ýaly. Ýakyn döwrümizde-de mankurtizme mysal hökmünde birnäçe tipleri görkezip bileris. Diñe belli bir çeşmelerden alýan maglumatlaryna ynanýan, berilen her bir görkezmäni gylyny gymşatman ýerine ýetirýän, ýeri gelende öz ene-atasyny-da öldürip biljek, milletine hyýanat edýän adam sözüñ doly manysynda mankurtdyr. Tarykatlaryñ, ters dini akymlaryñ, köpüsi himiki ýa-da biologiki serişdeleri ulanmazdan dogmatizmiñ güýji arkaly adamyñ beýnisini üýtgedip şeýle mahluklary döretmäge ukyply.
ABŞ-nyñ Merkezi Razwedka uprawleniýesi (MRU - CIA) LSD we gipnoz tilsimleri arkaly garjaşyk buýruklary ýerine ýetirip bilýän gurjaklary döretmegiñ ussadydyr. Diñe ABŞ-da däl, SSSR-de, Demirgazyk Koreýada, Wýetnamda añ üýtgetme boýunça birnäçe ylmy-barlag işleri geçirildi. Merhum alym Aýtunç Altyndal "Arap bahary" operasiýasy boýunça Tawistok institutyna ünsi çekipdi.
Rokfellerler tarapyndan gurlan bu institutda birnäçe wagtdan bäri añ üýtgetme tilsimleriniñ üstünde işlenýär. Adamyñ añy aslyýetinde aldanmaga açyk we meýilli bolýar. Duýuş organlary onuñ daş-töweregini özüne siñdirýär. Bularyñ manipulýasiýalaryna aldanýar. Jadygöýlik tilsimleri gönüden-göni añyñ şu gowşak tarapyna ünsüni gönükdirýär. Kinomatografiýa hem şu babatda illýuziýadyr. Ys bilenem üýtgedip bilýär. Duýuş organy näzik bolýar: köpçülik ýerlerinde polisiýanyñ bir topara garşy ulanylan ýaraglaryndan, fiziki zorlugyndan has güýçli täsir ediji sesler toplumydyr.
Tomaşa eden bir dokumental filmimde gipnoz bilen bir eksperimente üç-dört tapgyrda buýruk berildi, has soñra ol bularyñ hiç birini ýadyna salyp bilenokdy. Ol özüniñ wideoýazgylary görkezilende añk bolup galdy. Soñ ol "eksperiment" berlen buýruga amal edip bir kafeniñ içine girip birini öldürip bilýär.
Añ üýtgetme diýlende birini ýada düşýän Hasan Sabbah we haş-haşynlar bolsa gerek. Ene-atalaryndan ogrynça alnyp gaçylan çagalara her dürli zowky-sapanyñ sürülýän bag-bakjaly howlusynda narkotiki serişdeler berilýär, wagtyñ geçmegi bilen hemişe keýpde humarlap ýören oglanlar özleriniñ jennetdedigine tüýs ýüreginden ynanypdyr. Has soñra berilen her bir buýrugy gylyny gymşatman ýerine ýetirmäge taýýar bolupdyr.
Añ üýtgetme (beýin ýuwma) boýunça ýeke-täk ulanylýan tilsim zowky-sapa däldi, yza çekmekdir rutini-de ulanýardylar. Mysal üçin düýbi deşik bir gapdaky suwy başgasyna akdyrmak ýaly. Jorj Oruelliñ "1984" romanynda añ üýtgetme boýunça dürli tilsimleriñ ulanylyşy suratlandyrylýar. Gynama uçran gahryman şeýle bir ýagdaýa gelýär welin, ikiniñ üstüne ikini goşanyñda bäş bolýandygyna ynanýar ýa-da özüne görkezilen üç barmagyñ dört bolýandygyna boýun edilýär.
Narkotiki we himiki serişdeler, din añ üýgetme tilsimleri adamzat döräli bäri organiki robotlar döredip geldi. Görşüñiz ýaly bu örän añsat.
Mankurtlar barada aýdanda... Ýesir, saç syrma, düýäniñ boýun derisi (ýa-da buýwol göläniñ derisi), saçyñ tersine ösüp beýnä çümmegi diýlen zatlar häzirki döwrüñ adamlarynyñ gözüne geçmişiñ möwriti öten däbi bolup galdy. Netijede häzir beýne elektromagnit kaska dakyp ýa-da beýniñ belli bir bölegini dolandyryp birgiden synaglar geçirilýär. Emma ýokarda gürrüñ beren tilsimimiziñ ýüzlerçe ýyl mundan öñ bolup geçen zatdygyny ýatdan çykarýarys. Heniz adam anatomiýasynyñ öwrenilmedik döwründe, hatda Kuranda adamyñ oýlanyp-pikirleniş synasynyñ kalpdygy barada aýdylan döwürlerinden öñem.
Şeýle göz öñüme getireliñ: mankurt döretmek üçin beýnini we saçyñ oña edýän täsirini bilmek gerek. Bu tilsim nädip oýlanyp tapyldyka? Ýagny netijede gaýnap guran gazana çaýyñ ýapragy gaýyp düşdi we çaý tapyldy diýen ýaly tötänlikden has artygy.
Uzak Gündogarda akupunktura gadymdan bäri belli. Diýmek, mankurt ýasama tilsimi, megerem, has inçe tilsimiñ, has gadymy usulyj bize gelip ýeten formasy bolmaly. Gynansak-da, adamzadyñ gelejegindäki iñ eýmenç haoslara barýan ýollaryñ biri añ üýtgetmekden geçýän. Adamy zombä öwrüp taşlaýan wirusyñ, derman-därileriñ, narkotiki serişdeleriñ getirýän netijesini biz indi-indi bilip ýörüs.
Tebigatda başga organizmiñ synasyna ýerleşip, ony gul-gyrnak, gurjak hökmünde ulanýan organizmler bar. Şonuñ ýaly-da tebigatda bolan her bir zat adam üçinem ulanylyp bilner. Bir ýurt uruş döwründe adamlaryñ bedenine girip we olary robota öwrüp nanorobotlary, wirusy ýa-da zäherli gazlary ulanyp biler. Matrisa ýaly gelejekde nesillerimiz simulýasiýada ýaşap, özem şeýle ýagdaýda ýaşaýandygyny bilmänem biler. Ýa-da oýun konsollaryna bakna bolubam bilerler. Belkäm beýnimiziñ manipulirlenen galp hakykatyny başdan geçirýändiris. Belki-de ullakan studiýanyñ içinde kosmiki tomaşaçylaryñ dykgatyna ýetirilýän şow-sahnadyrys. Edil "Truman Şou" kinofilmindäki (1998) ýaly…
Sözümiñ soñuny "Kara Han" toparynyñ "Mankurt" atly aýdyma düşüren klibine seretmegi maslahat berip jemleýärin.

Orkun UÇAR.

Terjime eden: Has TÜRKMEN.